Свяціцелі — у праваслаўнай царкве святыя з епіскапскага чыну, якія шануюцца царквой як прадстаяцелі асобных царкоўных абшчын. Сваім святым жыццём і праведным пастырствам ажыцявілі наканаванне Божае аб Царкве ў яе руху да Царства Нябеснага. Памяць найгалоўнейшых свяціцеляў адзначаецца ў дзень Сабора трох свяціцеляў.

Лік свяціцелей (фрагмент іконы «Страшны суд»). Ноўгарад, 1540-я

Першапачаткова шанаванне епіскапаў было распаўсюджана ў мясцовых цэрквах, кожная мясцовая абшчына святкавала памяць усіх сваіх прадстаяцеляў (епіскапаў) з часу яе заснавання (акрамя, вядома, тых, што трапілі ў ерась ці нейкім іншым чынам аказаліся нявартымі таго). Імёны епіскапаў заносіліся ў дыпціхі і рэгулярна згадвалі падчас богаслужэння.

Сазамен у сваёй Царкоўнай гісторыі V ст. гаворыць і пра штогадовае адзначэнне памяці свяціцеляў як устояную практыку; гэтак жа як і ў мучанікаў, памяць іх адзначался ў дні іх смерці. Па меры станаўлення агульнацаркоўнага культу асобных святых, шанаванне свяціцеляў перарастала рамкі іх епархій і станавілася агульнацаркоўным. Гэтаму спрыяла і фарміраванне іерархічнай структуры царкоўнай юрысдыкцыі (патрыяршаства, архіепархіі, мітраполіі), калі прадстаяцелі старэйшых цэркваў шанаваліся ўсёю царкоўнай вобласцю. Так, у ліку святых шануюцца ўсе Папы Рымскія першых стагоддзяў хрысціянства, амаль усе канстанцінопальскія патрыярхі, пачынаючы з Мітрафана (315325 гг. кіраванні) і да Яўстафія (10191025 гг. кіраванні), акрамя тых, што трапілі ў ерась, пакінулі кафедру ці вялі нягоднае жыццё.

У наступны час у кананізацыі архірэяў з'яўляецца істотная выбіральнасць, і гэта сведчыць пра пэўнае змяненне канцэпцыі свяціцельскай святасці: акцэнт пераносіцца з праведнага пастырства на асабістае падзвіжніцтва архірэя і яго ролю ў царкоўным жыцці. Гэтыя змяненні былі абумоўлены, верагодна, распаўсюджваннем агульнага шанавання на лік свяціцеляў, калі толькі асобныя мясцовашанаваныя епіскапы аказаліся ў ліку святых, якія шанаваліся ўсёю царквой (што патрабуе выбіральнасці).

Існуе навела імператара Льва Мудрага (886911 гг. кіравання), у якой прадпісваецца, каб ва ўсёй грэчаскай царкве, нароўні з апосталамі і мучанікамі, адзначалася памяць сямі найбольш выдатных свяціцеляў: Афанасія Александрыйскага, Васілія Вялікага, Грыгорыя Багаслова, Грыгорыя Ніскага, Іаана Залатавуста, Кірыла Александрыйскага і Епіфанія Кіпрскага. Верагодна, гэты ўказ замацоўваў ужо ўстаноўленую практыку, і гэта паказвае, што выбіральнасць ужо была ёй уласцівая.

У Рускай Царкве выбіральнасць у шанаванні свяціцеляў мела месца з самага пачатку. Першым рускім свяціцелем, якому ўстанаўліваецца шанаванне, з'яўляецца Св. Лявонцій, трэці епіскап Растоўскі (пам. каля 1077 года). Яго памяць упершыню адзначаецца ў Растове ў 1190 г. у дзень здабыцця яго мошчаў (23 мая); характэрна, што адначасова былі здабыты мошчы яго пераемніка Ісаі, аднак шанаванне яго памяці ўсталявана не было; выбіральнасць у гэтым выпадку была абумоўлена цудамі, якія адбываліся пры труне Св. Лявонція. Да ліку найбольш рана кананізаваных свяціцеляў, шанаванне якіх узнікае неўзабаве пасля іх смерці, адносяцца мітрапаліты маскоўскія Пётр, Аляксій і Іона, Св. Стэфан Пермскі.

У гонар свяціцеляў свяшчэннік на праскамідыі вымае чацвёртую частку трэцяй прасфары.

Спасылкі правіць