Соф’я Аляксандраўна Яноўская

Соф’я Аляксандраўна Яноўская (31 студзеня 1896, Пружаны, Брэсцкая вобласць — 24 кастрычніка 1966, Масква) — расійскі матэматык, логік, філосаф, педагог, заснавальнік рускай школы філасофіі матэматыкі. Прафесар (1931); доктар фізіка-матэматычных навук (1935).

Соф’я Аляксандраўна Яноўская
Дата нараджэння	19 (31) студзеня 1896[…]
Месца нараджэння	Пружаны, Расійская імперыя
Дата смерці	24 кастрычніка 1966(1966-10-24)[…] (70 гадоў)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР
Род дзейнасці	матэматык, гісторык, рэвалюцыянерка
Навуковая сфера	metamathematics[d], матэматычная логіка, foundations of mathematics[d], філасофія і гісторыя матэматыкі[d]
Месца працы	МДУ Абласны камітэт КПСС Пермскі дзяржаўны ўніверсітэт Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія МДУ
Навуковая ступень	доктар фізіка-матэматычных навук (1935)
Навуковае званне	прафесар
Альма-матар	Q50316140? (1917) Інстытут чырвонай прафесуры[d] (1929)
Навуковы кіраўнік	Самуіл Шатуноўскі[d]
Вядомыя вучні	Olga Arsenievna Oleinik[d], Izabella Bashmakova[d], Dmitry Gorsky[d], Imre Lakatos[d], Iosaf Semenovich Ladenko[d] і Konstantin Rybnikov[d]
Партыя	КПСС
Член у	Moscow Mathematical Society[d]
Узнагароды
Творы ў Вікікрыніцах

Біяграфія

Вучылася на Вышэйшых курсах у Адэсе. У 1918 годзе ўступіла ў партыю бальшавікоў, удзельнічала ў Грамадзянскай вайне, у 1920—1923 гадах член Адэскага губернскага камітэта кампартыі. У 1924—1929 гадах вучылася ў Інстытуце чырвонай прафесуры ў Маскве. З 1930 года ў Маскоўскім універсітэце: загадчык кафедры вышэйшай алгебры МДУ (у эвакуацыі, Перм, з 1941 года); у 1943—1959 гадах загадчык кафедры гісторыі матэматыкі і матэматычнай логікі МДУ; выкладала гісторыю і філасофію матэматыкі ў МДУ, з 1935 года кіравала навуковым семінарам па гісторыі і метадалогіі матэматыкі, а таксама семінарам па матэматычнай логіцы (сумесна з яе заснавальнікам І. І. Жыгалкіным). У 1936 годзе ўпершыню ў СССР стала чытаць лекцыі па матэматычнай логіцы.

Навуковая дзейнасць

Яноўская актыўна садзейнічала стварэнню на механіка-матэматычным факультэце Маскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта самастойнай кафедры матэматычнай логікі на чале з А.Маркавым і да канца сваіх дзён была яе прафесарам. У 1920—1930-я гады Яноўская — актыўны прапагандыст ідэалагічнай лініі кампартыі сярод маскоўскіх матэматыкаў; крытыкуе «ідэалізм у матэматыцы», прадстаўленай, як яна лічыла, не толькі ў замежнай, але і ў савецкай навуцы (у Маскоўскай матэматычнай школе Лузіна). Але з сярэдзіны 1930-х гадоў Яноўская пачынае пераглядаць свае погляды, і ў 1940-я гг. яны карэнным чынам змяняюцца. Зараз афіцыйная фразеалогія выкарыстоўваецца ёю для выраза ўласнай дэыялектычнай філасофска-, гісторыка- і логіка-матэматычнай канцэпцыі. Яна па-новаму тлумачыць пытанні гісторыі дэдукцыйна-аксіяматычнага метаду, паказвае роля матэматычнай і лагічнай строгасці як апасродкаванай формы практыкі, як крытэрый праўды ў дэдукцыйных навуках; асэнсоўваючы праблематыку матэматычнай бясконцасці, яна характарызуе суадносіны класічнай і інтуіцыйнай (канстрыктыўнай) матэматыкі і логікі; адстойвае прыярытэт рускай навукі ў шматлікіх абласцях матэматычнай думкі (Лабачэўскі, Парэцкі, Жэгалкін, Шэйнфінкель, У. І. Шэстакоў і інш.); развівае вывучэнне пра ролю ў пазнанні працэдур уводзін і выключэнні абстракцый, фармулюе канцэпцыю «расшчаплення» паняццяў як сродкі іх удакладнення, паказвае дыялектычную сутнасць антыномій і апорый, фармуе значэнне логікі для тэхнікі; распрацоўвае алгарытм пошуку прапазіцыянальнага лагічнай высновы на аснове дэдукцыйных табліц Бэта; расчыняе сучаснае гучанне спадчыны Лабачэўскага; адкрывае невядомыя раней старонкі гісторыі матэматыкі ў Маскоўскім універсітэце. Яноўская шмат зрабіла для сцверджання ў СССР 40 — 60-х гадоў прынцыпу адзінства лагічнай навукі, якая распрацоўваецца як матэматыкамі, так і філосафамі. Яна арганізавала пераклады на рускую мову класічных лагічных прац Д. Гільберта і В. Акермана (1947), А. Тарскага (1948), С. К. Кліні (1957), Д. Пойя (1957), Р. Карнапа (1959) і інш., у шматлікіх выпадках выступаючы ў іх як аўтар уступных артыкулаў і навуковага кансультанта «Філасофскай энцыклапедыі» (1966—1967). Апошняя вялікая праца — падрыхтоўка рускага выдання «Матэматычных рукапісаў» К. Маркса, працу над якімі яна пачала яшчэ ў 30-х гг.; у Прадмове да выдання яна расчыніла метадалагічны сэнс Марксавых паняццяў «абвінанне метаду» і «стратэгема дзеяння», бачачы ў іх прадбачанне алгарытмічнага падыходу ў навуцы.

Працы

• Гегель и математика / С. Яновская, Э. Кольман // Под знаменем марксизма. — 1930. — № 11 — 12.
• Из истории аксиоматики // Историко-математические исследования. Выпуск 11. — М., 1958.
• Категория количества у Гегеля и сущность математики // Под знаменем марксизма. — 1930. — № 5.
• Логика матиматическая / С. Яновская, В. Гливенко // БСЭ. Т. 37. — М., 1938.
• Математическая логика и основания математики // Математика в СССР за 40 лет. Т. 1. — М., 1959.
• Математические рукописи Маркса // Книга и пролетарская революция. — 1933. — № 2. — С.
• Методологические проблемы науки. — М., 1972.
• О так называемых «определениях через абстракцию» // Сборник статей по философии математики. — М., 1936.
• О философских вопросах математической логики // Проблемы логики. — М., 1963.
• Основания математики и математическая логика // Математика в СССР за 30 лет. — М., 1949.
• Предисловие //Маркс К. Математические рукописи. — М., 1968.
• Преодолены ли в современной науке трудности, известные под названием «апории Зенона»? // Проблемы логики. — М., 1963. — С. 116—136.
• Проблемы анализа понятий науки и новейший неопозитивизм // Вопросы философии. — 1961. — № 6. —

Літаратура

• Башмакова, П. Г., Марков, А. А., Успенский, В. А., Юшкевич, А. П. и др. С. А. Яновская. К 70-летию со дня рождения // Успехи математических наук. — 1966. — Т. 21. — Вып. 3 (129). — С. 239—247.
• Бирюков, Б. В., Борисова, О. А. С. А. Яновская – мыслитель, исследователь, педагог // Вопросы философии. — 2004. — № 5. Архівавана з першакрыніцы 6 ліпеня 2009.
• К 100-летию Софьи Александровны Яновской. Сборник статей // Историко-математические исследования. — ТОО Янус-К, 1997. — № 37 (2). — С. 105–127.
• Софья Александровна Яновская (к шестидесятилетию со дня рождения) // Успехи математических наук. — 1956. — Т. 11. — № 3(69). — С. 219–222.
• Софья Александровна Яновская // Женщины — революционеры и ученые. — М., 1982.