Вікіпедыя

Яўген Аляксандравіч Ляцкі

беларускі этнограф і фалькларыст, літаратуразнавец (1868—1942)

Яўге́н Алякса́ндравіч Ля́цкі (15 сакавіка 1868, Мінск — 7 ліпеня 1942, Прага) — беларускі фалькларыст, этнограф, крытык, гісторык літаратуры, даследчык беларускага фальклору.

Яўген Аляксандравіч Ляцкі
Дата нараджэння 15 сакавіка 1868(1868-03-15)[1][2]
Месца нараджэння
Дата смерці 7 ліпеня 1942(1942-07-07)[3][4][…] (74 гады)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Род дзейнасці пісьменнік, літаратурны крытык, літаратуразнавец, гісторык літаратуры, перакладчык, прафесар
Навуковая сфера літаратуразнаўства
Месца працы
Альма-матар
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія правіць

 
Яўген Ляцкі, 1893 г.

Нарадзіўся 3 (15) сакавіка 1868 года ў Мінску ў сям’і двараніна-землеўласніка, дальні сваяк паэта Льва Мея[7].

Вучыўся ў Мінскай гімназіі. З 16 гадоў зацікавіўся зборам фальклору, ездзіў у экспедыцыі[7].

У 1889—1893 гадах вучыўся на Славесным аддзяленні гісторыка-філалагічнага факультэта Маскоўскага ўніверсітэта[8], у 1890-х гадах выкладаў у ім. Удзельнічаў у фальклорных экспедыцыях на поўнач Расіі, у Паволжа, Літву, Беларусь (Палессе) і інш[9]. З канца 1890-х па 1907 год служыў у Санкт-Пецярбургу спачатку ў Інстытуце антрапалогіі і этнаграфіі, пасля — старшым этнографам, загадчыкам аддзела ў этнаграфічным аддзеле Рускага музея[7][10]. Даслужыўся да чыну стацкага саветніка[7].

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі ў 1917 годзе выехаў у Фінляндыю, у 1920 годзе ў Швецыі, з 1922 года жыў у Чэхаславакіі[7]. Працаваў прафесарам рускай мовы і літаратуры ў Карлавым універсітэце Прагі[11][7], а таксама выкладаў у Рускім вольным універсітэце[7]. У 1926 годзе быў запрошаны на Акадэмічную канферэнцыю па рэформе беларускага правапісу і азбукі ў Менску, на якую не змог прыехаць, перадаў пісьмовае прывітанне канферэнцыі, напісанае па-беларуску[12]. Вёў перапіску з Вацлавам Ластоўскім[12].

Памёр 7 ліпеня 1942 года. Пахаваны на пражскіх Ольшанскіх могілках.

Творчасць і навуковая дзейнасць правіць

Збіраў і даследаваў беларускі фальклор, народную міфалогію (артыкул «Уяўленні беларусаў пра нячыстую сілу», 1890; «Хвароба і смерць ва ўяўленні беларусаў», 1892, і інш.)[9]. Яго фальклорна-этнаграфічныя даследаванні напісаныя на падставе матэрыялаў, сабраных у час экспедыцый па Беларусі і ў іншыя краіны[8]. Асобна выдаў «Матэрыялы для вывучэння творчасці і быту беларусаў. Вып. I. Прыказкі, прымаўкі, загадкі» (Масква, 1890).

З канца 1890-х гадоў як крытык і гісторык літаратуры прымаў удзел у часопісах «Чтения Московского общества истории и древностей», «Известия II отделения Академии наук», «Читатель», «Исторический вестник», «Образование», «Русское богатство», «Журнал для всех», «Познание России», «Голос минувшего», «Современный мир», «Современник», у «Большой энциклопедии», «Энциклопедическом словаре Брокгауза и Ефрона» і інш. У 1901 годзе быў блізкім супрацоўнікам «Вестника Европы», дзе надрукаваў шэраг артыкулаў пра расійскіх пісьменнікаў, апісанні этнаграфічнай паездкі на раку Пячору і мноства рэцэнзій у аддзеле «Литературного обозрения», дзе быў загадчыкам. Асобна выдаў «Новооткрытый журнал Екатерининской эпохи „Не всё и не ничего“. Текст и предисловие» (Москва, 1899), «И. А. Гончаров. Критические очерки» (СПб., 1904).

Ажаніўшыся з дачкой Аляксандра Пыпіна, займеў магчымасць карыстацца яго архівам, праз гэта выпусціў трохтомную перапіску Мікалая Чарнышэўскага з роднымі («Чернышевский в Сибири», СПБ, 1912—1913) і зборы лістоў Вісарыёна Бялінскага (3 тт., СПБ, 1913—1914), выкарыстоўваў асобныя неапублікаваныя матэрыялы для шэрагу работ пра Чарнышэўскага, перавыдаў некаторыя працы Пыпіна. У 1909 годзе заклаў у Санкт-Пецярбургу акцыянернае таварыства «Огни», якое публікавала мастацкія, навукова-папулярныя і дзіцячыя кнігі.

У Фінляндыі рэдагаваў газету «Северная жизнь», у Стакгольме заклаў і ўзначаліў выдавецтва «Северные огни», якое выдавала расійскую класічную літаратуру, у Празе — выдавецтва «Пламя» (1923—1926). У Празе Ляцкі супрацоўнічаў з газетай «Воля России», з часопісамі «Новая русская книга», «Русский архив» і інш. Напісаў работы ««И. А. Гончаров. Жизнь и творчество» (1925), «Роман и жизнь. Развитие творческой личности Гончарова, 1812—1857» (1925), «История русского языка» (1928).

Шмат зрабіў для прапаганды за мяжой беларускай літаратуры і фальклору[8]. Напісаў станоўчую рэцэнзію на трэці том «Беларусаў» Яўхіма Карскага, рукапіс захоўваецца ў Літаратурным архіве Прагі[12]. У 1927—1928 гадах у чэшскім часопісе «Slavia[ru]» апублікаваў цыкл артыкулаў «Нататкі па беларусазнаўстве», у італьянскім часопісе «Rivista di letterature slave[d]» («Часопіс славянскай літаратуры») — артыкул пра творчасць Якуба Коласа[9].

У манаграфіі, прысвечанай «Слову пра паход Ігараў», значнае месца адвёў беларускаму элементу гэтага помніка. У 1927—1929 гадах апублікаваў цыкл артыкулаў «Нататкі па беларусазнаўстве»[8].

У канцы 1880-х апублікаваў шэраг вершаў. У далейшым былі выдадзеныя ягоныя творы «В звёздную ночь» («Вестник Европы», 1905, № 6), «Чуть брезжил рассвет…» («Нива», 1907, № 13—16) і раман «Тундра» (Прага, 1925) пра норавы расійскай эміграцыі.

Асноўныя працы правіць

  • Материалы для изучения творчества и быта белорусов. Вып. I. Пословицы, поговорки, загадки. — М., 1890.
  • Новооткрытый журнал Екатерининской эпохи «Не всё и не ничего». Текст и предисловие. — М., 1899.
  • И. А. Гончаров. Критические очерки. — СПб., 1904 (издание 2-е, СПб., 1912; издание 3-е, Стокгольм, 1920).
  • И. А. Гончаров. Жизнь и творчество. — Прага, 1925.
  • Роман и жизнь. Развитие творческой личности И. А. Гончарова. Жизнь и быт. 1812—1857. — Прага, 1925.
  • История русского языка. — Прага, 1928.
  • Praktická učebnice jazyka ruského : Napsal Evgenij Ljackij, spoluprací přispěl Emil Smetánka. — Прага, 1936.

Рукапісная калекцыя беларускага фальклору зберагаецца ў архіве Інстытуце рускай літаратуры (Пушкінскі дом) Расійскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбургу[13].

Зноскі

  1. ↑ Русская литература XX века. Прозаики, поэты, драматурги / под ред. Н. Н. Скатов — 2005. — ISBN 5-94848-262-6
  2. ↑ Литераторы Санкт-Петербурга. ХХ век / под ред. О. В. Богданова
  3. ↑ а б Czech National Authority Database Праверана 15 мая 2020.
  4. ↑ Jevgenij Ljackij // The Fine Art Archive — 2003.
  5. ↑ Catalog of the German National Library Праверана 10 чэрвеня 2020.
  6. ↑ Archiv hl. m. Prahy, Matrika zemřelých hlavního magistrátu, sign. MAG Z20, s. 23 — Т. MAG Z20. — С. 23.
  7. ↑ а б в г д е ё Грачёва А. М. Ляцкий Евгений Александрович Архівавана 16 мая 2012. // Русская литература XX века. Прозаики, поэты, драматурги: био-библ. словарь: в 3 т. / под ред. Н. Н. Скатова. — М.: ОЛМА-ПРЕСС Инвест, 2005. — С. 492—493. ISBN 5-94848-211-1 (общ.)
  8. ↑ а б в г Памяць. Мінск 2001.
  9. ↑ а б в Ляцкі Яўген Аляксандравіч // Культура Беларусі: энцыклапедыя / рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. — Мн.: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі. — Т. 5. — 3 000 экз. — ISBN 978-985-11-0495-2.
  10. ↑ Яўген Аляксандравіч Ляцкі // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
  11. ↑ Берков П. Н. Ляцкий Евгений Александрович // Литературная энциклопедия: В 11 т. — [М.], 1929—1939. — Т. 6. — М.: ОГИЗ РСФСР, гос. словарно-энцикл. изд-во «Сов. Энцикл.», 1932. — Стб. 675.
  12. ↑ а б в Мікола Трус. Яўген Ляцкі. Еўрапейскі праваднік беларушчыны. zviazda.by (16 студзеня 2019).
  13. ↑ Беларусь 1995.

Літаратура правіць

  • Ляцкі Яўген Аляксандравіч // Культура Беларусі: энцыклапедыя / рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. — Мн.: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі. — Т. 5. — 3 000 экз. — ISBN 978-985-11-0495-2.
  • Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. — ISBN 985-6302-33-1.
  • Ля́цкі Яўген Аляксандравіч // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 446. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
  • Словарь членов Общества любителей российской словесности при Московском университете. — М., 1911 (автобиографические сведения и подробный перечень работ Ляцкого).
  • Мандельштам Р. С. Художественная литература в оценке русской марксистской критики, редакция Н. К. Пиксанова, издание 3-е, Гиз, Москва, 1925 (в издании 4-м, М. — Л., 1928, Ляцкий отсутствует).
  • Берков П. Н. Ляцкий Евгений Александрович // Литературная энциклопедия: В 11 т. — [М.], 1929—1939. — Т. 6. — М.: ОГИЗ РСФСР, гос. словарно-энцикл. изд-во «Сов. Энцикл.», 1932. — Стб. 675.
  • Андреев И. Е. Е. А. Ляцкий: К его семидесятилетию // Русская школа. — Прага. 1938. — № 2 (10).
  • Андрей Белый. Письма к Ляцкому / Вступ. статья и публ. А. В. Лаврова // Ежегодник РО Пушкинского Дома. 1978. — Л., 1980.
  • М. Горький. Переписка с Ляцким / Вступ. статья С. В. Заики; публ. и комм. И. В. Дистлер // Лн. М., 1988. Т. 95.
  • Ревякина А. А. Е. А. Ляцкий // Литературная энциклопедия русского зарубежья, 1918—1940 : в 4 т. / РАН Ин-т науч. информации по общественным наукам ; гл. ред. А. Н. Николюкин. — 2-е изд. — М. : РОССПЭН, 1997. — Т. 1 : Писатели русского зарубежья. — ISBN 5-86004-086-5 (т. 1).
  • Поспишил И., Зеленка М. Вдохновляющая литературная концепция Евгения Ляцкого // Славяноведение. — 1998. — № 4. — С. 52—60.
  • Булгаков В. Ф., Виппер Р. Ю., Кизеветтер А. А., Лосский И. О., Мякотин В. А., Набоков К. Д., Соловьёв А. В., Флоровский А. В., Шмурло Е. Ф. Письма к Ляцкому / Археографический ежегодник за 1999 год. — М., 2000.
  • Грачёва А. М. Ляцкий Евгений Александрович // Русская литература XX века. Прозаики, поэты, драматурги: био-библ. словарь: в 3 т. / под ред. Н. Н. Скатова. — М.: ОЛМА-ПРЕСС Инвест, 2005. — С. 492—493. ISBN 5-94848-211-1 (общ.)
  • Цішчанка А. 3 думкай пра Беларусь: Да 130-годдзя з дня нараджэння вучонага-славіста Я. А. Ляцакага. — Полымя. — 1999. — № 1. — С. 156—185.
  • Чмарава М. І. Шляхі ўзаемнага пазнання: беларуская літаратура ў Чэхаславакіі (1920—1945): манаграфія. — Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2004. — 136 с. (бел.)
  • Чмарава М. І. Яўген Аляксандравіч Ляцкi як вучоны-славіст, даследчык i папулярызатар беларускай літаратуры ў міжваеннай Чэхаславакii // Актуальные проблемы современной филологии и преподавания филологических дисциплин: сборник научных статей Международной научно-практической конференции, посвящённой 100-летию МГУ имени А. А. Кулешова, Могилёв, 15-16 мая 2013 г. — Могилёв: МГУ имени А. А. Кулешова, 2013. — С. 234—237.

Спасылкі правіць

  Яўген Аляксандравіч Ляцкі на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Яўген_Аляксандравіч_Ляцкі&oldid=4494079"