Разня яўрэяў у Гранадзе
Разня яўрэяў у Гранадзе (30 снежня 1066 года ці па яўрэйскім календары 9 тэвета 4827 года) — самая крывавая разня сефардскіх яўрэяў іберыйскімі мусульманамі на тэрыторыі мусульманскай Іспаніі Аль-Андалус, падчас якой загінула больш за 4 тысячы чалавек.
Нагодай да разні паслужыла незадаволенасць мусульманскага натоўпу тым, што самую важную пасаду галоўнага візіра пры двары гранадскага эміра заняў этнічны яўрэй Юсуф ібн Нагрэла, якому эмір быў шмат чым абавязаны.[1]
Пасля гэтай разні залаты век яўрэяў у Іспаніі, роўна як і адноснае мірнае суіснаванне трох абшчын (іўдаісцкай, хрысціянскай і мусульманскай) у рамках ісламскай дзяржавы (так званая канвівенсія), скончыўся. Пачалася эпоха мусульманскіх, а затым і хрысціянскіх ганенняў на яўрэяў, якая доўжылася да канца ХV стагоддзя. Завяршыла яе поўнае выгнанне яўрэяў з Іспаніі ў 1492 і Партугаліі ў 1497 гадах.
Перадгісторыя правіць
Гісторыя яўрэйска-мусульманскіх адносін у мусульманскай Іспаніі мела доўгі і складаны характар. Мусульманскае заваяванне Іспаніі напачатку VIII стагоддзя не ў апошнюю чаргу абапіралася на падтрымку мясцовага яўрэйства[1], стомленага ад дыскрымінацыі ў вестгоцкай дзяржаве. Але ўзмацненне хрысціянскіх каралеўстваў пасля X стагоддзя зноў паставіла яўрэяў перад выбарам. Гэта насцярожвала мусульман, паколькі яны асцерагаліся таго, што яўрэйства ў чарговы раз аддасць перавагу перайсці на бок мацнейшага суперніка.
Ва ўмовах Рэканкісты мусульманская абшчына схілілася да радыкалізацыі і падазронаму стаўленню да любых іншаверцаў. Акрамя таго, паслабленне цэнтральнай улады ў Кордаўскім халіфаце і яго распад на дробныя эміраты (тайфа) азначала, што яўрэйская абшчына ў кожным горадзе ці вобласці цяпер залежала ад волі кожнага асобнага эміра і яго падданых і не мела больш магутнай дзяржпадтрымкі. Асабліва падазроным стала стаўленне да яўрэяў, якія займалі высокія пасады.
Напады правіць
Напады мусульман на яўрэйскія кварталы пачасціліся напачатку XI стагоддзя. У 1011, 1013 і 1035 гадах яны адбыліся ў горадзе Кордава, у 1039 годзе ў горадзе Сарагоса, але самай крывавай стала разня яўрэяў у Гранадзе (1066 год).
30 снежня 1066 года натоўп разлютаваных мусульман узяў штурмам каралеўскі палац у Гранадзе, раскрыжаваў яўрэйскага візіра Юсуфа ібн Нагрэла, а пасля гэтага прынялася рабаваць і забіваць большую частку яўрэйскага насельніцтва горада. 1500 яўрэйскіх сем'яў ці каля 4000 чалавек былі перабіты за адзін дзень. Мала каму удалося бегчы.
Пасля разні пачынаецца паступовая эміграцыя яўрэяў на поўнач, на хрысціянскія тэрыторыі. Хрысціянскія лідары спачатку ветліва іх прымалі, з прычыны таго, што яўрэі часта дапамагалі ім у барацьбе з мусульманамі. Аднак, па меры завяршэння Рэканкісты, яны зноў сталі лішнімі грамадзянамі ў хрысціянскіх землях. У 1391 годзе масавая разня яўрэяў патрэсла хрысціянскую Іспанію, некаторая колькасць ацалелых яўрэяў ізноў знайшла выратаванне ў пакуль яшчэ мусульманскай Гранадзе, пераўтворанай у невялікі мусульманска-яўрэйскі анклаў на поўдні краіны.[2]