Сонечная радыяцыя
Сонечная радыяцыя — электрамагнітнае і карпускулярнае выпраменьванне Сонца. Варта адзначыць, што гэты тэрмін з'яўляецца калькай з англ.: Solar radiation («Сонечнае выпраменьванне»), і ў дадзеным выпадку не азначае радыяцыю ў «бытавым» сэнсе гэтага слова (Іанізавальнае выпраменьванне).
Сонечная радыяцыя вымяраецца па яе цеплавога дзеяння ( калорыі на адзінку паверхні за адзінку часу ) і інтэнсіўнасці ( ват на адзінку паверхні ) . У цэлым , Зямля атрымлівае ад Сонца менш 0,5×10-9 ад яго выпраменьвання .
Электрамагнітны складнік сонечнай радыяцыі распаўсюджваецца з хуткасцю святла і пранікае ў зямную атмасферу. Да зямной паверхні сонечная радыяцыя даходзіць у выглядзе прамой і рассеянай радыяцыі. Усяго Зямля атрымлівае ад Сонца менш за адну двухмільярдную яго выпраменьвання. Спектральны дыяпазон электрамагнітнага выпраменьвання Сонца вельмі шырокі — ад радыёхваль да рэнтгенаўскіх прамянёў — аднак максімум яго інтэнсіўнасці прыпадае на бачную (жоўта-зялёную) частку спектру.
Існуе таксама карпускулярная частка сонечнай радыяцыі, якая складаецца пераважна з пратонаў, якія рухаюцца ад Сонца са хуткасцямі 300-1500 км/с (гл. Сонечны вецер). Падчас сонечных успышак ўтвараюцца таксама часціцы вялікіх энергій (у асноўным пратоны і электроны), якія ўтвараюць сонечнае кампаненту касмічных прамянёў.
Энергетычны ўклад карпускулярнага складніку сонечнай радыяцыі ў яе агульную інтэнсіўнасць невялікі ў параўнанні з электрамагнітным. Таму ў шэрагу прыкладанняў тэрмін «сонечная радыяцыя» выкарыстоўваюць у вузкім сэнсе, маючы на ўвазе толькі яе электрамагнітную частку.
Сонечная радыяцыя — галоўная крыніца энергіі для ўсіх фізіка-геаграфічных працэсаў, якія адбываюцца на зямной паверхні і ў атмасферы (гл. Інсаляцыя). Колькасць сонечнай радыяцыі залежыць ад вышыні Сонца, пары года, празрыстасці атмасферы. Для вымярэння сонечнай радыяцыі служаць піранометры і піргеліёметры. Інтэнсіўнасць сонечнай радыяцыі звычайна вымяраецца па яе цеплавога дзеяння і выражаецца ў ватах на адзінку паверхні (гл. Сонечная пастаянная).
Уплыў сонечнай радыяцыі на клімат правіць
Сонечная радыяцыя моцна ўплывае на Зямлю толькі ў дзённы час, безумоўна — калі Сонца знаходзіцца над гарызонтам. Таксама сонечная радыяцыя вельмі моцная паблізу полюсаў, у перыяд палярных дзён, калі Сонца нават апоўначы знаходзіцца над гарызонтам. Аднак зімой у тых жа месцах Сонца наогул не падымаецца над гарызонтам, і таму не ўплывае на рэгіён. Сонечная радыяцыя не блакуецца аблокамі, і таму ўсё роўна паступае на Зямлю (пры непасрэдным знаходжанні Сонца над гарызонтам). Сонечная радыяцыя — гэта спалучэнне ярка-жоўтага колеру Сонца і цяпла, цяпло праходзіць і праз аблокі. Сонечная радыяцыя перадаецца на Зямлю з дапамогай выпраменьвання, а не мэтадам цеплаправоднасці.
Сума радыяцыі, атрыманай нябесным целам, залежыць ад адлегласці паміж планетай і зоркай — пры павелічэнні адлегласці ўдвая колькасць радыяцыі, якое паступае ад зоркі на планету, памяншаецца ў чатыры разы (прапарцыянальна квадрату адлегласці паміж планетай і зоркай). Такім чынам, нават невялікія змены адлегласці паміж планетай і зоркай (залежыць ад эксцэнтрысітэту арбіты) прыводзяць да значнага змянення колькасці радыяцыі, якая паступае на планету. Эксцэнтрысітэт зямной арбіты таксама не з'яўляецца пастаянным — з цягам тысячагоддзяў ён змяняецца, перыядычна утвараючы практычна ідэальны круг, часам жа эксцэнтрысітэт дасягае 5% (у цяперашні час ён роўны 1,67%), гэта значыць у перыгеліі Зямля атрымлівае ў цяперашні час у 1,033 больш сонечнай радыяцыі, чым у афеліі, а пры найбольшым эксцэнтрысітэце — больш чым у 1,1 разы. Аднак значна больш моцна колькасць сонечнай радыяцыі, якая паступае, залежыць ад змен часоў года — у цяперашні час агульная колькасць сонечнай радыяцыі, якая паступае на Зямлю, застаецца практычна нязменнай, але на шыротах 65 паўн. ш. (шырата паўночных гарадоў Расіі, Канады) летам колькасць сонечнай радыяцыі, якая паступае, больш чым на 25 % больш, чым зімой. Гэта адбываецца з-за таго, што Зямля ў адносінах да Сонца нахіленая пад вуглом 23,3 градуса. Зімовыя і летнія змены ўзаемна кампенсуюцца, але тым не менш па росту шыраты месца назірання усё больш становіцца разрыў паміж зімой і летам, так, на экватары розніцы паміж зімой і летам няма. За Палярным кругам жа летам паступленне сонечнай радыяцыі вельмі высока, а зімой вельмі мала. Гэта фармуе клімат на Зямлі. Акрамя таго, перыядычныя змены эксцэнтрысітэту арбіты Зямлі могуць прыводзіць да ўзнікнення розных геалагічных эпох: да прыкладу, ледніковага перыяду.
Літаратура правіць
- Каўрыга П. А. Сонечная радыяцыя, сонечнае выпраменьванне // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 83. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
- Сонечная радыяцыя, сонечнае выпраменьванне // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 679. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
Спасылкі правіць
- Солнечная радиация. Географический словарь. Экологический центр «Экосистема». Праверана 7 красавіка 2022.
- Пособие "Измерение солнечного излучения в солнечной энергетике". Архівавана з першакрыніцы 5 ліпеня 2013. Праверана 20 студзеня 2022.