Турнэ

Турнэ
Герб[d]	Сцяг[d]
Краіна	Бельгія;
Рэгіён	Валонія
Моўная супольнасць	Французская супольнасць
Правінцыя	Эно
Каардынаты	50°36′20″ пн. ш. 3°23′17″ у. д.HGЯO
Мэр	Paul-Olivier Delannois[d]
Першая згадка	III стагоддзе
Плошча	213,75 км² (2005);
Вышыня цэнтра	24 м
Водныя аб’екты	Шэльда
Насельніцтва	▲69 554 чал. (1 студзеня 2018);
Часавы пояс	UTC+1, летам UTC+2
Тэлефонны код	+32 069
Паштовыя індэксы	7500—7548
Афіцыйны сайт	tournai.be (фр.) (гал.) (англ.) (ням.)
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Турнэ́ (фр.: Tournai), Дорнік (нідэрл.: Doornik, пікард.: Tornai) — горад на захадзе Бельгіі, у правінцыі Эно. Насельніцтва каля 70,0 тыс. чал. (2015). Размешчаны на р. Шэльда, каля граніцы з Францыяй. Транспартны вузел. Рачны порт. Франкамоўны Турнэ ўваходзіць у склад франка-бельгійскай агламерацыі Вялікі Ліль.

Гісторыя правіць

Раманская царква Сен-Брыс, у якой была знойдзена грабніца Хільдэрыка.

Вядомы з рымскіх часоў як Турыс-Нервіёрум (лац.: Turris Nerviorum), ці Тарнак (лац.: Tornacum). У першай палове V ст. заваяваны салічнымі франкамі, адна з рэзідэнцый Меравінгаў^[2]. Каля 466 г. тут нарадзіўся Хлодвіг I. Грабніца яго бацькі Хільдэрыка была выпадкова адкрыта ў адной з цэркваў у 1653 г.

З пачатку VI ст. цэнтр біскупства. У сярэдзіне IX—XII стст. пад уладай графаў Фландрыі, затым у складзе французскага каралеўскага дамена. Атрымаў гарадскую хартыю ад Філіпа II Аўгуста. У 1513—1518 гадах захоплены англійскім каралём Генрыхам VIII, у 1521 годзе — імператарам Карлам V і ўключаны ў склад Нідэрландаў.

З 1543 года ў Турнэ пачаў распаўсюджвацца кальвінізм, і у час Нідэрландскай рэвалюцыі гараджане цвёрда трымалі бок паўстанцаў. Калі княгіня Крысціна дэ Лялен зачынілася ў горадзе ад іспанцаў, ён быў абложаны і ўзяты сіламі Алесандра Фарнезэ. Французы не раз прадпрымалі спробы вярнуць сабе Турнэ. У 1667 г. Людовік XIV заняў горад і даручыў Вабану ўмацаваць яго на выпадак аблогі.

Паводле ўмоў Утрэхцкага міру 1713 года перайшоў да аўстрыйскіх Габсбургаў. Турнэ зноў быў заняты французамі з 1745 па 1748 і з 1794 па 1814 гг. Пазней у складзе Нідэрландскага каралеўства 1815—1830, затым у незалежным дзяржаве Бельгія^[2].

Адукацыя правіць

Акадэмія прыгожых мастацтваў (фр.) (бел.

Акадэмія прыгожых мастацтваў і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва (фр.) (бел. (1756). Вышэйшая школа мастацтваў (1878)^[2].

Культура правіць

Музей прыгожых мастацтваў

Некалькі музеяў (у т.л. прыгожых мастацтваў (фр.) (бел., археалагічны (фр.) (бел., лялечнага мастацтва, габелена (фр.) (бел.). Міжнародны фальклорны фестываль і інш^[2].

Эканоміка правіць

Важны цэнтр турызму. Лёгкая (у т.л. тэкстыльная), харчовая, паліграфічная прамысловасць, металаапрацоўка, выпуск будматэрыялаў^[2].

Славутасці правіць

Бефруа

Пон-дэ-Тру

Стары горад, акружаны рэшткамі сцен (13 ст., 1667, 1814; з 1860 заменены кольцам бульвараў), размешчаны на берагах Шэльды, злучаных мастамі, у т.л. Пон-дэ-Тру (фр.) (бел. (1281—1329, адноўлены ў 1947—1948)^[2].

Асноўныя помнікі захаваліся на левым беразе, у т.л. раманска-гатычны кафедральны сабор Нотр-Дам (1110—1223; гатычныя хоры, 1243—1255, і порцік канца XIII стагоддзя; сабор уключаны ў спіс Сусветнай спадчыны) з пяццю вежамі трансепта, скульптурай парталаў, фрэскамі (усё XII—XIII стст.), вітражамі (кан. 15 ст., 19 ст.), рэнесансным амбонам (1568—1575, К. Флорыс) і рэлікварыямі^[2].

На плошчы Гранд-плас (фр.) (бел. — найстарэйшая ў Бельгіі гарадская вежа бефруа (фр.) (бел. (1187—1188, перабудавана каля 1294, 1392—1394; разам з іншымі званіцамі Бельгіі і Францыі ўключана ў спіс Сусветнай спадчыны), Суконныя рады (фр.) (бел. (1610—1616, арх. К. Рат, адноўлены ў 1884), царква Сен-Кентэн (фр.) (бел. (канец 12 — пачатак 13 стст., хоры — 13-15 стст.).

Таксама захаваліся: падмуркі і фрагменты сцен антычных пабудоў 1-4 стст., былое бенедыкцінскае абацтва Сен-Мартэн (фр.) (бел. (11 ст., зачынена ў 1797; крыпта 12 ст.; будынак — 1763, цяпер Ратуша), цэрквы Сен-Брыс (12 ст.; хоры — 13-15 стст.; заходняя вежа — 1482), Сен-Пія (фр.) (бел. (12 ст., хоры перабудаваныя каля 1370), Сен-Жак (фр.) (бел. (12-13 стст.; хоры — 1368), Сен-Нікала (канец 12 — пачатак 13 стст.; вежа — каля 1366), Сент-Мары-Мадлен (13-14 стст.), званіца царквы Сент-Маргерыт (фр.) (бел. (13 ст.), вежа англійскага караля Генрыха VIII (1515—1518), дамы з другой паловы 12 ст.

Сярод пабудоў 17-20 стст.: калегіум езуітаў (фр.) (бел. (цяпер семінарыя; 17 ст.), шпіталь Нотр-Дам (1758), чыгуначны вакзал (фр.) (бел. (1874—1879), Музей вытанчаных мастацтваў (1912—1928, арх. В. Орта)^[2].