Такела́у (англ.: Tokelau) — залежная тэрыторыя Новай Зеландыі, размяшчаецца на трох каралавых атолах, якія маюць агульную назву — астравы Такелау.

Такелау
Tokelau
Tokelau
Герб Такелау
Сцяг Такелау Герб Такелау
Дзяржаўны гімн Такелау
Афіцыйныя мовы такелау, англійская
Сталіца
Найбуйнейшы горад Атафу
Форма кіравання Канстытуцыйная манархія
Кіраўнік дзяржавы
Адміністратар
Елізавета II
Дэвід Пейтан
Плошча
• Усяго
247-я ў свеце
12 км²
ВУП
  • Разам (1993)
  • На душу насельніцтва

$1,5 млн  (228-ы)
$1035
Этнахаронім такелау
Валюта Новазеландскі долар
Інтэрнэт-дамен .tk
Код ISO (Alpha-2) TK
Код ISO (Alpha-3) TKL
Тэлефонны код +690
Часавыя паясы -10

Гісторыя правіць

Такелау былі заселеныя палінезійцамі, якія рухаліся з іншых астравоў Акіяніі. У 1889 годзе Вялікабрытанія ўсталявала тут свой пратэктарат, а ў 1916 годзе далучыла астравы да сваёй калоніі Астравы Гілберта і Лагуны. У 1925 годзе брытанцы перадалі ўладу над астравамі Новай Зеландыі. З 1926 да 1948 года Такелау былі далучаныя да Заходняга Самоа, якое ў той час таксама знаходзілася ў залежнасці ад Новай Зеландыі.

Да 1979 году на астравы прэтэндавалі Злучаныя Штаты, якія ў 1925 годзе анексавалі востраў Свейн які адносіўся да Такелау. У 1979 годзе паміж ЗША і Новай Зеландыяй была падпісана дамова, згодна з якой ЗША прызналі новазеландскую ўладу на Такелау, а Новая Зеландыя прызнала амерыканскую ўладу над Свейнам. Аднак гэтую дамову не прызнала мясцовая ўлада Такелау, якая лічыць Свейн сваёй тэрыторыяй.

Палітыка правіць

Кіраўніком дзяржавы з’яўляецца Лізавета II, каралева Новай Зеландыі, якая таксама кіруе іншымі тэрыторыямі Садружнасці. Каралеву на тэрыторыі прадстаўляе генерал-губернатар, якім у цяперашні час з’яўляецца Рос Ардэрн. Цяперашнім кіраўніком урада з’яўляецца Керысіяна Калало, якая ўзначальвае Савет урада Такелау, які выконвае функцыі кабінета. Савет складаецца з фаіпуле (лідара) і пуленука (мэра вёскі) кожнага з трох атолаў. Генерал-губернатар Такелау прызначаецца міністрам замежных спраў і гандлю Новай Зеландыі. «Закон аб унясенні паправак у кіраванні Такелау 1996 года» надзяляе заканадаўчымі паўнамоцтвамі аднапалатны парламент, названы Фано. Колькасць месцаў, якія атрымлівае кожны атол у Фано, вызначаецца колькасцю насельніцтва — у цяперашні час сем месцаў у Факаоф і Атаф і шэсць у Нукуноне. 11 лістапада 2004 года Такелау і Новая Зеландыя пачалі працу па распрацоўцы пагаднення, якое ператварыла б Такелау з несамакіравальнай тэрыторыі ў самакіравальнай дзяржаву ў свабоднай асацыяцыі з Новай Зеландыяй. У дадатак да дамовы, па ініцыятыве Арганізацыі Аб’яднаных Нацый, быў праведзены рэферэндум аб самавызначэнні, падчас якога насельніцтва трох астравоў галасавала ў наступныя дні, пачынаючы з 13 лютага 2006 г. З 581 галасоў 349 былі аддадзены за свабодную асацыяцыю, што не склала большасці ў дзве траціны, неабходнага для прыняцця ператварэння Такелау ў свабодна асацыяваную дзяржаву з Новай Зеландыяй. Другі рэферэндум па гэтым пытанні адбыўся 20-24 кастрычніка 2007 г. і зноў з цяжкасцю зацвердзіў самакіраванне, у выніку якога Такелау ператварылася ў самакіравальную тэрыторыю. У маі 2008 года Генеральны сакратар ААН Пан Гі Мун заклікаў каланіяльныя дзяржавы «завяршыць працэс дэкаланізацыі ў дачыненні да кожнай з 16 іншых несамакіравальных тэрыторый», уключаючы Такелау. Гэта заахвоціла New Zealand Herald пракаментаваць, што Арганізацыя Аб’яднаных Нацый была «яўна расчараваная дзвюма няўдалымі спробамі прымусіць Такелау прагаласаваць за незалежнасць».

Геаграфія правіць

Такелау ўключае ў сябе тры атола ў паўднёвай частцы Ціхага акіяна, якія размешчаны паміж 171 ° і 173 ° заходняй даўгаты. і паміж 8° і 10° паўднёвай шыраты, прыкладна на паўдарогі паміж Гаваямі і Новай Зеландыяй. Ад Атафу на поўначы да Факаофа на поўдні Такелау распасціраецца менш чым на 200 км. Атолы знаходзяцца прыкладна за 500 км на поўнач ад Самоа. Іх агульная плошча складае 10,8 км² (4,2 квадратных мілі). На кожным з атолаў ёсць некалькі каралавых астравоў, на якіх размешчаны вёскі. Самы высокі пункт Такелау знаходзіцца на вышыні ўсяго 5 метраў (16 футаў) над узроўнем мора. На архіпелагу Такелау няма партоў або гаваняў для вялікіх караблёў, але ўсе тры атола маюць прычалы, да якога і адкуль адпраўляюцца харчы і пасажыры. Такелау знаходзіцца ў зоне трапічных цыклонаў Ціхага акіяна. Чацвёртым востравам, які культурна, гістарычна і геаграфічна, але не палітычна, складае частку архіпелага, з’яўляецца востраў Суэйнс (Алахега), які кіруецца як частка Амерыканскага Самоа з 1925 г. На востраў Суэйнс прэтэндавалі Злучаныя Штаты ў адпаведнасці з Законам аб астравах Гуана, як і на тры іншыя астравы Такелау. Прэтэнзіі Такелау на востраў Суэйнс у цэлым супастаўныя з прэтэнзіямі Маршалавых Астравоў на востраў Уэйк, які знаходзіцца пад кіраваннем ЗША, але вяртанне да гэтага даўняга пытання было ненаўмысным у выніку нядаўніх намаганняў Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па садзейнічанні дэкаланізацыі.

Адміністрацыйны падзел правіць

Такелау падзяляецца на тры адміністрацыйныя адзінкі згодна з колькасцю атолаў. Дынастычнае кіраванне мясцовымі ўладарамі атолаў было ліквідаванае ў 1916 годзе брытанцамі, але ў канцы 1980-х гадоў адбылася рэстаўрацыя дынастычнага кіравання, толькі цяпер мясцовыя ўладары завуцца Faipule, ці «кіраўнікі ўраду».

Эканоміка правіць

Такелау мае самую маленькую эканоміку ў свеце. Гадавая пакупніцкая здольнасць жыхароў астравоў Такелау складае каля 1000 долараў (674 еўра) на душу насельніцтва. Жыццё астравоў амаль цалкам залежыць ад субсідый, якія паступаюць з Новай Зеландыі. Агульны гадавы даход астравоў складае менш за 500 000 долараў (336995 еўра) у параўнанні з выдаткамі каля 2,8 мільёна долараў (1,9 мільёна еўра). Дэфіцыт папаўняецца за кошт дапамогі Новай Зеландыі. Такелау штогод экспартуе тавараў на суму каля 100 000 долараў ЗША (67 000 еўра). Асноўнай прадукцыяй экспарту з’яўляюцца маркі, копры і тканыя і разьбяныя вырабы ручной работы. Імпарт складае больш за 300 000 долараў ЗША (202 000 еўра). Асновай імпарту з’яўляюцца прадукты харчавання, будаўнічыя матэрыялы і паліва. Новая Зеландыя таксама наўпрост аплачвае медыцынскія і адукацыйныя паслугі. Мясцовая прамысловасць уключае малыя прадпрыемствы па вытворчасці копры, дрэваапрацоўцы і рыбалоўстве. Сельская гаспадарка і жывёлагадоўля вырошчваюць какосы, капру, плады хлебнага дрэва, папаю, бананы, інжыр, свіней, птушак. Многія жыхары Такелау жывуць у Новай Зеландыі і матэрыяльна падтрымліваюць свае сем’і, якія жывуць у Такелау, за кошт грашовых пераводаў.

Спасылкі правіць