Вікіпедыя

Танк

Танк — браніраваная баявая машына на гусенічнай хадзе, прызначана для выкарыстання ў пярэдняй лініі фронту. Спалучае ў сабе мабільнасць і абарончыя магчымасці. Агнявая моц звычайна забяспечваецца буйнакалібарным гарматным узбраеннем, якое размяшчаецца на вежы танка, а таксама другаснымі кулямётамі, у той час як цяжкія даспехі і ўсюдыходная мабільнасць забяспечваюць абарону танка і яго экіпажу, што дазваляе выконваць усе асноўныя задачы бранятанкавых войскаў у баі[1].

Баявы танк Т-72 (СССР)
Баявы танк Абрамс (ЗША)

Танкі былі распрацаваны і ўпершыню выкарыстаны брытанцамі падчас Першай сусветнай вайны ў якасці сродку выхаду з тупіку пазіцыйнай вайны. Яны былі ўпершыню разгорнуты ў бітве пры Соме ў абмежаванай колькасці.

Паміж сусветнымі войнамі танкі актыўна паляпшаліся. Падчас Другой сусветнай вайны яны сталі важнай часткай ваенных фарміраванняў і захоўваюцца ў такой якасці і па гэты дзень. У часы Другой сусветнай вайны СССР распрацаваў Т-34, адзін з лепшых танкаў у эксплуатацыі на працягу ўсёй вайны. Нямецкі план захопу тэрыторыі СССР базаваўся на стратэгіі, якая абапіралася на масавае выкарыстанне танкаў пры падтрымцы з боку артылерыі і авіяцыі, каб прарваць фронт праціўніка і выклікаць поўны яго крах.

Танкі, створаныя падчас халоднай вайны, вылучаюцца значна большымі памерамі і тоўшчынёй брані, у адказ на большыя пагрозы падчас бою. Дасягненні ў галіне вытворчасці ў канцы халоднай вайны дазволілі наладзіць масаваю вытворчасць кампазітнай брані. Аспекты гарматнага абсталявання значна змяніліся, з-за прагрэса ў дызайне корпуса. Сёння, баявыя танкі лічацца адным з выключных кампанентаў сучаснага войска. Сучасныя танкі рэдка дзейнічаюць у адзіночку, так як яны арганізаваны ў бранятанкавыя адзінкі, якія ўключаюць падтрымку з боку пяхоты, а таксама авіяцыі[2].

Паходжанне назвы правіць

Слова «танк» паходзіць ад англійскага слова tank — «бак» альбо «цыстэрна». Паходжанне назвы наступнае: пры адпраўцы на фронт першых танкаў брытанская контрразведка пусціла чутку, што ў Англіі расійскім кіраўніцтвам замоўлена партыя цыстэрн для піццявой вады. І танкі адправіліся па чыгунцы пад выглядам цыстэрн (памеры і форма першых танкаў цалкам адпавядалі гэтай версіі). На іх нават напісалі па-руску «Осторожно. Петроград». Назва прыжылася.

Гісторыя правіць

З'яўленне танкаў правіць

Фільм пра танк, створаны падчас Першай сусветнай вайны

Сваім з'яўленнем танкі абавязаны Першай сусветнай вайне[3]. Пасля адносна кароткага пачатковага манеўранага этапу баявых дзеянняў на франтах усталявалася раўнавага, гэтак званая «Акопная вайна». Глыбока эшалянаваную лінію абароны праціўнікаў было складана прарваць. Звычайны спосаб падрыхтаваць наступ і ўклініцца ў абарону праціўніка складаўся ў масіраванага выкарыстання артылерыі для разбурэння абарончых збудаванняў і знішчэння жывой сілы з наступным уводам у прарыў сваіх войскаў[4]. Аднак высветлілася, што па пераараным выбухамі і разбураным дарогам, перакрываемага да таго ж крыжаваным агнём з флангаў «чыстага» прарыву не атрымліваецца ўвесці войскі досыць хутка, да таго ж праціўнік па дзеючым чыгуначным і грунтавым дарогам у глыбіні сваёй абароны паспяваў падцягваць рэзервы і блякаваць прарыў. Таксама развіццё прарыву абцяжарвалася складанасцю забеспячэння праз лінію фронту.

Яшчэ адным фактарам, якія ператварылі манеўраную вайну ў пазіцыйную, з'яўлялася тое, што нават доўгая артпадрыхтоўка не магла цалкам знішчыць усе драцяныя загароды і кулямётныя гнёзды, якія затым моцна скоўвалі дзеянні пяхоты. У выніку ўзнікла думка пра прынцыпова новы транспартны сродак з высокай праходнасцю, дамагчыся якой можна было толькі з дапамогай выкарыстання гусенічнага шасі, вялікай агнявой моццу і добрай абароненасцю, хоць бы супраць кулямётнага і ружэйнага агню. Такі транспартны сродак мог бы з высокай хуткасцю пераадольваць лінію фронту і ўкліньваецца ў глыбіню абароны праціўніка, ажыццяўляючы, па меншай меры, тактычныя абыходы.

 
Брытанскі танк Марк V

Рашэнне пра пабудову танкаў было прынята ў 1915 годзе практычна адначасова ў Вялікабрытаніі[5], Францыі і Расіі[6]. Канчаткова первая англійская мадэль танка была гатова ў 1916 годзе, калі прайшла ўсе выпрабаванні, і першы заказ на 100 машын паступіў у вытворчасць. Гэта быў танк Mark I — даволі недасканалая баявая машына, якая выпускалася ў двух мадыфікацыях — «самец» (з гарматным узбраеннем у бакавых спансонах) і «самка» (толькі з кулямётным узбраеннем). Неўзабаве высветлілася нізкая эфектыўнасць[7] кулямётных «самак», якія не маглі змагацца з бранятэхнікай праціўніка і з цяжкасцю знішчалі агнявыя кропкі. Тады была выпушчана абмежаваная серыя «самак», у якіх у левым спансоне па-ранейшаму быў кулямёт, а ў правым — гармата. Жаўнеры тут жа трапна ахрысцілі іх «гермафрадытамі».

Першыя танкі былі выкарыстаны англійскай арміяй супраць нямецкай войскаў 15 верасня 1916 года ў Францыі, на рацэ Соме. У ходзе бою высветлілася, што канструкцыя танка недастаткова адпрацавана — з 49 танкаў, якія англічане падрыхтавалі для нападу, на зыходныя пазіцыі вылучылася толькі 32, бо 17 танкаў выйшлі з ладу з-за непаладак, а з гэтых танкаў, якія распачалі атаку, 5 затрымалася ў балоце і 9 выйшлі з ладу па тэхнічных прычынах[8]. Тым не менш, нават тыя, што засталіся 18 танкаў змаглі прасунуцца ўглыб абароны на 5 км, прычым страты ў гэтай наступальнай аперацыі апынуліся ў 20 разоў меншыя за звычайныя. Нягледзячы на тое, што з-за малой колькасці танкаў фронт не ўдалося прарваць канчаткова, новы від баявой тэхнікі паказаў свае магчымасці, і як высветлілася, танкі маюць вялікую будучыню. У першы час пасля з'яўлення танкаў на фронце нямецкія салдаты баяліся іх панічна.

Галоўныя саюзнікі англічанін на заходнім фронце, французы, здолелі распрацаваць і выпусціць вельмі ўдалы, настолькі ўдалы, што ён эксплуатаваўся яшчэ ў пачатку Другой сусветнай вайны ў войсках Польшчы і Францыі, лёгкі танк Рэно FT-17. Пры канструяванні гэтага танка ўпершыню былі ўжыты многія рашэнні, якія сталі затым класічнымі. Ён меў вежу, якая была здольна на кручэнне, з усталяванай у ёй лёгкай гарматай альбо кулямётам, у адрозненне ад «спансоннага», гэта значыць у выступах па баках корпуса, размяшчэння ўзбраення ў англійскіх танках, нізкі ўдзельны ціск на грунт, і, як следства, высокую праходнасць, адносна высокую хуткасць і добрую манеўранасць.

У Расіі аднымі з першых былі створаны танк Парахоўшчыкава («Рускі ўсюдыход») і колавы танк Лебядзенкі. Кожны з іх быў выраблены толькі ў адным экзэмпляры, што тлумачыцца альбо непрактычнай канструкцыяй, альбо «коснасцю царскага ўрада». У расійскай арміі ў Першай сусветнай вайне не было ні айчынных, ні імпартных танкаў. Падчас Грамадзянскай вайны Белая армія выкарыстоўвала танкі, якія яна атрымлівала ад краін Антанты ў невялікіх колькасцях. Адзін з захопленых чырвонаармейцамі танкаў Рэно FT-17 увесну 1919 года быў пасланы ў Маскву, разабраны і даследаваны. Такім чынам, праблема стварэння расійскага танка была вырашана стварэннем танкаў тыпу М на аснове канструкцыі французскага Рэно FT-17. Першы з танкаў тыпу М атрымаў імя «Змагар за свабоду таварышч Ленін». На працягу 1920—1921 гадоў было выраблена 15 танкаў. Увесну 1921 года ў сувязі з заканчэннем Грамадзянскай вайны і інтэрвенцыі праект быў згорнуты. У баявых дзеяннях гэтыя танкі больш не ўдзельнічалі, іх выкарыстоўвалі ў калгасах як трактары і на ваенных парадах.

Міжваенны перыяд правіць

 
Французскі танк Hotchkiss H-39

У перыяд паміж сусветнымі войнамі ў распрацоўку канструкцый танкаў уключыліся і іншыя дзяржавы, акрамя Вялікабрытаніі, Францыі і Германіі. У гэты ж час, калі генеральныя штабы і ўрада буйных сусветных дзяржаў, цвяроза ацэньваючы вынікі Першай сусветнай вайны, разумелі непазбежнасць будучай, яшчэ больш крывавай вайны[9], распрацоўваліся і глабальныя стратэгіі баявых дзеянняў. Прынятая генштабам стратэгія надавала вялікае значэнне танкавым войскам і ставіла адпаведныя задачы перад канструктарамі ўзбраенняў і заводамі па выпуску танкаў.

У міжваенны перыяд танкабудаўнікі і ваенныя яшчэ не прыйшлі да адзінага меркавання пра аптымальную тактыку прымянення танкаў і прынцыпаў будавання іх канструкцыяў, следствам чаго стаў выпуск танкаў такіх канструкцыяў, якія пасля даказалі сваю нежыццяздольнасць, бо былі вузкаспецыялізаванымі, і не заўсёды выкарыстоўваліся па прызначэнні. Так, лёгкія танкі былі параўнальна слаба браніраванымі, аднак часцяком і высакаскораснымі (напрыклад, савецкі БТ-7). Іхняя браня абараняла толькі ад куляў стралковай зброі і снарадных аскепкаў і ў той жа час лёгка прабівалася кулямі супрацьтанкавых стрэльбаў і снарадамі супрацьтанкавых гармат, пачынаючы з калібра 37 мм. Узбраенне большасці лёгкіх танкаў гэтага перыяду было таксама занадта слабым (калібры артылерыі 25-37 мм), колькасць экіпажа недастатковай (2-3 чалавека), а ўмовы існавання — на мяжы фізіялагічных магчымасцей танкістаў. У той жа час, у пачатку 1930-х гадоў, таленавіты амерыканскі танкавы канструктар Джон Уолтэр Крысці стварыў арыгінальную схему незалежнай падвескі. Дастаткова актыўна распрацоўваліся канструкцыі амфібійных і нават авіятранспартабельным танкаў.


Бесперспектыўнымі апынуліся і маларухомыя шматвежавыя гіганты, якія мелі некалькі рознакаліберныя гарматы і кулямёты, як французскі 70-тонны Char 2C і савецкі 50-тонны Т-35. Такая схема запатрабавала празмернага павелічэння экіпажа (да 10-12 чалавек), што вяло да цяжкасцей цэнтралізаванага кіравання агнём у баявой абстаноўцы. Вялікія памеры, асабліва даўжыня і вышыня, вабілі за сабой дэмаскіроўку і, як следства, падвышаную ўразлівасць на полі бою. Тагачасныя адаптаваныя карбюратарныя рухавікі авіяцыйнага тыпу прадвызначылі нізкія цягава-дынамічныя якасці такіх «супертанкаў», асабліва пры разваротах. У цэлым багацце недахопаў шматвежавых канструкцыяў прывяло да фактычнай немагчымасці выканання імі ў поўнай меры задачаў, якія стаялі перад цяжкімі танкамі, такім чынам ужо да канца 1930-х гадоў шматвежавая схема фактычна была адвергнута танкабудаўнікамі ўсіх краін. У міжваенны перыяд з'явіліся першыя танкі з дызельнымі рухавікамі, напрыклад, у Японіі ў 1932 годзе. У СССР ужо ў сярэдзіне 1930-х гадоў была распрацавана праграма шырокай дызелізацыі танкаў усіх класаў, але рэальна аснасціць такімі маторамі атрымалася толькі сярэднія і цяжкія машыны. У астатніх краінах дызельныя маторы на танках ужываліся параўнальна абмежавана да 1950-х гадоў.

Другая сусветная вайна правіць

Другая сусветная вайна паўплывала на прагрэс у танкабудаўніцтве. Усяго за шэсць гадоў танкі ў сваім прагрэсе здзейснілі большы рывок, чым за папярэднія дваццаць гадоў. Значная частка танкаў утрымлівала супрацьснарадавае браняванне, магутныя даўгаствольныя гарматы калібрам да 152 мм, у канцы вайны з'явіліся першыя начныя (інфрачырвоныя) прыцэлы[10], радыёфікацыя танкаў пачала лічыцца неабходнай. Тактыка прымянення танкаў таксама дасягнула высокай ступені дасканаласці, у першы перыяд вайны (1939—1941) нямецкія камандзіры прадэманстравалі ўсяму свету, як ужыванне танкавых злучэнняў дазваляе правесці аперацыі па аператыўнаму і стратэгічнаму атачэнню і хутка выйграць вайну, гэтак званы «Бліцкрыг». Аднак і іншыя дзяржавы, як Вялікабрытанія, Францыя, Польшча, СССР і гэтак далей, стваралі ўласныя тэорыі тактыкі прымянення танкаў, шмат у чым падобныя да нямецкай.

У ходзе Другой сусветнай вайны нямецкая школа зрабіла ўпор на павелічэнне браніравання і даўжыні гармат, паляпшэнне прыбораў назірання, уключаючы інфрачырвоныя прыборы начнога бачання, у той час як савецкая школа брала пераважна тэхналагічнасцю і масавасцю вытворчасці, уносячы сур'ёзныя змены ў канструкцыю базавых тыпаў танкаў (Т-34, КХ і ІС) толькі пры крайняй неабходнасці. Савецкая танкавая школа стварыла таксама досыць удалыя мадэлі іншых тыпаў бранятанкавай тэхнікі, самаходныя артылерыйскія ўстаноўкі і знішчальнікі танкаў. Амерыканская школа пры некаторай першапачатковай адсталасці ў плане кампаноўкі і тэхналагічнасці ўсё ж нагнала астаніх да канца вайны за кошт разгортвання масавай вытворчасці некалькіх выбраных мадэляў, добрай якасці сталі і порахаў, а таксама радыёфікацыі, бо ўсталёўвалі мінімум па дзве рацыі на танк. Найбольш удалымі нямецкімі танкамі сталі PzKpfw IV (самы масавы), «Тыгр» і, з некаторымі абмоўкамі, «Пантэра» і «Каралеўскі тыгр». Лепшымі савецкімі танкамі, якія прымалі ўдзел у Другой сусветнай вайне, былі прызнаны сярэдні танк Т-34 (у розных варыянтах, у тым ліку яго позні варыянт Т-34-85 з рознымі мадыфікацыямі 85-мм гармат) і цяжкі танк ІС-2. Лепшым амерыканскім танкам быў прызнаны M4 «Шэрман», які шырока пастаўляўся ў СССР па ленд-лізу[11].

Асабліва неспрыяльным для Чырвонай арміі было суадносіны бранятанкавых стратаў у пачатковы перыяд Вялікай Айчыннай вайны з чэрвеня па лістапад 1941 года і ў пераломнай Курскай бітве.

Пасляваенны перыяд правіць

 
Танк «Леапард» у складзе бранятанкавых войскаў Нарвегіі

Першае пакаленне пасляваенных танкаў пачало стварацца яшчэ непасрэдна падчас Другой сусветнай вайны, хоць і не прынялі ўдзелу ў баявых дзеяннях: гэта савецкія сярэднія Т-44, Т-54 і цяжкія танкі ІС-3, ІС-4, ІС-7, Т-10 (ІС-8); амерыканскія M26 «Першынг», M46 «Патан», M47; англійскія A41 «Цэнтурыён» і іншыя. Лёгкія танкі канчаткова ператварыліся ў спецыялізаваныя баявыя машыны, як савецкі ПТ-76, які быў здольны плаваць, і амерыканскі M41 «Уокер Бульдог», для выведавання, і пазней быў створаны авіятраспартабельны амерыканскі танк M551 «Шэрыдан». З сярэдзіны 1950-х гадах сярэдні і цяжкі тыпы танкаў саступаюць месца гэтак званага «стандартнаму» або «асноўнаму баявому танку». Характэрнымі асаблівасцямі гэтых танкаў служаць узмоцненае супрацьснарадавае браніраванне, наяўнасць гарматы вялікага калібру (мінімум 90 мм), уключаючы гладкаствольную прыладу, прыдатныя для запуску рэактыўных снарадаў, магутныя дызельныя маторы, а пазней і першыя сродкі абароны экіпажа ад зброі масавага забойства. Да гэтага тыпу танкаў, але ўсё яшчэ першага пакалення, адносяцца савецкія Т-55 і Т-62, амерыканскі M48, англійскі «Чыфтэн», французскі AMX-30 і іншыя.

Другое пакаленне пасляваенных танкаў стваралася ў 1960—1970-х гадах для дзеянняў ва ўмовах прымянення праціўнікам зброі масавага паражэння і з улікам з'яўлення новых магутных супрацьтанкавых сродкаў. Гэтыя танкі атрымалі палепшанае браніраванне, поўны комплекс абароны экіпажа ад зброі масавага забойства, былі насычаны электронікай, лазерным далямерам, балістычнымі вылічальнікамі і гэтак далей, а таксама была павышана іхняя агнявая моц за кошт выкарыстання гармат большага калібра. Акрамя таго на такім танках пачалі прымяняцца высокамоцныя шматпаліўныя рухавікі. Савецкія танкі гэтага перыяду абсталёўваюцца аўтаматам зараджання. Да танкаў другога пакалення ставяцца савецкія Т-64 і Т-72, ​​амерыканскі M60, заходненямецкі «Леапард-1» і іншыя. У гэты час таксама былі прыняты шэраг шырокіх праграм па мадэрнізацыі танкаў першага пакалення да ўзроўню танкаў другога пакалення, як мадэрнізацыя да ўзроўню танка M60 танка M48A5 у арміі ЗША і M48A2G у бундэсверы.

Паводле тактыка-тэхнічных характарыстык танкі першага і другога пакаленняў СССР здолелі апярэдзіць сваіх верагодных праціўнікаў, але неабходнасць абмежавання масы і памераў асноўнага тыпу танка, з-за неабходнасці ўпісвання ў чыгуначны стандартны габарыт, і некаторае адставанне ў аснашчэнні электронікай прывялі да хуткага маральнага старэння савецкіх танкаў першага і другога пасляваенных пакаленняў, што знайшло пацвярджэнне ў войнах 1960—1990-х гадоў на Блізкім Усходзе[12].

 
M1 Abrams асноўны баявы танк арміі ЗША

Танкі трэцяга пакалення ствараліся ў 1970—1980-х гадах, а ў эксплуатацыю пачалі паступаць у 1980-х гадах. Для танкаў гэтага пакалення характэрна выкарыстанне новых, высокатэхналагічных сродкаў абароны, як актыўная абарона, дынамічная абарона, насычанасць дасканалай электронікай, на некаторыя мадэлі танкаў пачынаюць усталёўвацца звышмагутныя і кампактныя газатурбінныя рухавікі[13]. Да танкаў гэтага пакалення ставяцца савецкія і расійскія Т-72Б, Т-80 і Т-90, амерыканскі M1A2 «Абрамз», заходненямецкі «Леапард-2», французскі «Леклер» і іншыя.

Канструкцыя правіць

Кампаноўка правіць

 
Элементы сучаснага танка класічнай кампаноўкі:
1:Гусенічны рухальнік. 2:Танкавая гармата,3:абарона гусеніц,4:батарэя дымавых гранат (можа адсутнічаць ці быць заменена),5: вежа,6:маторнае аддзяленне,7:адзін з люкаў вежы,8:спараны кулямёт, 9:Нахільная браня,10:курсавы кулямёт (можа размяшчацца ў іншым месцы)

У наш час пераважная большасць танкаў створана па так званай класічнай кампанавальнай схеме, асноўнымі прыкметамі якой з'яўляюцца ўсталёўка асноўнага ўзбраення (гарматы) у вежы (круцельнай на 360°) і задняе размяшчэнне маторна-трансьмісійнага аддзялення. Выключэннямі тут з'яўляюцца шведскі танк Strv-103 (бязвежавая схема) і ізраільскія танкі «Меркава» мадэлі 1, 2, 3 і 4 з пярэднім размяшчэннем маторна-трансьмісійнага аддзялення[14].

Рухавік танка правіць

На ранніх этапах развіцця танкабудавання звычайна выкарыстоўваўся бензінавы карбюратарны рухавік аўтамабільнага, а пазней авіяцыйнага тыпу, у тым ліку маторы зоркападобнай кампаноўкі. Непасрэдна перад Другой сусветнай вайной, а таксама ў яе ходзе, атрымалі распаўсюджванне, пераважна ў СССР і ЗША, дызельныя рухавікі, якія сталі асноўным тыпам танкавых матораў ва ўсім свеце з другой паловы 1950-х гадоў. Пазней яны былі заменены шматпаліўнымі рухавікамі, а ў апошнія два-тры дзесяцігоддзі і газатурбінавымі рухавікамі. Першым серыйным танкам з газатурбінавым рухавіком у якасці асноўнага рухавіка стаў савецкі Т-80.

Магутнасць, надзейнасць і іншыя параметры танкавых рухавікоў стала раслі і паляпшаліся. Калі на ранніх мадэлях здавольваліся фактычна аўтамабільнымі маторамі, то з ростам масы танкаў у 1920—1940-х гады атрымалі распаўсюджванне адаптаваныя авіяцыйныя маторы, а пазней — і спецыяльна сканструяваныя танкавыя дызельныя шматпаліўныя рухавікі. Дзеля забеспячэння прымальных хадавых якасцей танка ўдзельная магутнасць яго рухавіка павінна быць не менш за 18—20 л. с./т.

Гл. таксама правіць

Зноскі

  1. ↑ Von Senger and Etterlin (1960), The World's Armored Fighting Vehicles, p.9.
  2. ↑ Tranquiler, Roger, Modern Warfare. A French View of Counterinsurgency, trans. Daniel Lee, «Pitting a traditional combined armed force trained and equipped to defeat similar military organisations against insurgents reminds one of a pile driver attempting to crush a fly, indefatigably persisting in repeating its efforts».
  3. ↑ «Урокі танкабудавання. Першае пакаленне танкаў» Архівавана 26 лютага 2011.. Сучаснае машынабудаванне (руск.)
  4. ↑ «Аўстра-венгерскія штурмавыя фарміраванні перыяда першай сусветнай вайны» Архівавана 9 лістапада 2012.. Гісторыя дзяржавы Габсбургаў (руск.)
  5. ↑ «Першыя танкі: шлях у тупік». Незалежны ваенны агляд. (руск.)
  6. ↑ «Расійскі тып танка». www.waronline.org
  7. ↑ «Бой танкаў з танкамі». Падпалкоўнік Г. Клейн (Воениздат НКО СССР, 1942) (руск.)
  8. ↑ «15 верасня ў гісторыі». newsinfo.ru (руск.)
  9. ↑ «Першая сусветная вайна». firstwar.info. (руск.)
  10. ↑ «Бранятанкавая тэхніка». Энцыклапедыя Кругасвет
  11. ↑ Бранятанкавы ленд-ліз у СССР у гады Другой сусветнай вайны. deol.ru (руск.)
  12. ↑ «Пастаўкі Т-62 за мяжу». (руск.)
  13. ↑ Асноўны баявы танк Т-80 Архівавана 17 лютага 2009.. Музей тэхнікі (руск.)
  14. ↑ Тэорыя і гісторыя развіцця кампаноўкі танка

Літаратура правіць

  • Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 15. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0251-2 (Т. 15).

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Танк&oldid=4460724"