Саларская мова
Сала́рская мова (саманазва: Salırça, سالارچا) — мова агузскай групы цюркскай моўнай сям'і, на якой размаўляе цюркскі народ салары. Носьбіты мовы распаўсюджаныя галоўным чынам у правінцыях Цінхай і Ганьсу КНР, некаторыя носьбіты таксама пражываюць у горадзе Інін Сіньцзян-Уйгурскага аўтаномнага раёна краіны.
| Саларская мова | |
|---|---|
| Саманазва | Salırça, سالارچا |
| Краіны | Кітай |
| Агульная колькасць носьбітаў | 60 000 |
| Статус | уразлівая[1] |
| Класіфікацыя | |
| Катэгорыя | Мовы Еўразіі |
|
Алтайскія мовы (спрэчна) |
|
| Пісьменнасць | лацінка, арабскі алфавіт |
| Моўныя коды | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | tut |
| ISO 639-3 | slr |
| WALS | slr |
| Atlas of the World’s Languages in Danger | 1429 |
| Ethnologue | slr |
| ELCat | 10455 |
| IETF | slr |
| Glottolog | sala1264 |
Колькасць салараў складае прыблізна 105 тыс. чал., з іх на мове размаўляе прыкладна 60 тыс. чал.[2], пры гэтым каля 10 тыс. чал. можа размаўляць толькі па-саларску[2].
Гісторыя правіць
Згодна з некаторымі легендамі, сучасныя салары з'явіліся на сваім сучасным месцы жыцця ў XIV ст. у выніку міграцыі з Самарканда. Лінгвістычныя звесткі ўказваюць на прыналежнасць мовы да агузскай групы цюркскай сям'і моў, гэту класіфікацыю здолеў абгрунтаваць лінгвіст Э. Ценішаў.
Сучасная саларская мова зазнай вызначаны ўплыў з боку кітайскай і тыбецкай моў.
Статус правіць
Саларская мова мае афіцыйны статус ва ўсіх саларскіх аўтаномных адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінках[3] — Сюньхуа-Саларскім (у акрузе Хайдун правінцыі Цінхай) і Цьзішышань-Бааань-Дунсян-Саларскім (у Лінся-Хуэйскай аўтаномнай акрузе правінцыі Ганьсу) аўтаномных паветах.
Класіфікацыя правіць
Уваходзячы ў склад агузскай групы, у саларскай мове знаходзіцца пэўная дзеля ўплыву з боку кыпчацкіх моў, таксама прысутнічаюць ізаглосы ўсходнецюркскіх моў: пераход працюркскага -d- у -d- як у саянскіх мовах, а не ў -j-, як у астатніх агузскіх мовах, да якіх належыць саларская; супрацьпастаўленне перш за ўсё моцных і слабых у сістэме зычных на ўзор саянскіх, а таксама сарыг-югурскай і фуюйска-кыргызскай моў.
Асноўная характарыстыка правіць
Фаналогія правіць
Фаналогія саларскай мовы вытрымала ўплыў з боку кітайскай і тыбецкай моў. Дадаткова, /k, q/ і /g, ɢ/ сталі асобнымі фанемамі ў запазычаных словах, як і ў іншых цюркскіх мовах[4].
- Зычныя[4]:
| Лябіяльныя (вуснавыя) |
Зубныя | Рэтрафлексныя | Альвеапалатальныя | Велярныя (заднеязычныя) |
Увулярныя | Глатальныя | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Выбухныя | p | b | t | d | k | ɡ | q | ɢ | ||||||
| Афрыкаты | t͡ʂ | d͡ʐ | t͡ɕ | d͡ʑ | ||||||||||
| Фрыкатыўныя | f | (v) | s | z | ʂ | ɕ | x | ʁ | h | |||||
| Насавыя | m | n | ||||||||||||
| Апраксыманты | w | l r | j | |||||||||||
- Галосныя:
Галосныя гукі ў саларскай мове маюць тыповы цюркскі характар. Падзяляюцца на галосныя задняга шэрагу a, ɨ, o u і адпаведныя ім галосныя пярэдняга шэрагу e, i, ø, y[5].
Кітайскі і тыбецкі ўплыў правіць
Як адзначана вышэй, саларская мова характарызуецца вызначанаю ступенню кітайскага і тыбецкага ўплыву. Гэты ўплыў асабліва выражаны ў дыялекце мясцовасці Амдо. Нягледзячы на тое, што саларская мова мае цюркскае паходжанне, асноўная частка асаблівасцей мовы ўзнікла праз уплыў кітайскай мовы, прыкладна 20% і 10% лексікі мовы маюць адпаведна кітайскае і тыбецкае паходжанне. Тым не менш, на думку некаторых даследчыкаў, у Кітаі праводзіцца палітыка адмаўлення гэтых уплываў і падкрэслівання цюркскага характару мовы[6]. У саларскай мове выкарыстоўваецца пісьмовасць на аснове кітайскіх іерогліфаў, што звязана з адсутнасцю ўласнай пісьмовасці[7].
Пісьмовасць правіць
Апрача кітайскай пісьмовасці, у саларскай мове таксама мае ўжытак і пісьмовасць на арабскай аснове[8], некаторая частка этнічных салараў выказваюць пажаданні выкарыстоўваць лацінскую графіку[9]. Праз адсутнасць афіцыйнай сістэмы пісьмовасці салары карыстаюцца кітайскай, што тлумачыцца жаданнем падкрэсліць сваю прыналежнасць да кітайскай палітычнай нацыі[10].
Існуе праект лацінізацыі мовы на аснове кітайскае сістэмы піньінь, які быў ажыццёўлены этнічным саларам Ма Куанлінам для дыялекту менгда[11].
Зноскі
- ↑ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger Праверана 24 чэрвеня 2018.
- ↑ а б Salar | Ethnologue
- ↑ Fèlix Martí. 52 (Bilingual education and bilingualism) // Words and worlds: world languages review / Fèlix Martí. — (ілюстраванае выданне). — Multilingual Matters, 2005. — С. 123. — ISBN 1-85359-827-5.
- ↑ а б Dwyer & 2007 (96)
- ↑ Dwyer (2007:121)
- ↑ William Safran. 1 (Cass series--nationalism and ethnicity) // Nationalism and ethnoregional identities in China / William Safran. — ілюстраванае выданне. — Psychology Press, 1998. — С. 72. — ISBN 0-7146-4921-X.
- ↑ Thammy Evans. Great Wall of China: Beijing & Northern China. — (ілюстраванае выданне). — Bradt Travel Guides, 2006. — С. 42. — ISBN 1-84162-158-7.
- ↑ Ainslie Thomas Embree, Robin Jeanne Lewis. 4 // Encyclopedia of Asian history / Ainslie Thomas Embree. — 2. — Scribner, 1988. — С. 154. — ISBN 0-684-18901-1., Універсітэт Мічыгану.
- ↑ William Safran. 1 (Cass series--nationalism and ethnicity) // Nationalism and ethnoregional identities in China / William Safran. — (ілюстраванае выданне). — Psychology Press, 1998. — С. 77. — ISBN 0-7146-4921-X.
- ↑ Page 68, Allatson, Paul, MacCormack, Jo. (2008) Exile Cultures, Misplaced Identities. Rodopi
- ↑ MA Quanlin, MA Wanxiang, and MA Zhicheng. Salar Language Materials (pdf). часопіс SINO-PLATONIC PAPERS, №43, ст.3. Department of East Asian Languages and Civilizations, University of Pennsylvania, Philadelphia, PA 19104-6305 USA. Праверана 4 кастрычніка 2013.
Літаратура правіць
- Тенишев Э. Р. Саларский язык. — М.: Издательство восточной литературы, 1963. — 56 с. — (Языки зарубежного Востока и Африки).
- Hahn, R. F. 1988. Notes on the Origin and Development of the Salar Language, Acta Orientalia Hungarica XLII (2–3), 235–237.
- Dwyer, A. 1996. Salar Phonology. Unpublished dissertation University of Washington.
- Dwyer, A. M. 1998. The Turkic strata of Salar: An Oghuz in Chaghatay clothes? Turkic Languages 2, 49–83.
- Dwyer, Arienne M (2007). Salar: A Study in Inner Asian Language Contact Processes; Part 1: Phonology. Harrassowitz Verlag. ISBN 3-447-04091-2.
Спасылкі правіць
