Фіна-саамскія мовы

Фі́на-саа́мскія мовы — гіпотэза, што прадстаўляе з сябе магчымасць выяўлення падгрупы ўнутры фіна-ўгорскай галіны ўральскай моўнай сям’і. Паводле гэта гіпотэзы прыбалтыйска-фінскія мовы і саамскія мовы злучаюцца ў фіна-саамскую падгрупу фіна-ўгорскай галіны ўральскіх моў. Гіпатэтычная група ўключае ў сябе дваццаць дзве мовы.

фіна-саамская моўная група
Таксон
Арэал поўнач Фенаскандыі, Балтыя
Класіфікацыя
Катэгорыя Мовы Еўразіі

уральскія мовы

Склад
саамскія мовы, прыбалтыйска-фінскія мовы
Коды моўнай групы
ISO 639-2
ISO 639-5
Фіна-саамскія мовы

Гіпотэза моўнай падгрупы фіна-саамскіх моў не ўсімі прызнаецца рэальна існай[2].

Прапанаваная гіпотэза ўключае «паўночна-заходнюю» групу фіна-ўгорскай моўнай галіны, ахопліваючы не толькі прыбалтыйска-фінскія і саамскія мовы, але і мёртвыя мовы поўначы еўрапейскай часткі Расіі, якія прасочваюцца перадусім у якасці субстрату, асабліва ў тапаніміцы[3][4].

Аргументы правіць

Пры працэсе аднаўлення гіпатэтычнай фіна-саамскай протамовы (прамовы; таксама вядомая як ранняя прота-фінская), паўстай бачнай меркаваная фаналагічная ідэнтычнасць з іншымі этапамі развіцця фіна-ўгорскіх моў, такімі як прота-фіна-волжская, прота-фіна-ўгорская і нават прота-ўральская мовы[5].

Існуе шэраг прыкметных рысаў, уласцівых для ўсіх фіна-саамскіх моў, аднак ніводная з іх не сведчыць на карысць бясспрэчнага адзінства гэтай моўнай групы.

Першай з іх з'яўляецца наяўнасць градацыі зычных, што знаходзіцца ва ўсіх мовах групы (апроч памежных моў групы, прыкладам ліўскай, вепскай, паўднёвасаамскай мовы). Дадзеная градацыя таксама адсочваецца ў мовах з далёкім сваяцтвам — напрыклад, нганасанскай (самадыйская моўная група). З'яўляецца спрэчным пытанне таго, ці ёсць гэтая з'ява самастойнай рысай у фіна-саамскіх і нганасанскай мовах, альбо незалежнай для прыбалтыйска-фінскіх, саамскіх і нганасанскай моў. Між тым, нават у выпадку, калі градацыя зычных для прыбалтыйска-фінскіх і саамскіх моў з'яўляецца звязанай з'явай, застаецца спрэчным, ці ёсць гэта агульнай спадчынай, ці познім кантактным уздзеяннем[6].

Кантрастыўная прысутнасць закругленых галосных пасля першага складу (нетыповае для ўральскіх моў увогуле) таксама адшукваецца ў прыбалтыйска-фінскіх і саамскіх (і зноў у самадыйскіх) мовах. Гэты факт таксама прадстаўляўся як пазнейшы кантактны ўплыў (грунтуючыся на параўнанні, напрыклад, прыбалтыйска-фінскага *enoj і саамскага *eanoj (дзядзька па маці), дзе выключна прыбалтыйска-фінскі пераход *aj > *oj быў, меркавана, запазычаны саамскімі мовамі). Існуе таксама значнае разыходжанне між мовамі (як паміж дзвюма сем'ямі, так і між імі самымі), у якіх пэўныя словы таксама змяшчаюць закругленыя галосныя[7].

Страта першапачатковага *w перад кароткімі закругленымі галоснымі таксама была прапанавана як агульная рыса, але з контрпрыкладамі, напрыклад, эстонскім võtta- (з наяўнасцю *w), што захавана як чарговы рэфлекс /ʋ/ у сувязі з развіццём *o у /ɤ/ і што сведчыць аб расколе паміж прыбалтыйска-фінскімі і саамскімі мовамі, а таксама і паўночнымі і паўднёвымі прыбалтыйска-фінскімі мовамі (напрыклад, фінскае otta-)[8].

Марфалагічныя асаблівасці, агульныя для прыбалтыйска-фінскіх і саамскіх моў, таксама разглядаліся як альбо агульная ўральская спадчына, альбо самастойная інавацыя[9].

Зноскі

  1. Гіпатэтычна
  2. Salminen, Tapani 2002: Problems in the taxonomy of the Uralic languages in the light of modern comparative studies. http://www.helsinki.fi/~tasalmin/kuzn.html
  3. Helimski, Eugene. The «Northwestern» group of Finno-Ugric languages and its heritage in the place names and substratum vocabulary of the Russian North. — 2006.
  4. Nuorluoto, Juhani. The Slavicization of the Russian North (Slavica Helsingiensia 27). — Хельсінкі: Department of Slavonic and Baltic Languages and Literatures, 2006. — С. 109–127. — ISBN 978-952-10-2852-6.
  5. Itkonen, Terho. Reflections on pre-Uralic and the "Saami-Finnic protolanguage. Finnisch-ugrische Forschungen 54. — 1997. — ISBN ISSN 0355-1253.
  6. Там жа (Itkonen, Terho Reflections on pre-Uralic and the "Saami-Finnic protolanguage. Finnisch-ugrische Forschungen 54.).
  7. Там жа (Itkonen, Terho Reflections on pre-Uralic and the "Saami-Finnic protolanguage. Finnisch-ugrische Forschungen 54.).
  8. Там жа (Itkonen, Terho Reflections on pre-Uralic and the "Saami-Finnic protolanguage. Finnisch-ugrische Forschungen 54.).
  9. Там жа (Itkonen, Terho Reflections on pre-Uralic and the "Saami-Finnic protolanguage. Finnisch-ugrische Forschungen 54.).