Ферэнц Салашы
Фе́рэнц Са́лашы (венг.: Szálasi Ferenc; 6 студзеня 1897, Каша (цяпер Кошыцы, Славакія) — 12 сакавіка 1946, Будапешт) — венгерскі нацыянал-сацыялістычны дзеяч, заснавальнік і лідар партыі Скрыжаваныя стрэлы (1935—1945), у кастрычніку 1944 — сакавіку 1945 «Нацыянальны лідар» (венг.: Nemzetvezető) Венгерскай дзяржавы, «апошні саюзнік Гітлера».
| Ферэнц Салашы | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | пасада заснавана | ||||||
| Пераемнік | пасада скасавана | ||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Геза Лакаташ | ||||||
| Пераемнік | Бела Міклаш | ||||||
| Нараджэнне |
6 студзеня 1897[2][3]
|
||||||
| Смерць |
12 сакавіка 1946[4][2][…] (49 гадоў) |
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Жонка | Gizella Lutz[d] | ||||||
| Партыя |
 Скрыжаваныя стрэлы |
||||||
| Адукацыя | |||||||
| Дзейнасць | палітык, ваенны | ||||||
| Навуковая дзейнасць | |||||||
| Навуковая сфера | нацыянал-сацыялізм[5] | ||||||
| Род войскаў | Аўстра-Венгерская армія | ||||||
| Званне | маёр | ||||||
| Бітвы | |||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
.svg){kind=small}
Біяграфія правіць
Бацька Салашы быў прафесійным салдатам аўстра-венгерскай арміі. Яго продкі па бацькаўскай лініі былі армянамі[6][7][8] (прозвішча яго дзеда была Саласьян[6]) і немцамі[8], па матчынай лініі венграмі і славакамі[7]. Служыў у аўстра-венгерскай арміі падчас Першай сусветнай вайны, затым у Генеральным штабе Венгрыі, даслужыўся да маёра (1933), пасля чаго сышоў у адстаўку і заняўся палітыкай. Прыхільнік тэрытарыяльнага і культурнага экспансіянізму, дамінацыі Венгрыі ў Еўропе. У 1935 годзе стварыў Партыю нацыянальнай волі, неўзабаве забароненую ўрадам Хорці за радыкалізм. Новая яго партыя, якая звалася, на ўзор НСДАП, Венгерскай нацыянал-сацыялістычнай партыяй, таксама была забаронена ў 1937 годзе. Пасля аншлюсу Аўстрыі прыхільнікі Салашы, якія сталі папулярнымі ў грамадстве, пачалі экстрэмісцкія выступленні, і па загадзе Хорці ў 1938 годзе ён быў пасаджаны ў турму. Крайне правыя, якія засталіся на свабодзе, стварылі кааліцыйную партыю «Скрыжаваныя стрэлы» (венг.: Nyilaskeresztes párt), лідарам якой быў абвешчаны Салашы, які знаходзіўся ў зняволенні. На парламенцкіх выбарах 1939 года «Скрыжаваныя стрэлы» атрымалі 30 месцаў, а ў 1940 годзе іх правадыр быў вызвалены па амністыі, але і гэта партыя неўзабаве была забаронена за крытыку недастатковага ўдзелу Венгрыі ў распачатай Другой сусветнай вайне і працягвала дзейнічаць падпольна.
Салашы ўступіў у прамы кантакт з гітлераўскім урадам і атрымаў яго палітычную падтрымку. У сакавіку 1944 года прагерманскі ўрад Дзёмэ Стояі легалізаваў «Скрыжаваныя стрэлы», якія сталі магутнай палітычнай сілай. Але калі ў жніўні-верасні 1944 года савецкія войскі наблізіліся да межаў Венгрыі, Хорці, які задумаў заключыць сепаратнае перамір'е з СССР, загадаў зрушыць Стояі і арыштаваць Салашы. Гэтага не мог пацярпець Гітлер, які ўжо страціў да гэтага часу ўсіх сваіх саюзнікаў, якія або былі акупаваны войскамі антыгітлераўскай кааліцыі, або самі перайшлі на яе бок і абвясцілі Германіі вайну (як Румынія і Фінляндыя). Венгрыя мела асаблівую стратэгічную значнасць з-за радовішчаў нафты. У кастрычніку 1944 года немцы здзейснілі ў Будапешце дзяржаўны пераварот, сын Міклаша Хорці быў выкрадзены штурмавікамі Ота Скарцэні, і рэгент быў вымушаны адмовіцца ад сваіх паўнамоцтваў на карысць Салашы, які стаў прэм'ер-міністрам і главой дзяржавы («правадыром (фюрарам) венгерскага народа»), які атрымаў назва Венгерскі Саюз Старажытных Земляў.
.svg){kind=small}
Пасля прыходу Салашы да ўлады пачаліся масавыя акцыі па знішчэнні сотняў тысяч венгерскіх яўрэяў і цыган і іх дэпартацыі ў Германію; па меры таго, як набліжаліся савецкія войскі, зняволеных выводзілі з лагераў і гналі ўглыб краіны да германскай мяжы (марш смерці). Масавыя забойствы ў Венгрыі лічацца адным з апошніх эпізодаў Халакоста.
Суд і пакаранне смерцю правіць
24 снежня 1944 года савецка-румынскія войскі наблізіліся да Будапешта і да лютага разграмілі яго немцкіх і венгерскіх абаронцаў; Салашы працягваў кантраляваць раёны Венгрыі, незанятыя савецкай арміяй, да красавіка 1945 года, пасля чаго схаваўся ў Аўстрыі. Там ён быў арыштаваны амерыканцамі, выдадзены венгерскаму ўраду, паўстаў перад судом у Будапешце па абвінавачванні ў ваенных злачынствах і злачынствах супраць чалавечнасці, дзе быў прысуджаны да смяротнага пакарання. 12 сакавіка 1946 года Ферэнц Салашы быў павешаны. Разам з ім былі пакараны смерцю дзеячы «Скрыжаваных стрэл» Габар Вайна, Карай Берэгфі і Ёжэф Гера.
Зноскі
- ↑ дэ-факта
- ↑ а б Ferenc Szálasi // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ Franz Szalasi // Munzinger Personen Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ а б в Салаши Ференц // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
- ↑ а б Czech National Authority Database Праверана 8 студзеня 2023.
- ↑ а б Terence Ball, Richard Bellamy. «The Cambridge History of Twentieth-Century Political Thought». — Cambridge University Press, 2003 — p.140 — ISBN 9780521563543
«Szalasi was descended from an eighteenth-century Armenian immigrant named Salosian.»
- ↑ а б Hans Rogger, Eugen Joseph Weber. «The European right: a historical profile» — University of California Press, 1965 — p.389
«Szalasi's father was of Armenian, and his mother of mixed Slovak-Magyar, stock.»
- ↑ а б Stanley G. Payne. «A History of Fascism, 1914—1945» — University of Wisconsin Pres, 1996 — p.271 — ISBN 9780299148737
«Szalasi was born in 1897, descended from an Armenian named Salosian who had immigrated into Hungarian Transylvania in the eighteenth century. His father born of Austro-German mother, had in turn married a Slovak-Hungarian women, so that Szalasi…»
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ферэнц Салашы
