Эфемерыда
Эфемерыда у астраноміі — табліца папярэдне вылічаных нябесных каардынат Сонца, Месяца, планет і іншых астранамічных аб’ектаў у паслядоўных момантах часу, напрыклад, у поўнач кожных сутак. Зорныя эфемерыды — табліцы бачных палажэнняў зорак у залежнасці ад уплыву прэцэсіі, аберацыі, нутацыі.
Важнейшыя астранамічныя гадавыя альманахі з эфемерыдамі: ням.: «Berliner Astronomisches Jahrbuch», англ.: «Nautical Almanao», фр.: «Connaissance des Temps»,англ.: «American Ephemeris».
Эфемерыды, у прыватнасці, выкарыстоўваюцца для вызначэння каардынат назіральніка. Таксама эфемерыдамі называюцца каардынаты штучных спадарожнікаў Зямлі, якія выкарыстоўваюцца для навігацыі, напрыклад у сістэме NAVSTAR (GPS), ГЛОНАСС, Galileo. Каардынаты спадарожнікаў перадаюцца ў складзе паведамленняў пра месцазнаходжанне спадарожніка, у гэтым выпадку кажуць аб перадачы эфемерыд[1]. Першыя публікацыі эфемерыд, якія з’явіліся ў сярэдзіне XVIII ст., прызначаліся менавіта для навігацыі. Так, у 1767 г. выйшаў у свет брытанскі «Марскі альманах» (пазней ён стаў называцца «Астранамічныя эфемервды»). Гэта адбылося неўзабаве пасля таго, як з’явілася практычная магчымасць вылічаць марскія каардынаты па становішчы Месяца. У Злучаных Штатах брытанскім «альманахам» карысталіся аж да 1852, да выхаду «Амерыканскіх эфемерыд і Марскога альманаха». У 1960 г. быў пачаты перагляд гэтых выданняў з мэтай ліквідацыі дублявання, і яны зліліся ў адно. Увайшлі ў іх табліцы палажэнняў планет, якія складаліся на аснове лепшых тэорый. Найбольш дэталёвай тэорыяй руху Меркурыя ў той час была тэорыя Лэвер’е, з’явілася ў 1859 г. Пачынаючы з выдання «Марскога альманаха» З 1981 брытанскі штогоднік носіць назву «Астранамічны альманах». У 1864 гэтая тэорыя замяніла тэорыю Ліндэнау, прынятую ў 1813 і якая выкарыстоўвалася для разлікаў эфемерыд аж да 1901. У «Амерыканскіх эфемерыдах» публікаваліся табліцы палажэнняў Меркурыя, складзеныя Уінлакам на аснове тэорыі, створанай Лэвер’е ў 1845 годзе, і ў такім выглядзе выданне выходзіла да 1899. У наступных выпусках «Марскога альманаха і Амерыканскіх эфемерыд» публікаваліся становішча Меркурыя, вылічаныя на аснове тэорыі амерыканскага астранома Саймана Ньюкамена, якія з’явіліся ў 1895 г.
Прычыны вывучэння эфемерыд планет правіць
- Прагназаванне асаблівых з’яў у руху планет і іх спадарожнікаў (сонечных і месяцавых зацьменняў, пакрыццё зорак планетамі ці спадарожнікамі)
- Стварэнне аптымальных праграм нагляду для вырашэння канкрэтных астранамічных задач
- Арганізацыя і правядзенне назіранняў планет
- Кантроль дакладнасці праведзеных назіранняў
- Апісанне эвалюцыі Сонечнай сістэмы
Разлік эфемерыд правіць
У цяперашні час рух аб’ектаў сонечнай сістэмы вывучаны досыць добра. Рознымі астранамічнымі таварыствамі распрацаваны матэматычныя мадэлі для разлік эфемерыд, канкуруючыя паміж сабой па дакладнасці. Мадэлі публікуюцца ў спецыялізаваных астранамічных выданнях.
Мадэль ILE правіць
Палепшаная тэорыя руху Месяца Браўна (ILE азначае Improved Lunar Ephemeris — «палепшаная месяцавая эфемерыда»). Упершыню прапанавана ў 1919 годзе Э. У. Браўнам у працы «Табліцы руху Месяца» (Tables of the Motion of the Moon), Удасканаленне ў 1954 годзе У.Дж. Экерт (W. J. Eckert) у працы «Паляпшэнне месяцавых эфемерыд» (ILE 1954. Improved Lunar Ephemeris 1952—1959. Дзяржаўная друкарня, Вашынгтон). У далейшым у тэорыю яшчэ два разы ўносіліся ўдасканалення.
Мадэль выкарыстоўвалася раней Ф. Эспен'якам для разлікаў зацьменняў, публікаваных на сайце НАСА.
Мадэль VSOP82 правіць
Апісвае рух планет Сонечнай сістэмы. Прапанавана П. Бретаньёнам (P. Bretagnon) у 1982 годзе, апублікаваная ў астранамічных альманаху «Астраномія і Астрафізіка» пад назвай «Тэорыя руху ўсіх планет — рашэнне VSOP82» («Theory for the motion of all the planets — The VSOP82 solution.»).
Мадэль ELP 2000 правіць
Апісвае толькі Месяцавыя эфемерыды. Апублікавана ў астранамічнаму альманаху «Астраномія і астрафізіка». ў 1983 годзе М. Шапрон-Тузэ (M. Chapront-Touzé) і Ж.Шапрон (J. Chapront), у артыкуле «Месяцавыя эфемерыды ELP 2000» (The lunar ephemeris ELP 2000).
Тэорыя ўтрымлівае 37862 перыядычных члена, 20560 перыядычных членаў для экліптычнай даўгаты Месяца, 7684 перыядычных члена для экліптычнай шыраты Месяца і 9618 перыядычных членаў для адлегласці да Месяца. Амплітуда малодшых членаў складае 0.00001 секунды дугі і 2 см адлегласцей (Гэта не выніковая дакладнасць тэорыі, яна некалькі ніжэй).
У спрошчанаму выглядзе (адкідаюцца члены з амплітудай менш за 0.0005 секунды дугі і 1 м для адлегласцей) мадэль выкарыстоўваецца (разам з мадэллю VSOP87) Ф. Эспен'якам для разлікаў зацьменняў, публікаваных на сайце НАСА. Мадэль DE200/LE200
На аснове дадзенай мадэлі пачынаючы з 1986 года публікаваў эфемерыды Сонца, Месяца і планет «Астранамічны штогоднік СССР» («Агульны курс астраноміі», 2004, Канановіч Э.. В., Мароз В. І.)
Мадэль DE403/LE403 правіць
Апісвае рух планет Сонечнай сістэмы і надае асобную ўвагу эфемерыдам Месяца. Распрацавана супрацоўнікамі лабараторыі JPL Стэндіша, Ньюхола, Уільямсам і Фолкнерам (EM Standish, XX Newhall, JG Williams, WF Folkner), апублікаваная ў артыкуле «Планетарныя і Месяцавыя эфемерыды лабараторыі JPL, DE403/LE403» ("JPL planetary and lunar ephemerides, DE403/LE403 ") у 1995 годзе, у спецыялізаванаму выданні названай лабараторыі. У цяперашні час існуюць больш сучасныя версіі эфемерыд, распрацаваныя JPL (DE406/LE406, DE414/LE414 і г.д.).
Гл. таксама правіць
Зноскі
Спасылкі правіць
- Эфемериды, в астрономии // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.