Шчорсы

Шчо́рсы (трансліт.: Ščorsy, руск.: Щорсы) — аграгарадок у Навагрудскім раёне Гродзенскай вобласці, на рацэ Нёман. Адміністрацыйны цэнтр Шчорсаўскага сельсавета. Насельніцтва 577 чал. (2008). Знаходзіцца за 24 км на паўночны ўсход ад Навагрудка.

Аграгарадок Шчорсы Палац Храптовічаў. «Tygodnik Ilustrowany», 1878 Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Навагрудскі Сельсавет Шчорсаўскі Каардынаты 53°38′ пн. ш. 26°11′ у. д. Вышыня цэнтра 137 м Насельніцтва 577 чалавек (2008) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1597 Паштовы індэкс 231428 Аўтамабільны код 4 СААТА 4243860051 Шчорсы на карце Беларусі ±

Шчорсы на Вікісховішчы

Шчорсы — адна з колішніх рэзідэнцый магнацкага роду Храптовічаў.

Этымалогія назвы

На думку беларускага географа В. Жучкевіча тапонім «Шчорсы» ўтварыўся ад прозвішча Шчорс.

Гісторыя

Паводле падання, у XIV ст. (магчыма, з 1386) у Шчорсах існавала праваслаўная царква, якую па заключэнні Берасцейскай уніі (1596) стала грэка-каталіцкай. Старажытнасць бажніцы пацвярджае царкоўны дакумент, датаваны 1627 годам.

Палац з акварэлі XIX ст.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) мясцовасць увайшла ў склад Новагародскага павета Новагародскага ваяводства. У 1758 старая драўляная царква згарэла, на яе месцы ў 1776 па фундацыі канцлера вялікага Яўхіма Храптовіча ўзвялі новую мураваную. У гэты ж час Я. Храптовіч збудаваў тут палацавы комплекс з паркам і сажалкамі. Пры палацы мелася багатая бібліятэка.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Шчорсы апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, у Навагрудскім павеце. У пач. XIX ст. тут адкрылася грэка-каталіцкая парафіяльная школа. Па скасаванні уніі (1839) расійскія ўлады ліквідавалі гэту адукацыйную ўстанову, новая школа з'явілася ў Шчорсах толькі каля 1866. У другой палове XIX ст. у вёсцы было 156 двароў, дзейнічалі шпіталь і школа.

У Першую сусветную вайну палац Храптовічаў пацярпеў ад ваенных дзеянняў, мясцовую бібліятэку вывезлі і перадалі пазней Кіеўскаму ўніверсітэту. Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Шчорсы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі.

У 1939 Шчорсы ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 сталі цэнтрам сельсавета.

• Шчорсы на старых фотаздымках
• 
  Палац. Ю. Барэці, 1894
• 
  Мураванка. Ю. Барэці, 1894
• 
  Палац, галоўны фасад
• 
  Палац, 1894
• 
  Царква і вёска
• 
  Царква
• 
  Палац падчас Першай сусветнай вайны
• 
  Палац падчас Другой сусветнай вайны

Насельніцтва

• 2008 — 577 чал., 286 двароў.

Славутасці

• Бібліятэка Храптовічаў (XVIII ст.)
• Сядзіба Храптовічаў (XVIII—XIX стст., палац не захаваўся)
• Фальварак Мураванка (2-я пал. XIX ст.)
• Царква Святога Дзмітрыя Салунскага (1770—1776, колішняя грэка-каталіцкая)

Страчаная спадчына

Шчорсаўскі палац Храптовічаў (1770—1776) пацярпеў у Першую і Другую сусветныя войны, пасля чаго яго зруйнавалі савецкія ўлады. Цяпер ад палаца засталіся толькі падмуркі.

Вядомыя асобы

• Антон Юзаф Глінскі (1817—1866)  — польскі пісьменнік.
• Васіль Васільевіч Моніч (1874—1929, Харкаў) — вучоны ў галіне паравозабудавання. Прафесар
• Янка Нёманскі (1890—1937) — беларускі празаік, публіцыст, эканаміст, грамадскі дзеяч.
• Кастусь Шышэя (1921—2004) — дзеяч беларускага нацыянальна-вызвольнага руху.

У розны час у Шчорсах спыняліся Адам Міцкевіч, Уладзіслаў Сыракомля, Ян Чачот і іншыя.

Літаратура

• Szczorsy // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola (польск.). — Warszawa, 1890. S. 859—861.
• Храптовіч-Буцянёва В. А. Злом: (1939―1942): успаміны [пераклад Таццяны і Яўгена Лецкаў; прадмова Я. Лецкі]. — Мінск: Кнігазбор, 2011. - 275 с. - 500 экз. ISBN 978-985-7007-23-3

Спасылкі

• в. Шчорсы на Radzima.org
• Шчорсы на сайце «Глобус Беларуси» (руск.)
• Прагноз надвор'я ў в. Шчорсы Архівавана 10 верасня 2016.