Правадыр

Правадыр — кіраўнік племя ці правадырства ў абшчынных грамадствах, а таксама кіраўнік у некаторых жорстка цэнтралізаваных недэмакратычных (таталітарных ці аўтарытарных) дзяржавах і партыях.

Апісанне

Племянныя грамадствы з сацыяльнай стратыфікацыяй пад адзіным (або двайным) правадыром узніклі ў эпоху неаліту з ранейшых родавых структур з невялікай стратыфікацыяй, і яны заставаліся распаўсюджанымі на працягу ўсяго жалезнага веку.

У выпадку, калі карэнныя племянныя таварыствы існуюць у межах вялікіх каланіяльных і посткаланіяльных дзяржаў, правадыры плямёнаў могуць прадстаўляць сваё племя альбо этнічную прыналежнасць у выглядзе самакіравання.

Самыя распаўсюджаныя тыпы — старшыня савета (звычайна «старэйшына») або больш шырокага народнага сходу, ваенны начальнік (можа быць альтэрнатыўнай альбо дадатковай пасадай у ваенны час), нашчадкавы начальнік, і палітычна дамінуючы знахар (у тэакратычных культурах).

Тэрмін звычайна адрозніваецца ад начальнікаў на ніжэйшых узроўнях, напрыклад, старасты вёскі або кіраўніка роду. У пэўных сітуацыях, і асабліва ў каланіяльным кантэксце, наймацнейшы член канфедэрацыі альбо федэрацыі такіх племянных, радавых або вясковых начальнікаў будзе называцца галоўным правадыром. Гэты тэрмін у значнай ступені выпаў з ужытку, і такіх людзей зараз часта называюць каралямі.

Выкарыстанне тэрміна ў таталітарных рэжымах

Правадыры на чале дзяржаў вядомы са старажытных часоў. Асаблівае развіццё дзяржаўны і партыйны правадырызм атрымаў пасля Першай сусветнай вайны ў таталітарных і аўтарытарных краінах з рознай ідэалогіяй і палітычнай арганізацыяй - у першую чаргу, у сацыялістычных і фашысцкіх (словы фюрар, дучэ, каўдылья азначаюць «правадыр»).

У палітычнай і мастацкай літаратуры атрымалі распаўсюджванне выразы накшталт «Правадыры марксізму», «Правадыры нацызму», «Правадыры сацыял-дэмакратыі», «Правадыры дэмакратыі» і таму падобнае. Але навуковымі тэрмінамі гэтыя выразы не сталі.

У СССР у 1920—1930-я гады тэрмін «правадыры» адносіўся да любых савецкіх начальнікаў высокага ўзроўню (рэспубліканскія кіраўнікі, члены ЦК ВКП(б)), а пасля хвалі рэпрэсій 1937—1938 гадоў тэрмін фактычна выкарыстоўваецца толькі ў адносінах да Леніна і Сталіна (а ў 1940—1950-я гады таксама часам да кіраўнікоў «братэрскіх кампартый»). Таксама аналагічны тэрмін (conducatorul) выкарыстоўваўся да 1989 года ў Румыніі ў адносінах да Нікалае Чаўшэску. У КНДР у кожнага лідара мелася свая складаная тытулатура, якую трэба ўжываць (у тым ліку і пасля іх смерці) у строга абумоўленых выпадках.