Вікіпедыя

Пінская разня

Пінская разня — масавае пакаранне смерцю 35 яўрэйскіх жыхароў Пінска, праведзенае 5 красавіка 1919 года польскімі войскамі. Польскі камандуючы «імкнуўся запужаць яўрэйскае насельніцтва», заявіўшы, што два салдаты-яўрэі папярэдзілі яго аб магчымым паўстанні бальшавікоў[1]. Падзея адбылося на пачатковым этапе савецка-польскай вайны, пасля таго як польская армія захапіла Пінск[2]. Пакараныя яўрэі былі арыштаваныя пасля сходу ў сіянісцкім цэнтры, на якім абмяркоўвалася размеркаванне амерыканскай гуманітарнай дапамогі: палякі назвалі гэты сход «незаконным». Упаўнаважаны польскі афіцэр загадаў пакараць смерцю арыштаваных без суда, баючыся нападу, і атрымаўшы інфармацыю аб мэце сходу заснаваную на чутках. Яго рашэнне было адобрана высокапастаўленымі польскімі афіцэрамі, але падвергнулася шырокай крытыцы з боку міжнароднай грамадскасці.

Фатаграфіі ахвяраў Пінскай разні

Масавае пакаранне правіць

Бітва за Пінск была выйграная генералам Антоніем Лісоўскім, камандуючым польскай арміяй у Падляшскім ваяводстве[3]. Горад быў захоплены з вялікімі чалавечымі стратамі 35-м пяхотнай палком, пад камандаваннем маёра Аляксандра Нарбут-Лучынскага, які прымусіў бальшавікоў адступіць на другі бераг ракі. Аднак, да свайго адыходу, бальшавікі арганізавалі з мясцовых сялян і маладых яўрэйскіх камуністаў, невялікі, але баяздольны атрад народнага апалчэння, члены якога працягнулі супраціўленне[4].

У Пінску была створана часовая грамадзянская адміністрацыя, але працягваліся ваенныя дзеянні. Былі выпадкі, калі польскіх салдат высочвалі і забівалі[5]. 5 красавіка 1919 года, семдзесят пяць яўрэйскіх жыхароў горада сустрэліся ў мясцовым сіянісцкім цэнтры, каб, па сведчанню відавочцаў, абмеркаваць размеркаванне амерыканскай гуманітарнай дапамогі[6][7][8]. У той час грамадскія сходы былі забароненыя, паколькі ў горадзе ўсё яшчэ адбываліся перастрэлкі, а сам горад нядаўна знаходзіўся пад кантролем бальшавікоў[9]. Калі маёр Нарбут-Лучынскі даведаўся[10], што сход быў бальшавіцкім, ён спачатку загадаў арыштаваць арганізатараў сходу[11]. Ноччу напярэдадні падзеі двое салдатаў-яўрэяў, Даніэль Козак і Мотэль Колкер, паведамілі, што ім прапаноўвалі хабар, каб яны ў мясцовай сінагозе далучыліся да бальшавіцкай змовы[12]. Камендант горада, баючыся паўстання[13], аб якім у яго не было звестак, загадаў расстраляць заложнікаў[14]. На працягу гадзіны трыццаць пяць затрыманых былі прыведзены да сцен мясцовага кафедральнага сабора[15], дзе былі пакараныя смерцю расстрэльным атрадам, які складалўся з польскіх салдатаў[16]. Сцвярджалася, што некаторыя мужчыны і жанчыны былі распранутыя і збітыя[17].

Па словах гісторыка Нормана Дэвіса пакаранне праводзілася з мэтай запалохвання тых, хто планаваў далейшыя беспарадкі[2]. Дэвіс адзначае, што дакладны характар сустрэчы ніколі не высветлены, і яна апісваецца па-рознаму: як сход камітэта па размеркаванню гуманітарнай дапамогі, бальшавіцкай ячэйкі або мясцовага кааператыва[2].

Першапачатковыя паведамленні правіць

Першапачатковыя паведамленні аб разні, у якіх паўтараліся сцвярджэнні аб тым, што ахвяры былі змоўшчыкамі-бальшавікамі, былі заснаваныя на паказаньнях амерыканскага следчага, д-ра Францішка (Фрэнсіса) Фрончака, былога ўпаўнаважанага аддзела аховы здароўя ў Бафала[18]. Фрончак стаў членам Польскага нацыянальнага камітэта ў Парыжы[19], дзе ён кіраваў Аддзелам грамадскага дабрабыту арганізацыі, дапамагаючы тысячам бежанцаў[18]. Ён прыбыў у Еўропу ў маі 1918 года з дазволу Дзяржаўнага дэпартамента. Вярнуўшыся дадому, ён быў кіраўніком Нацыянальнага польскага дэпартамента Амерыкі, буйной арганізацыі польска-амерыканскіх эмігрантаў. Па прыбыцці, ён прадставіўся мясцовым уладам у якасці падпалкоўніка місіі Амерыканскага Чырвонага Крыжа, накіраванага для вывучэння умоў у мясцовых бальніцах[18]. Не з’яўляючыся відавочцам, Фрончак прыняў сцвяржэнні Лучынскага аб тым, што сход па размеркаванню гуманітарнай дапамогі на самой справе быў сходкай бальшавікоў, зробленай для атрымання зброі і знішчэння невялікага польскага гарнізона ў Пінску. Сам ён сцвярджаў, што калі падышлі польскія войскі, ён чуў стрэлы з залы для яўрэйскіх сходаў. Ён таксама сцвярджаў, што пачуў прызнанне ад смяротна параненага яўрэя, калі прыбыў на гарадскую плошчу, дзе адбывалася пакаранне. Першапачатковыя тэлеграмы аб масавых забойствах і польскія ваенныя справаздачы, якія апраўдавалі польскія ваенныя ўлады ў любых правапарушэннях і якія асуждалі яўрэйскіх ахвяраў, былі заснаваныя галоўным чынам на паказаннях Фрончака[18][20].

Версія падзей, на якую спасылаецца польскі сейм, заснавана на дакладзе Барнета Цукермана, прадстаўніка Амерыканскага яўрэйскага аб’яднанага размеркавальнага камітэта, які апытаў тых, хто выжыў у дзень разні[18]. У той час ён адказваў за дастаўку надзвычайнай дапамогі камітэта і вёў перамовы аб тым, як правільна яго размеркаваць. Замест таго, каб асабіста расследаваць гэтае пытанне, ён, як толькі даведаўся аб тым, што здарылася, адправіўся з Брэста ў Варшаву, дзе апублікаваў сваю версію падзей пад назвай «Разня нявінных грамадзянскіх асоб»[18].

Нягледзячы на спробы польскіх уладаў схаваць гэтую гісторыю, паведамленні пра інцыдэнт у міжнароднай прэсе выклікалі скандал, які мог мець сур’ёзныя наступствы[6][7].

Рэакцыя на падзеі правіць

У польская арміі правіць

Польскі камандуючы, генерал Антоній Лістоўскі заявіў, што гэта быў сход бальшавікоў, і што яўрэйскае насельніцтва напала на польскія войскі[16]. Агульная напружанасць ваеннай кампаніі была вылучана ў якасці апраўдання злачынства[21]. У сваім загадзе насельніцтву Пінску ад 7 красавіка 1919 г., гэта значыць праз два дні пасля таго, што адбылося, Лісоўскі апраўдваў разню, паколькі «яўрэі горада былі віноўныя ў злачынстве абуральнай няўдзячнасці»[3].

Польскія вайскоўцы адмовіліся даць следчым доступ да дакументаў, а афіцэры і салдаты не былі пакараныя. Маёр Лучынскі не быў абвінавачаны ні ў якіх правінах і быў у канчатковым выніку пераведзены і атрымаў званні палкоўніка (1919) і генерала (1924) польскай арміі[22]. Падзеі падвергнуліся крытыцы ў сейме, але прадстаўнікі польскай арміі адмаўлялі якія-небудзь правапарушэнні[15].

Міжнародная рэакцыя правіць

У заходняй прэсе таго часу разню называлі польскім пагромам у Пінску[23], і яна прыцягнула ўвагу грамадскасці. Па запыце польскіх уладаў да прэзідэнта Вільсана ў Польшчу была накіраваная амерыканская камісія для расследавання характару меркаваных злачынстваў. Камісія, якую ўзначальваў яўрэйска-амерыканскі дыпламат Генры Маргента-старэйшым, апублікавала 3 кастрычніка 1919 года Даклад Маргента. Згодна з высновамі гэтай камісіі, у выніку гэтага і звязаных з ім інцыдэнтаў загінулі ў агульнай складанасці каля 300 яўрэяў. Камісія таксама падвергла рэзкай крытыцы дзеянні маёра Лучынскага і яго камандавання ў сувязі з расследаваннем падзей у Пінску[16][24][25]. У той жа час другая камісія вызначыла, што прычына гэтых падзей не можа быць аднесена да антысемітызму, а прадстаўнік ЗША лейтэнант Фостэр заявіў, што дзеянні маёра Лучынскага былі апраўданыя абставінамі[2].

Маргента пазней распавёў аб разні ў сваёй аўтабіяграфіі, дзе ён напісаў:

Хто былі гэтыя трыццаць пяць ахвяраў? яны былі лідарамі мясцовай яўрэйскай абўчыны, духоўнымі і маральнымі лідарамі 5000 яўрэяў у горадзе, 855 насельніцтва якога былі яўрэямі. яны былі арганізатарамі дабрачынных арганізацый, дырэктарамі бальніц, сябрамі беднякоў. і ўсёж такі, для гэтага неверагодна жорсткага і яшчэ больш неверагодна дурнога афіцэра, які загадаў пакараць іх смерцю, яны былі толькі некімі яўрэямі[26]

Памяць правіць

У 1926 годзе эмігрантамі з Пінска ў Падмандатную Палестыну ў памяць аб ахвярах Пінскай разні быў заснаваны кібуц Геват (Гват)[27].

Палеміка правіць

Англійскі гісторык Норман Дэвіс паставіў пад сумнеў пытанне, ці быў сход відавочна дазволены, і адзначае, што «характар незаконнага сходу, апісваўся па-рознаму: як бальшавіцкая ячэйка, сход мясцовага кааператыва або сход мясцовага камітэта па размеркаванню гуманітарнай дапамогі і ніколі не быў высветлены»[2]. Амерыканскі гісторык Рычард Лукас апісаў Пінскую разню як «пакаранне смерцю трыццаці пяці бальшавіцкіх злачынцаў … апраўданую ў вачах амерыканскага следчага»[28], у той жа час як Дэвід Энгель адзначыў, што даклад Маргента, кароткае выкладанне амерыканскага расследавання ў Пінску і іншых масавых забойстваў, праведзеных Генры Маргентоа супярэчыць паведамленням Дэвіса і Лукаса. Маргента ў сваёй справаздачы з нагоды падзей у Пінску, адзначае, што ў дачыненні да сцвярджэнняў польскіх уладаў аб тым, што гэта сход было бальшавіцкай сходкай,

Мы ўпэўнены, што падчас гэтай сустрэчы не было згадана ніводнага аргумента бальшавістскага характара. хаця прызнаецца, што асобныя сведчанні аб балшавісцкай дзейнасці ў Пінску былі паведамлены двумя салдатамі-яўрэямі, мы ўпэўнены, што маёр лучынскі, камендант горада, праявіў заганную і легкадумную гатоўнасць верыць у такія неправераныя сцвяржэнні і на гэтай недастатковай падставе прыняў недаравальня рашучыя дзеянні супраць паважаных грамадзян, чый лаяльны характар мог быў неадкладна ўсталяваны шляхам кансультацыі з любым вядомым жыхаром-неяўрэям.

У дакладзе таксама адзначалася, што афіцыйныя заявы генерала Антонія Лістоўскага, камандуючага польскай групоўкай, аб тым, што польскія войскі падвергліся нападу з боку яўрэяў, «пазбаўленыя падставы»[29].

У любым выпадку, Дэвіс прыйшоў да высновы, што «[гэтая тэма] добра падыходзіла для сенсацыйных загалоўкаў … публічнасць дрэнна адбілася на польскай арміі [і] пацвердзіла папулярную ва ўсім свеце ідэю, аб тым, што ўсе польскія салдаты з’яўляюцца антысемітамі, а ўсе бальшавікі — яўрэямі»[2].

Зноскі

  1. ↑ The town commander with judgment unbalanced by fear of a bolshevik uprising of which he had been forewarned by two Jewish soldier informers The Jews in Poland : official reports of the American and British Investigating Missions" CORNELL UNIVERSITY LIBRARY
  2. ↑ а б в г д е Norman Davies. One conflagration among many. White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War 1919-20 47-48. Random House. Праверана 26 красавіка 2014.
  3. ↑ а б Anti-Jewish Violence: Rethinking the Pogrom in East European History, Indiana University Press, David Engel, с 33
  4. ↑ Maciej Rosalak, Ponury konflikt wśród poleskich błot Архівавана {{{2}}}. Rzeczpospolita, 14-04-2011.
  5. ↑ Dr. Andrzej Nieuważny, Atlantyda Polesia Архівавана 15 кастрычніка 2017. с. 4 и 6. Rzeczpospolita 15 июня 2013.
  6. ↑ а б Yisrael Gutman. «Poles and Jews between the Wars: Historic Overview.» In: Herbert Arthur Strauss, ed. Hostages of Modernization: Studies on Modern Antisemitism, 1870—1933/39. Walter de Gruyter, 1993.
  7. ↑ а б Mieczysław B. Biskupski, Piotr Stefan Wandycz. Ideology, Politics, and Diplomacy in East Central Europe. Boydell & Brewer, 2003.
  8. ↑ Azriel Shohat. History of the Jews of Pinsk 1881—1941. Chapter 1. The Character of Pinsk from the 1880s to the First World War. Yizkor Book Project, Tel Aviv, 1966—1977
  9. ↑ Przegląd historyczny, Tom 95,Wydania 1-4 Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2004, page 238
  10. ↑ Norman Davies. God's Playground: A History of Poland. — Columbia University Press, 2005. — ISBN 0-231-12819-3.
  11. ↑ Henry Morgenthau, French Strother. All in a Life-time. Doubleday, Page and Company, 1922, p. 360. Original from the New York Public Library, digitized Jul 17, 2007>
  12. ↑ Defending the Rights of Others: The Great Powers, the Jews, and International Minority Protection, 1878—1938 2008 Carole Fink, page 176
  13. ↑ Mission of The United States to Poland: Henry Morgenthau, Sr. Report (1919) by Henry Morgenthau, Sr
  14. ↑ Józef Lewandowski. «History and Myth: Pinsk, April 1919». Polin 2, 1988.
  15. ↑ а б Joanna Beata Michlic. Poland's Threatening Other: The Image of the Jew from 1880 to the Present (англ.). — University of Nebraska Press, 2006. — С. 118. — ISBN 0-8032-3240-3.
  16. ↑ а б в Mission of The United States to Poland, Henry Morgenthau, Sr. Report
  17. ↑ Joseph W. Bendersky. The "Jewish Threat": Anti-semitic Politics of the American Arm (англ.). — Basic Books, 2000. — С. 84—85. — ISBN 0-465-00618-3.
  18. ↑ а б в г д е Carole Fink. Defending the Rights of Others: The Great Powers, the Jews, and International Minority Protection, 1878-1938 (англ.). — 2006. — С. 179—180. — ISBN 0521029945.
  19. ↑ Kenneth J. Calder. Britain and the Origins of the New Europe, 1914-1918 (англ.). — Cambridge University Press, 1976.
  20. ↑ Józef Lewandowski History and myth: Pinsk, April 1919 Polin 2, 1988
  21. ↑ Документы и материалы по истории советско-польских отношений. Т. 2. М., 1963. LCCN 65078640 С. 105—107. Документы внешней политики СССР, Т. 2. М., 1957-, С. 74—76., ISSN 0485-7127
  22. ↑ Lista starszeństwa generałów polskich w 1939 roku
  23. ↑ David Engel, «Poles, Jews, and Historical Objectivity», Slavic Review, Vol. 46, No. 3/4 (Autumn — Winter, 1987), pp. 568—580
  24. ↑ Henry Morgenthau. Appendix. Report of the Mission of the United States to Poland // All in a Life-time. — Doubleday, Page and Company, 1922.
  25. ↑ Czerniakiewicz, с. 587
  26. ↑ Henry Morgenthau, All in a Life-Time. Doubleday, Page and Company, 1922 Original from the New York Public Library. Digitized Jul 17, 2007.
     
    Plea for justice, Pinsk
    		 Ніжэй прыводзіцца абзац з ліста на нямецкай мове, якое адаслалі Маргента пінскія яўрэі з просьбай аб справядлівасці і кампенсацыі страт:

    Dringend
    An die Amerikaner
    Arieforschungs- Kommission in Warschau
    Wir die Eltern und Familien von den 35 unschuldig Ermordeten in Pinsk am 5 April of J. haben bevollmächtigt den Herrn Silbermann mit dem Herrn Botschafter Morgentau, wahrend seiner Anwesenheit in Pinsk zu sprechen und ihn zu bitten.
    I. Um die Bestrafung aller Personen welche an der Ermordung unserer Kinder am 5 April teilgenommen haben die Höheren Leute, wie auch die gewöhnlichen Soldaten.
    II. Um Geld-Belohnung der ohne Stutze hinterbliebenen Eltern und Familien die im Blütenjahren erwachsene Kinder mit Gewalt entrissen worden welche ihre ganze Hoffnung und Lebensquelle warm.
  27. ↑ עמק יזרעאל Архівавана 28 верасня 2007 года.
  28. ↑ Tadeusz Piotrowski. Poland's Holocaust: Ethnic Strife, Collaboration with Occupying Forces and Genocide… (англ.). — 1997. — С. 41–42. — ISBN 0-7864-0371-3.
  29. ↑ David Engel. Poles, Jews, and Historical Objectivity. Slavic Review, Vol. 46, No. 3/4 (Autumn — Winter, 1987), pp. 568—580.

Літаратура правіць

  • Lewandowski, Józef. History and Myth: Pinsk, April 1919 // Polin 2, 1988. — 1988. [1]
  • Czerniakiewicz, Andrzej. Ekscesy antyżydowskie wojsk polskich na Kresach Północno-Wschodnich RP // Świat niepożegnany (польск.). — Warsaw/London: ISP PAN / RYTM, 2004. — ISBN 83-7399-083-6.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Пінская_разня&oldid=4550218"