Станіслаў Юр’евіч Матулайціс

Станіслаў Юр’евіч (Стасіс Юргевіч) Матулайціс (літ.: Stasys Matulaitis; 12 кастрычніка 1866, вёска Сцебулішкі, Марыямпальскі раён, Літва — 10 красавіка 1956, Вільня) — літоўскі і беларускі гісторык, паэт, медык. Акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1928), доктар гістарычных навук (1934). 

Станіслаў Юр’евіч Матулайціс
Дата нараджэння	12 кастрычніка 1866(1866-10-12)
Месца нараджэння	Сцебулішкі[d], Марыямпальскі павет, Сувалкаўская губерня, Царства Польскае, Расійская імперыя
Дата смерці	10 красавіка 1956(1956-04-10) (89 гадоў)
Месца смерці	Вільнюс, Вільнюскае гарадское самакіраванне, Літоўская ССР, СССР
Род дзейнасці	навуковец
Месца працы	Інстытут беларускай культуры Naujoji Gadynė[d] Socialdemokratas[d] Tiesa[d] літоўскі сектар АН БССР[d] Інстытут гісторыі НАНБ Інстытут нацыянальных меншасцей АН БССР Інстытут гісторыі Літвы[d]
Навуковая ступень	доктар гістарычных навук (1934)
Альма-матар	медыцынскі факультэт Маскоўскага ўніверсітэта[d] (1891)
Партыя	КПСС Сацыял-дэмакратычная партыя, Літва Камуністычная партыя Літвы
Узнагароды

Біяграфія

З літоўскай сялянскай сям’і. У 1891 скончыў медыцынскі факультэт Маскоўскага ўніверсітэта. Адзін з заснавальнікаў у 1896 годзе Сацыял-дэмакратычнай партыі Літвы. Арыштаваны ў 1898 і сасланы на 3 гады ў Валагодскую губерню. У руска-японскую вайну 1904—1905 гадоў ваенны ўрач. У 1906—1907 гадах разам з В. Міцкявічусам-Капсукасам выдаваў у Вільні газету «Naujoji Gadynė». З 1908 займаўся медыцынскай практыкай. У 1917 рэдагаваў у Маскве літоўскую газету «Socialdemokratas». З 1917 член РКП(б). З 1918 у Вільні, рэдагаваў газету «Tiesa». З 1920 працаваў урачом; выкладаў у Марыямпальскай гімназіі.

У 1925 г. эміграваў з Літвы ў БССР, пасяліўся ў Менску. З 1927 кіраўнік літоўскага сектара Інбелкульта, з 1928 акадэмік БелАН, з 1929 загадчык кафедры гісторыі, з 1931 дырэктар Інстытута гісторыі, з 1935 па —1936 дырэктар Інстытута нацыянальных меншасцей БелАН. Доктар гістарычных навук (1934). Пражываў у кватэры № 41 Дома спецыялістаў па вул. Савецкай у Менску.

У жніўні 1937 выключаны з ВКП(б); арыштаваны 17.2.1937 ва ўласнай кватэры. Рашэннем Асобай нарады пры НКУС СССР ад 15.8.1939 прыгавораны да высылкі ў Казахстан тэрмінам на 5 гадоў. Вярнуўся ў Вільню ў канцы 1945; працаваў у Інстытуце гісторыі АН Літвы. Рэабілітаваны 20.5.1957. Асабовая справа М. № 11289-с з фотаздымкам захоўваецца ў архіве КДБ Беларусі.

Навуковая дзейнасць

Аўтар прац па гісторыі Літвы, даследаваў рэвалюцыйныя падзеі 1863 г. у Літве, паказаў сацыяльна-эканамічнае становішча Літвы напярэдадні паўстання, сацыяльнае ўтрыманне паўстання і яго наступствы. Вывучаў літоўскі нацыянальна-вызваленчы рух у канцы XIX — пачатку ХХ ст.

Аўтар больш за 20 навуковых прац, у тым ліку 2 манаграфій. 

Узнагароды

Узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.

Сям'я

Меў дачок Катрэ (Кацярыну; 1900-1938), таксама гісторыка, і Альдону (1901–1986).

Асноўныя працы

• 1863 у Літве. Ч. 1. Сацыяльна-эканамічны стан Літвы перада паўстаннем. — Мн.: БАН, 1933.
• Беларуска-літоўскі і руска-літоўскі тэрміналагічны слоўнік і сшытак = Baltarusiskai-lietuviskas ir rusiskai-lietuviskas terminologinis zodynelis i sasiuvinis / Беларуская Акадэмія навук, Літоўскі сектар; апрацаваў В.Копка; рэдактар С.Матулайціс. — Мн., 1934.

Літаратура

• МАТУЛАЙЦІС Стасіс Юргевіч (Станіслаў Юр’евіч) // Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 3. Кніга 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Мн., 2005.
• МАТУЛАЙЦІС Стасіс Юргевіч // Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003.

Спасылкі

• Станіслаў Юр’евіч Матулайціс у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.)