Рукю (дзяржава)

Дзяржава Рукю (акін. 琉球國; яп.: 琉球王国; кіт. трад. 琉球國, спр. 琉球国, піньінь Liúqiúguó) — дзяржава з манархічнай формай кіравання, якая існавала на Акінаве і астравах Рукю ў XV—XIX стст. Дзяржава не была цалкам незалежнай: плаціла даніну Кітаю, а з 1609 года таксама прызнавала сюзерэнства даймё хана Сацумы. У 1879 годзе афіцыйна анексавана Японскай імперыяй і ператворана ў прэфектуру Акінава (невялікая група астравоў Амамі адышла да Кагасімы).

Даннік Кітая, васал Сацумы
Дзяржава Рукю
琉球國
Пячатка ванаў Рукю Сцяг (1466—1875)
Астравы Рукю
>  > 1429 — 1879
Сталіца	Сюры
Мова(ы)	рукюская, вэньянь
Афіцыйная мова	Ryukyuan[d] і вэньянь
Грашовая адзінка	Ryūkyū Tsūhō[d], Taise Tsūhō[d], Eiraku Tsūhō[d], Sekō Tsūhō[d], Chūzan Tsūhō[d], Kin'en Yohō[d] і Ryukyuan mon[d]
Плошча	2271 км²
Форма кіравання	манархія
Дынастыя	Сё
Ван Рукю
• 1429—1439	Сё Хасі
• 1477—1526	Сё Сін
• 1587—1620	Сё Нэй
• 1848—1879	Сё Тай
Гісторыя
• 1429	Аб'яднанне Акінавы
• 1609	Уварванне Сацумы
• кастрычнік 1872	Японія аб'яўляе пра пераўтварэнне дзяржавы Рукю ў хан
• 11 сакавіка 1879	Далучэнне да Японскай імперыі
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Стварэнне дзяржавы

Акінаўскія княствы Хакудзан, Цюдзан, Нандзан

Сцены замка Сюры

У XIII—XIV стагоддзях, у часы перыяду Сандзан (яп.: 三山時代 Сандзан дзідай), на Акінаве існавалі тры княствы: Хакудзан (яп.: 北山, «Паўночная Гара»), Нандзан (яп.: 南山, «Паўднёвая Гара») і Цюдзан (яп.: 中山, «Цэнтральная Гара»). Усе тры княствы былі даннікамі Кітая, і ўсе тры змагаліся за ўладу над востравам. У 1416 годзе Хасі, сын князя Цюдзана і фактычны кіраўнік княства, захапіў Хакудзан. Хасі дамогся падтрымкі Кітая; 1421 годзе, калі Хасі атрымаў у спадчыну прастол Цюдзана, кітайскі імператар Чжу Дзі даў яму прозвішча Сё (尚, па-кітайску «шан») і тытул вана (王, па-рукюску «о:») — гэта значыць кіраўніка — вострава. Нарэшце, у 1429 годзе Сё Хасі заваяваў Нандзан, такім чынам упершыню аб'яднаўшы ўвесь востраў. Ён кіраваў да да 1439 года, пабудаваўшы замак Сюры і порт Наха.

Дзяржава паступова пашыралася на суседнія астравы. Да канца XV стагоддзя ваны Сё кіравалі на ўсёй паўднёвай частцы архіпелага Рукю, а ў 1571 годзе яны сталі сюзерэнамі архіпелагаў Амамі і Осіма каля берагоў Кюсю.

Залаты век Рукю

Рукюская джонка

На архіпелагу Рукю было мала прыродных рэсурсаў, таму з моманту заснавання дзяржавы ваны Сё выбралі марскі гандаль як асноўны вектар эканамічнага развіцця. Рукюскія караблі заходзілі ў порты Кітая, Японіі, Карэі, В'етнама, Сіяма, Малакі, Явы, Лусона, Суматры і Барнеа. Мінская палітыка забароны марскога гандлю дазваляла рукюскім купцам працаваць на кітайскім кірунку з мінімальнай канкурэнцыяй. (Забарона не тычылася Рукю, паколькі ваны Рукю плацілі даніну Кітаю і не займаліся пірацтвам.) Маштабы гандлю з Кітаем былі такімі, што яшчэ ў 1439 годзе імператар дазволіў рукюсцам пабудаваць асобную гандлёвую факторыю ў Цюаньчжоу. Рукю імкнулася падтрымліваць дружалюбныя адносіны адначасова з усімі суседзямі. Калі адносіны паміж дзвюма суседнімі дзяржавамі па нейкай прычыне пагаршаліся — напрыклад, паміж Кітаем і Японіяй з-за чарговага горада, разрабаванага японскімі піратамі, — то кіраўнікі Рукю выступалі ў ролі пасродніка для перавозу тавараў паміж варагуючымі бакамі. Такім чынам з XIV і да сярэдзіны XVI стагоддзя Рукю была багатай і паспяховай гандлёвай дзяржавай. З другой паловы XVI стагоддзя канкурэнцыя з партугальцамі на поўдні і японцамі на поўначы прывяла да канца эпохі росквіту.

Пачатак залежнасці ад Японіі

У XVI стагоддзі павялічыўся японскі культурны ўплыў. У 1530-х гадах у Рукю з'явіліся японскія місіянеры, а пачынаючы з 1572 года, акінаўцы сталі адпраўляцца вывучаць дзэн-будызм у храмах Кіёта. Узнікла цікавасць да японскай мовы і літаратуры.

Канфлікты з Японіяй пачаліся ў 1450 годзе, калі японскі феадал Хасакава Кацумота, кіраўнік Сікоку, захапіў рукюскі карабель; падобныя інцыдэнты працягваліся. Пачынаючы з 1527 года, японскія піраты вакоу сталі нападаць на Акінаву. Для абароны Нахі ванам Рукю прыйшлося пабудаваць два форты. У 1588 годзе аб'яднальнік Японіі Таётомі Хідэёсі запатрабаваў, каб дзяржава Рукю ўдзельнічала ў паходзе на Карэю і далейшай вайне з Кітаем. Сё Нэй, ван Рукю, вырашыўшы, што Кітай мацнейшы за Японію, не адказаў і перастаў накіроўваць сваіх прадстаўнікоў у Кіёта.

Сё Нэй, ван Рукю

Пасля бітве пры Сэкігахары ў 1600 годзе ўлада ў Японіі перайшла да Такугавы Іэясу. Даймё, якія ваявалі супраць Такугавы пры Сэкігахары, трапілі ў няміласць. Сярод апальных феадалаў быў і Сімадзу Ёсіхіра, магутны кіраўнік Сацумы. Пад ціскам Такугавы Ёсіхіра адрокся ад улады на карысць свайго пляменніка Сімадзу Тадацунэ — але і Тадацунэ не змог дабіцца прыязні сёгуна. Не маючы магчымасці ні прасоўвацца пры двары, ні ваяваць з дружалюбнымі Такугаве паўночнымі суседзямі, новы даймё Сацумы звярнуў позірк на поўдзень, на багатую, але слаба ўзброеную дзяржаву Рукю.

У 1603 годзе прадстаўнік Сацумы параіў Рукю падпарадкавацца Японіі і выказаць павагу да сёгуна Такугаве. Сё Нэй адмовіўся. Тады Сімадзу Тадацунэ папрасіў дазвол у Такугавы пакараць Рукю за грубасць у стаўленні да Японіі. У 1606 годзе Такугава даў згоду, і праз тры гады флот Сімадзу адплыў на поўдзень.

Увесну 1609 годзе сацумскае войска высадзілася на Акінаве, разбіла мясцовае грамадзянскае апалчэнне і разрабавала замак Сюры і ванскія скарбніцы. Сё Нэй быў узяты ў закладнікі і адпраўлены ў Японію на два гады. У 1611 годзе, пасля таго, як Сё Нэю было дазволена вярнуцца на радзіму, яму і яго двару прыйшлося падпісаць мірны дагавор, які сцвярджае, апрача іншага, што дзяржава Рукю заўсёды была васалам Сацумы. Астравы Амамі і Осіма былі далучаны да хана Сацумы (па гэтай прычыне ў сучаснай Японіі яны ўваходзяць у прэфектуру Кагасіму, а не Акінаву), але ванам Сё было дазволена працягваць кіраваць астатняй часткай архіпелага Рукю ў рамках, усталяваных Сацумай. Такім чынам, Рукю апынулася ў двайной феадальнай залежнасці: ад кітайскага імператара (сувязі з Кітаем працягваліся) і ад даймё Сацумы.

У 1615 годзе япона-кітайскія перамовы зайшлі ў тупік; Кітай забараніў японскім караблям заходзіць у кітайскія порты. Дзякуючы палітыцы сакоку еўрапейскія купцы страцілі права заходзіць у японскія порты. Такім чынам, асноўны патоку гандлю паміж Японіяй і Кітаем пайшоў праз дзяржаву Рукю, якую і Кітай, і Японія лічылі «сваёй». Гандаль з Кітаем быў важным для прэстыжу і фінансавага дабрабыту даймё Сацумы. Каб пазбегнуць магчымых канфліктаў з Кітаем, кіраўнікі Сацумы прадпісалі Рукю прыкідвацца незалежнай дзяржавай. Жыхарам Рукю было забаронена карыстацца японскімі імёнамі і адзеннем. Прадстаўнікам Рукю за мяжой было забаронена згадваць залежнасць Рукю ад Сацумы. Японскія падданыя не мелі права наведваць Рукю без урадавага дазволу. Нават рукюскі пасол у Эда быў абавязаны весці перамовы толькі праз перакладчыка. Кітай хутка даведаўся праўду, але гульня ў незалежнасць Рукю дазваляла ўсім захаваць твар і працягваць выгодны гандаль.

На Рукю з Кітая пракраліся некаторыя сельскагаспадарчыя культуры: батат (1605 год) і цукровы трыснёг (1623 год).

Далучэнне да Японіі

Асноўны артыкул: Анексія Рукю

Сё Тай, апошні ван Рукю

У 1866—1869 гг. улада ў Японіі перайшла ад сёгуна да імператара Мэйдзі. У 1871 годзе была праведзена адміністрацыйная рэформа; старыя феадальныя ханы былі рэарганізаваны ў прэфектуры. Каб пазбегнуць расчлянення заходнімі дзяржавамі (у 1854 годзе ЗША заключылі гандлёвы дагавор з Рукю, як з незалежнай дзяржавай; Расія часова акупавала Цусіму; да 1875 года Вялікабрытанія заяўляла пра свае правы на Банінскія астравы), японскім уладам трэба было тэрмінова арганізаваць эфектыўны кантроль над васаламі і вызначыць міжнародныя межы дзяржавы. Астравы Рукю, па планах Японіі, неабходна было ператварыць са змяшанага кітайска-сацумскага васала ў японскую тэрыторыю.

У снежні 1871 года бура прыбіла рукюскую джонку да паўднёвага берага Тайваня. Мясцовыя абарыгены напалі на каманду карабля і забілі 54 чалавекі. Японія вырашыла скарыстацца гэтым інцыдэнтам як падставай для адлучэння Рукю ад Кітая. Японскі пасол у Кітаі запатрабаваў, каб кітайскія ўлады пакаралі забойцаў «японскіх падданых», і атрымаў адказ, што Кітай не нясе адказнасць за тое, што адбываецца на ўсходнім узбярэжжы Тайваня. Тады ў 1874 годзе Японія адправіла ваенную экспедыцыю на Тайвань. Кітай падняў пратэст; у кастрычніку 1874 года Кітай і Японія падпісалі дагавор, у якім рукюскія маракі былі ахарактарызаваны проста як «японскія падданыя». З дагаворам пагадзіліся і брытанскія прадстаўнікі. Такім чынам, міжнародная супольнасць прызнала, што Рукю — японская тэрыторыя.

У кастрычніку 1872 года міністр замежных спраў Японіі абвясціў рукюскаму паслу, што Рукю з гэтага часу не дзяржава (коку), а хан, гэта значыць тэрытарыяльная адзінка Японіі. У 1875 годзе, пасля падпісання дагавора з Кітаем, на Акінаву прыбыў японскі пасланец Мацуда Митыюкі для перамоў з рукюскім ванам Сё Таем аб канчатковым статусе архіпелага. Рукюскія ўлады выбралі тактыку паравалок і ўсяляк адцягвалі вырашэнне пытання. Нарэшце ў 1879 годзе на востраў высадзіўся японскі дэсант. 11 сакавіка 1879 года японскія салдаты занялі замак Сюры, і Мацуда абвясціў, што ўжо да канца месяца дзяржава (ці хан) Рукю будзе лічыцца прэфектурай Акінавай і часткай японскай метраполіі.

Спіс каралёў Рукю

Каралі Рукю

Імя	Кандзі	Гады кіравання	Гады жыцця	Заўвагі	Дынастыя
Сюнтэн	舜天	1187-1237	1166-1237	Сын Мінамота-но Тамэтома	Дынастыя Сюнтэн
Сюнбадзюнкі	舜馬順熙	1238-1248	1185-1248	Сын Сюнтэна	Дынастыя Сюнтэн
Гіхон	義本	1249-1259	каля 1204 — каля 1260	Сын Сюнбадзюнкі	Дынастыя Сюнтэн
Эйсо	英祖	1260-1299	1229-1299		Дынастыя Эйсо
Тайсэй	大成	1300-1308	1247-1308	Сын Эйсо	Дынастыя Эйсо
Эйдзі	英慈	1309-1313	1268-1313	Сын Тайсэя	Дынастыя Эйсо

Каралі Цюдзана

Імя	Кандзі	Гады кіравання	Гады жыцця	Заўвагі	Дынастыя
Тамагусуку	玉城	1314-1336	1296-1336	Сын Эйдзі	Дынастыя Эйсо
Сэі	西威	1336-1349	1326-1349	Сын Тамагусуку	Дынастыя Эйсо
Сато	察度	1350-1395	1321-1395		Дынастыя Сато
Бунэй	武寧	1396-1406	1356-1406	Сын Сато	Дынастыя Сато
Сё Сісё	尚思紹	1407-1421	1354-1421		Першая дынастыя Сё
Сё Хасі	尚巴志	1422-1439	1371-1439	Старэйшы сын Сё Сісё	Першая дынастыя Сё

Першая дынастыя Сё

Імя	Кандзі	Гады кіравання	Гады жыцця	Заўвагі
Сё Хасі	尚巴志	1429-1439	1371-1439	Старэйшы сын Сё Сісё (1354—1421), караля Цюдзана (1406—1421)
Сё Цю	尚忠	1439-1444	1391-1444	Другі сын Сё Хасі
Сё Сітацу	尚思達	1443-1449	1408-1449	Старэйшы сын Сё Цю
Сё Кімпуку	尚金福	1450-1453	1398-1453	Пяты сын Сё Хасі
Сё Тайкю	尚泰久	1454-1460	1415-1460	Сёмы сын Сё Хасі
Сё Току	尚徳	1461-1469	1441-1469	Сын Сё Тайкю

Другая дынастыя Сё

Імя	Кандзі	Гады кіравання	Гады жыцця	Заўвагі
Сё Эн	尚円	1470-1476	1415-1476	Выхадзец з сялянскай сям'і
Сё Сен'і	尚宣威	1477	1430-1477	Малодшы брат папярэдняга
Сё Сін	尚真	1477-1526	1456-1526	Сын Сё Эна
Сё Сэй	尚清	1527-1555	1497-1555	Пяты сын Сё Сіна
Сё Гэн	尚元	1556-1572	1528-1572	Другі сын Сё Сэя
Сё Эй	尚永	1573-1588	1559-1588	Другі сын Сё Гэна
Сё Нэй	尚寧	1588-1620	1564-1620	Старэйшы сын прынца Сё І (пам. 1584), прапраўнук караля Сё Сіна
Сё Хо	尚豊	1621-1640	1590-1640	Сын прынца Сё Кю (1560—1620), унук Сё Гэна
Сё Кэн	尚賢	1641-1647	1625-1647	Трэці сын Сё Хо
Сё Сицу	尚質	1648-1668	1629-1668	Чацвёрты сын Сё Хо, малодшы брат папярэдняга
Сё Тэй	尚貞	1669-1709	1645-1709	Старэйшы сын папярэдняга
Сё Эки	尚益	1710-1712	1678-1712	Старэйшы сын спадчыннага прынца Сё Юна (1660—1706), унук Сё Тэя
Сё Кэй	尚敬	1713-1751	1700-1752	Старэйшы сын папярэдняга
Сё Боку	尚穆	1752-1794	1739-1794	Старэйшы сын Сё Кэя
Сё Он	尚温	1795-1802	1784-1802	старэйшы сын спадчыннага прынца Сё Тэцу (1759—1788), унук Сё Боку
Сё Сэй	尚成	1803	1800-1803	Адзіны сын Сё Она
Сё Ко	尚灝	1804-1828	1787-1839	Чацвёрты сын спадчыннага прынца Сё Тэцу (1759—1788), унук Сё Боку
Сё Іку	尚育	1829-1847	1813-1847	Старэйшы сын Сё Ко
Сё Тай	尚泰	1848-1879	1843-1901	Другі сын Сё Іку

Гл. таксама

• Рух за незалежнасць Акінавы

Літаратура

• George H. Kerr. Ryukyu Kingdom and Province before 1945. — Вашынгтон: Pacific Science Board, National Academy of Sciences, 1953. — 240 с.
• Gregory Smits. Visions of Ryukyu. — Ганалулу: University of Hawaii Press, 1999. — 213 с. — ISBN 0824820371.

Спасылкі

• (руск.) Пустовойт Е. В. Деятельность японского правительства по преобразованию княжества Рюкю в префектуру Окинава в 70-х гг. XIX в.
• (руск.) Пустовойт Е. В. История королевства Рюкю (с древнейших времён и до его ликвидации). Владивосток, 2008.