Ольдржых

Ольдржых (чэшск.: Oldřich; памёр 9 лістапада 1034) — князь Чэхіі з 1012 па 1034 год з дынастыі Пржэмыславічаў. За час яго кіравання ў Чэхіі завяршыўся перыяд заняпаду і пачалася кансалідацыя краіны; была вернутая Маравія, раней захопленая Польшчай.

Ольдржых
чэшск.: Oldřich
Ольдржых на фрэсцы ў Зноемскай ратондзе
Князь чэшскі 1012 — 1034
Папярэднік	Ярамір I
Пераемнік	Бржэціслаў I
Нараджэнне	970-я Чэхія
Смерць	11 лістапада 1034 ці 9 лістапада 1034(1034-11-09) Прага, Чэшскае княства
Месца пахавання	Базіліка Святога Георгія
Род	Пржэмысловічы
Бацька	Баляслаў II Набожны[d]
Маці	Эма Чэшская[d]
Жонка	2-я жонка: Божэна Кршэсінава
Дзеці	Бржэціслаў I
Дзейнасць	манарх
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Францішак Жэнішак. Ольдржых і Бажэна

Біяграфія

Ольдржых быў трэцім сынам князя Баляслава II і яго сужэнцы, Эмы Чэшскай.

Пасля канфлікту са сваім старэйшым братам Баляславам III, Ольдржых разам з маці і з братам Ярамірам у 1001 годзе бег з Чэхіі ў Рэгенсбург. У 1004 годзе ён разам з Ярамірам вярнуўся на радзіму.

Ольдржых і Бажэна ў Далімілавай хроніцы

12 мая 1012 года Ольдржых пры падтрымцы імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі Генрыха II скінуў брата і абвясціў сябе князем чэшскім, пры гэтым прызнаўшы вярхоўную ўладу Свяшчэннай Рымскай імперыі. Зрэшты, за гады свайго кіравання Ольдржых неаднаразова спрабаваў вызваліцца ад гэтай залежнасці.

Чэхія, якая перажыла да гэтага шэраг неспакойных гадоў, была без вялікіх намагання аб’яднана і замірана новым князем. У 1014 годзе Ольдржых перамог апазіцыю сярод часткі арыстакратыі. Пакараны смерцю былі пераважна прадстаўнікі роду Вршоўцаў, галоўных канкурэнтаў Пржэмыславічаў ва ўладанні княжацкім прастолам.

Ёсеф Матхаўсер. Князь Ольдржых сустракаецца з пустэльнікам Пракопам

У 1019 годзе была адваявана захопленая Польшчай Маравія. Кіраванне вернутымі абласцямі было даручана сыну Ольдржыха, Бржэціславу I. Дзед Ольдржыха, Баляслаў I, які праводзіў заваявальную палітыку, далучыў да Чэхіі значныя тэрыторыі на поўначы і ўсходзе, затым страчаныя. Аднак падобны ваяўнічы курс для Чэхіі пачатку XI стагоддзя, з прычыны з’яўлення на яе граніцах моцных суседзяў — Польшчы і Венгрыі — быў немагчымым, і Ольдржых адправіў воінаў і чыноўнікаў, якія апынуліся «лішнімі», у зноў набытую Маравію. Пачынаючы з гэтага часу, Чэхія і Маравія непарыўна звязаны адна з адной і складаюць асноўную частку Чэшскай дзяржавы.

Ольдржых быў жанаты, аднак імя яго жонкі застаецца невядомым. Дзяцей у гэтым шлюбе не было. Для працягу дынастыі Ольдржых узяў сабе другую жонку, Бажэну, якая стала маці Бржэціслава I. Паводле «Чэшскай хронікі» Казьмы Пражскага, Бажэна была сялянскай дачкой, якую князь убачыў, вяртаючыся з палявання, калі тая сцірала бялізну. Узяўшы Бажэну, Ольдржых не развёўся і са сваёй першай жонкай.

У 1033 годзе Ольдржых быў прызваны ў Мерзебург на імператарскі сход, аднак туды не паехаў. У адказ на гэта сын імператара Конрада II Генрых (будучы імператар Генрых III), загадаў схапіць Ольдржыха, і скінуць яго з чэшскага прастола, зацвердзіўшы новым князем Яраміра. Аднак неўзабаве Ольдржых быў памілаваны, вярнуўся ў Чэхію, захапіў Яраміра ў палон і асляпіў. Ольдржых таксама выгнаў з Маравіі свайго сына Бржэціслава I, якому гэту краіну дараваў у лен імператар. Неўзабаве, аднак, Ольдржых памёр.

Адлюстраванне ў культуры

Гісторыя рамантычнага кахання чэшскага князя Ольдржыха і простай дзяўчыны Бажэны была яшчэ з часоў Сярэднявечча ўпадабанай тэмай у літаратуры, жывапісе і музыцы. Найбольш значнымі сярод гэтых помнікаў з’яўляюцца:

• Далімілава хроніка, XIV стагоддзе
• Ольдржых і Бажэна — вядомы верш чэшскага паэта Ёсефа Юнгмана, 1806
• Ольдржых і Бажэна — Опера чэшскага кампазітара Францішка Шкраўпа, упершыню пастаўлена ў 1828.
• Ольдржых і Бажэна — Увертура Бедржыха Сметаны, 1863.
• Ольдржых і Бажэна — Манументальная карціна Францішка Жэнішка, 1884, (выдавалася таксама як каляровая рэпрадукцыя)
• Ольдржых і Бажэна — Кінастужка Отакара Ваўры, 1984.

Літаратура

• Варонін В. А. Беларускія землі і Чэхія ў X—XII стст. // Studia Historica Europae Orientalis = Исследования по истории Восточной Европы: науч. сб. Вып. 12 / редкол.: А. В. Мартынюк (глав. ред.), Г. Я. Голенченко [и др.]. — Минск: РИВШ, 2019. — 232 с. — C. 20-30.
• Josef Žemlička: Společnost v područí státu. In: Sommer, Petr; Třeštík, Dušan; Žemlička, Josef, et al: Přemyslovci. Budování českého státu. Praha: Nakladatelství Lidové noviny, 2009. 779 S. ISBN 978-80-7106-352-0, S. 165—171
• Krzemieńska, Barbara: Knežna Božena. In: Peruc v mýtech a dějinách. Peruc 2004, S. 24-33.
• Krzemieńska, Barbara: Politický vzestup českého státu za knížete Oldřicha. In: Československý časopis historický 25, 1977, S. 246—272.