Царква Святога Мікалая на Аскольдавай магіле
Царква Святога Мікалая на Аскольдавай магіле — храм ва ўрочышчы Аскольдова магіла (Кіеў), спраектаваны Андрэем Мяленскім і пабудаваны ў 1809 годзе на месцы культавых збудаванняў, якія існавалі на гэтым месцы з XI стагоддзя і з самага пачатку былі прысвечаны Святому Мікалаю.
| Царква | |
| Царква Святога Мікалая на Аскольдавай магіле | |
|---|---|
| укр.: Церква Святого Миколая на Аскольдовій могилі | |
 Аскольдава магіла | |
| 50°26′38″ пн. ш. 30°33′05″ у. д.HGЯO | |
| Краіна |
 Украіна |
| Горад | Кіеў |
| Епархія | Ukrainian Catholic Archeparchy of Kyiv[d] |
| Архітэктурны стыль | барока |
| Архітэктар | Андрэй Іванавіч Мяленскі |
| Будаўніцтва | 1809 — 1 верасня 1810 |
 |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Старажытная гісторыя правіць
Старажытная Мікольская царква была пабудаваная не пазней Х стагоддзя нейкім Ольмам побач са сваім дваром, над магілай князя Аскольда ва ўрочышчы Угорскім, якое з XVIII стагоддзя завецца Аскольдавай магілай. Назву царква атрымала па імі, якое прыняў Аскольд пры хрышчэнні ў 867 годзе — Мікалай.
Некаторы час было распаўсюджана меркаванне пра тое, што да будаўніцтва царквы датычная княгіня Вольга, а, такім чынам, царква з'яўляецца старажытнай на Русі. Узнікла гэтая думка, хутчэй за ўсё, з-за памылкі перапісчыка, які ў свой час замест «Олма» напісаў «Олга». Зрэшты, некаторыя даследчыкі і аўтары прытрымліваюцца процілеглай версіі. Выказана меркаванне, што Ольма — гэта Ольмаш (Альмаш), хан уграў, супольнік Аскольда-Мікалая, які на мяжы ІХ і Х стагоддзя пад ціскам печанегаў вывеў арду мадзьяр з прычарнаморскіх стэпаў у Панонію[1].
У 971 годзе царкву Святога Мікалая зруйнаваў сын Вольгі — Святаслаў, кіраванне якога звязана з жорсткай паганскай рэакцыяй, пераследам хрысціян і знішчэннем цэркваў. Толькі ў 990 годзе князь Уладзімір зноў пабудаваў тут драўляны храм. У 1036 годзе пры царкве заснавалі жаночы манастыр, у якім дажывала свой век маці аднаго з заснавальнікаў Кіева-Пячэрскага манастыра прападобнага Феадосія. Ён знаходзіўся ці то на самой Аскольдавай магіле, ці то на ўзвышшы над ёй.
Існуе паданне, звязанае з падзеяй, якая адбылася ў 1113 ў жыцці вялікага князя кіеўскага Мсціслава Уладзіміравіча, сына Манамаха. Вяртаючыся позняй парой з палявання, ён заблукаў у пралесе, які пакрываў сабой тэрыторыю сучаснага Пячэрска. Шукаючы дарогу з яго, князь нечакана ўбачыў яркае святло, што выпраменьваў абраз Святога Мікалая, размешчаны на высокім пяньку, якраз каля той самай дарогі. У памяць пра цудоўную з'яву князь у 1115 годзе заснаваў пры Мікалаеўскай царквы на Аскольдавай магіле (або ператварыў з названага вышэй жаночага) мужчынскі манастыр (або аднавіў пасля разбурэння яго ў 1096 годзе полаўцамі). Праз некаторы час на месцы здарэння, якое адбылося з Мсціславам, з'явілася стоўпападобная капліца (слуп) з абразам Святога Мікалая, якая паказвала кірунак руху да манастыра на Аскольдавай магіле.
Да самога Мікольскага манастыра, акружанага густым пустынным лесам, дадаліся назвы Пустынны, Слупскі або Стаўповы. У 1147 годзе князь Андрэй Багалюбскі прыпісаў яго да Кіева-Пячэрскага манастыра. Адноўлены пасля разбурэння, прычыненага 1240 годзе манголамі хана Батыя, манастыр у XV стагоддзі зноў разрабавалі татары.
Найстаражытная выява царквы Святога Мікалая — драўлянай, з трыма купаламі — захавалася на плане Кіева А. Кальнафойскага (1638). У канцы XVI стагоддзя манастыр быў пэўны час уніяцкім [2]. З часоў мітрапаліта Кіеўскага Пятра Магілы ён атрымаў ад казацкіх гетманаў шматлікія ўніверсалы і граматы на валоданне маёнткамі. У прыватнасці, Іван Мазепа на працягу 1690—1696 гг. за свой кошт пабудаваў на гары над Мікалаеўскай царквой па праекце архітэктара Восіпа Старцава вялікі каменны 5-купальны Мікольскі Вайсковы сабор, які стаў саборным храмам Мікольскага манастыра. У келлі вакол яго перасялілася большая частка браціі з тэрыторыі на Аскольдавай магіле, а пад гарой застаўся манастырскі цвінтар з драўлянай Мікалаеўскай царквой, якая з галоўнай ператварылася ў прыпісную могілкавую.
Новы храм правіць
У 1809 годзе варонежскі купец Самуіл Мешчаракоў пажадаў увекавечыць памяць сваёй жонкі, якая памерла ў Кіеве і была пахавана на Аскольдавай магіле. З гэтай мэтай ён замовіў Андрэю Мяленскаму праект мураванай царквы, якая і была пабудавана ў тым жа годзе (пад кіраўніцтвам Васіля Серыкова) за 8000 рублёў і асвечана 1 верасня 1810 года. Двухпавярховая царква, выкананая ў стылі ампіру, атрымала форму ратонды, акружанай каланадай тасканскага ордара. Яе вянчаў вялікі паўсферычны купал з ліхтаром і маленькай званіцай (у 1882 купал храма быў некалькі спрошчаны). Тарас Шаўчэнка намаляваў яе на адной са сваіх акварэляў. Унутры царквы, у паўпадвальнай крыпце было прадугледжана 77 месцаў для пахаванняў. У 1816 годзе царква распісана іканапісцам Білецкім, а ў 1840 годзе могілкі закрылі.
У 1847 годзе царкву разам з могілкамі планавалася знесці, паколькі побач пракладаўся шлях да Ланцуговага моста, а акрамя таго, яна была ў аварыйным стане ў выніку апоўзняў схілу. Аднак 10 верасня таго ж года храм на Аскольдавай магіле наведаў імператар Мікалай I, які забараніў знос, заявіўшы:
- «Ніякім падзеннем не пагражае, трэба трохі адрамантаваць і царква павінна існаваць».[3]
Дошку з гэтай гістарычнай фразай павесілі пасля ў адрамантаваным храме. Іншую дошку, з доўгай (і напалову выдуманай) гісторыяй Аскольдавай магілы, пазней павесілі на фасадзе царквы ў 1866 годзе, падчас святкавання 1000-годдзя хрышчэння Аскольда. Тады ж па краіне распаўсюдзілася легенда пра тое, што тут знаходзіцца таксама і яго пахаванне. На пытанне пра гэта багамольцаў ваенныя пісары паказвалі на месца за алтаром храма, дзе было пахаванне невядомага, а пастырскія служкі ўдакладнялі: «Не тут, а пад царквой у склепе».[4]
У 1856 годзе царкву зноў распісалі, а ў 1861 годзе, на сродкі манастыра, адноўленыя могілкі абнеслі каменнай агароджай з брамай, над якой стварылі званіцу. Таксама быў пабудаваны мураваны дом святара.
На закрытых з 1845 года для агульнага карыстання могілках, пачынаючы з другой паловы XIX стагоддзя, пачалі хаваць самых жыхароў Кіева. Зразумеўшы, што ад гэтага можна мець немалую выгаду, манастырскае начальства стала практыкаваць шырокі распродаж месцаў на іх, а ў пачатку 1880-х гадоў увяло нават пасаду наглядчыка, першым з якіх апынуўся іераманах бацька Рафаіл. Ён шмат зрабіў для таго, каб захаваць і зацвердзіць звычай прыбіраць магілы і ўтрымліваць іх у належным стане, ператвараючы гэта змрочнае месца ў прывабны куток горада.
У 1882 годзе царква Святога Мікалая была адрэстаўравана па праекце Уладзіміра Нікалаева.
Пасля сваёй смерці, якая адбылася ў шаноўным узросце, айцец Рафаіл таксама быў тут пахаваны. Яго месца заняў у 1892 годзе іераманах таго ж манастыра айцец Веніямін. Перш за ўсё ён звярнуў увагу на царкву, якая сваім знешнім выглядам і ўнутраным убраннем не адпавядала стану могілак з іх чысцінёй, цудоўнымі надмагільнымі помнікамі і пахавальнямі. Не маючы сродкаў, наглядчык звярнуўся па дапамогу да прыватных асоб, якія мелі тут магілы сваіх блізкіх, і нечакана для сябе атрымаў вялікую падтрымку: у 1893 годзе ў царкве правялі капітальны рамонт. Унутры з'явіліся прывезены з Італіі бела-мармуровы іканастас, новы насценны роспіс, выкананы па эскізах жывапісца Віктара Васняцова, і дубовы паркет. Асвячэнне абноўленага храма здзейсніў 7 ліпеня 1894 года мітрапаліт Кіеўскі Іаанікій. Таксама, у 1899—1901 гадах, сродкі Марыі Патаржынскай была пабудавана новая, вялікая званіца.
Сучаснасць правіць
Пасля ўсталявання савецкага рэжыму царкву зачынілі, але ў 1921—1934 гадах яна яшчэ дзейнічала, як парафіяльная УАПЦ. У 1934 годзе царква зачынена ўжо канчаткова, а могілкі знішчана з мэтай стварэння забаўляльнага парку. У 1936 годзе царкву перабудавалі пад рэстаран, а ў 1938 годзе архітэктар Пётр Юрчанка досыць дасціпна перарабіў ранейшы храм на паркавы павільён, надбудаваўшы замест купала скразную каланаду іанічнага ордара. Тады ж была знесена і званіца пачатку XX стагоддзя, дом настаяцеля і агароджа 1860-х гадоў.
У такім выглядзе царква праіснавала да апошняй рэстаўрацыі 1997—1998 гадоў (архітэктар Уладзімір Хромчанкаў), калі ёй вернуты першапачатковы выгляд. 26 красавіка 1992 годзе храм перададзены Украінскай грэкакаталіцкай царкве. У паўпадвале ў наш час таксама створана царква ў імя Святога Сільвестра Папы Рымскага. Асвячэнне адноўленай Мікалаеўскай царквы здзейсніў 22 мая 1998 года тады яшчэ Правялебны экзарх Кіева-Вышгарадскі УГКЦ Любамір Гузар.
Царква Святога Мікалая на Аскольдавай магіле — першы храм, які наведаў Папа Рымскі Ян Павел II падчас свайго апостальскага візіту ва Украіну ўлетку ў 2001 годзе. Пад памятнай дошкай, усталяванай на сцяне царквы ў гонар візіту Папы, надпіс:
У гэтым храме Св. Мікалая Цудатворца на Аскольдавай магіле 23 чэрвеня ў 2001 г. Божага Найсвяцейшы Айцец Ян Павел ІІ у малітве перад Цудатворнай іконай Зарваніцкай Маці Божай аддаў пад Яе заступніцтва сваё Апостальскае падарожжа Украінай.
Зноскі
- ↑ Брайчевський М. Ю. Утвердження християнства на Русі. — К.: Наукова думка, 1988.
- ↑ Прыход УГКЦ св. Мікалая Цудатворца на Аскольдавай магіле
- ↑ Київ. Історична енциклопедія. З найдавніших часів до 1917 року
- ↑ Храми Св. Миколая у Києві Архівавана 1 сакавіка 2008.
Літаратура правіць
- Київ. Історична енциклопедія. З найдавніших часів до 1917 року. (укр.)
- Київ. Історична енциклопедія. 1917—2000 рр. (укр.)
- Проценко П. Історія київського некрополя. К., 1995. (укр.)
- Третяк К. О. Київ: Путівник по зруйнованому місту. — 2-ге вид., перероб. і доп. — К.: Видавничо-поліграфічний центр «Київський університет», 2001. — 200 с. (укр.)
- Шумило С.В. Древнейшая святыня Православной Руси. Краткая история Свято-Николаевской церкви на Оскольдовой могиле. (укр.)
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Царква Святога Мікалая на Аскольдавай магіле- Аскольдава магіла (комплекс)
- Інший Бік — Архітектор Андрій Меленський Архівавана 28 верасня 2007.
- Аскольдава магіла
- Славутасці Кіева Архівавана 5 снежня 2008.
- Храми Св. Миколая у Києві Архівавана 1 сакавіка 2008.
