Вікіпедыя

13-я армія (СССР)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. 13-я армія.

13-я армія (СССР) (13 А) — фарміраванне (аператыўнае вайсковае аб’яднанне, армія) у складзе РСЧА падчас Другой сусветнай вайны і СА УС Саюза.

13-я армія
Эмблема УС
Гады існавання верасень 1939 — 1991
Краіна  СССР
Падпарадкаванне камандуючаму войскамі арміі
Уваходзіць у Украінскі фронт, Адэская ваенная акруга, Заходняя Асобая ваенная акруга, Заходні фронт, Цэнтральны фронт, Бранскі фронт, Варонежскі фронт, 1-ы Украінскі фронт, Прыкарпацкая ваенная акруга
Тып армія
Складаецца з упраўленне, аб’яднанні, злучэнні, воінскія часці і ўстановы
Колькасць аб’яднанне
Удзел у

Польскі паход РСЧА, Савецка-фінляндская вайна (1939—1940), Вялікая Айчынная вайна

Савецкі ўмоўны знак для абазначэння ў дакументах 13 А.

1-е фарміраванне (1939) правіць

17 верасня 1939 года войскі Чырвонай Арміі Савецкага Саюза перайшлі савецка-польскую мяжу, пачаўся паход Чырвонай Арміі у Заходнюю Украіну.

17 верасня 1939 года Адэская вайсковая група ўвайшла ў склад Украінскага фронту, але ўдзелу ў баявых дзеяннях не прымала. У складзе дзеючай арміі знаходзілася 17.9.1939-28.9.1939.

У верасні 1939 года Адэская вайсковая група была пераіменаваная ў 13-ю армію[1].

У кастрычніку 1939 года створана Адэская ваенная акруга. 13-я армія ўвайшла ў склад войскаў акругі.

Камандуючы правіць

Камандуючы войскамі: верасень — кастрычнік 1939 г. — камкор Піліп Аляксеевіч Парусінаў

2-е фарміраванне (1939—40) правіць

Сфарміравана падчас савецка-фінскай вайны 1939—40 гадоў на аснове аператыўнай групы камкора У. Д. Грэндаля 25 снежня 1939 года. Па заканчэнні вайны расфармаваная.

Камандуючы правіць

Камандуючы войскамі:

  • 25 снежня 1939 — сакавік 1940 — камандарм 2-га рангу Уладзімір Давыдавіч Грэндаль.
  • сакавік 1940 — красавік 1940 — камкор Піліп Аляксеевіч Парусінаў.

Воіны правіць

Званні Героя Савецкага Саюза прысвоены Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 7 красавіка 1940 года за ўзорнае выкананне баявых заданняў камандавання на фронце барацьбы з фінскай белагвардзейшчынай і праяўленыя пры гэтым доблесць і мужнасць звыш 90 воінам арміі.

3-е фарміраванне (з 1941 года) правіць

 
13 А на чэрвень — жнівень 1941 года.

Фарміраванне штаба арміі пачалося 5 мая 1941 года ў Магілёве, на тэрыторыі Заходняй Асобай ваеннай акругі. Па плане прыкрыцця дзяржаўнай мяжы, армія павінна была прыняць паласу на паўднёвай фасе беластоцкага выступу.

Камандаванне на 22 чэрвеня 1941 года правіць

Склад 13-й арміі паводле планаў савецкага камандавання правіць

17 чэрвеня аператыўная група штаба 13-й арміі на чале з падпалкоўнікам С. П. Івановым прыбыла ў Баранавічы, у той жа дзень яна перабазавалася ў Навагрудак, дзе да 21 чэрвеня абсталявала ЗКП арміі.

Напад Германіі 22 чэрвеня зблытаў планы савецкага камандавання. Штаб 13-й арміі атрымаў загад высунуцца з Магілёва ў раён Маладзечна, дзе яму былі падпарадкаваныя:

  • 21-ы стралковы корпус (37-я, 17-я і 24-я стралковыя дывізіі)
  • 50-я стралковая дывізія (прыняла пад сваё камандаванне таксама адыходзячыя часці Паўночна-Заходняга фронту, у тым ліку курсантаў Віленскага пяхотнага вучылішча, рэшткі 5-й танкавай дывізіі, а таксама 84-ы полк чыгуначных войскаў НКУС)
  • 8-я процітанкавая артылерыйская брыгада

Армія атрымала загад падтрымаць дзеянні конна-механізаванай групы (КМГ) І. В. Болдзіна ў раёне Гродна ударам на Радунь, Араны, аднак натыкнулася на нямецкія войскі 3-й танкавай групы Г. Гота, якія выйшлі да Ліды, і была спыненая.

25 чэрвеня штаб 13-й арміі падвергнуўся нападу танкаў, панёс вялікія страты, пры гэтым страціў сувязь з войскамі.

27 чэрвеня штаб 13-й арміі выйшаў у раён Мінска і падпарадкаваў сабе войска на мінскім напрамку:

  • 44-ы стралковы корпус (64-я і 108-я стралковыя дывізіі)
  • 2-гі стралковы корпус (вярнуўся ў раён Мінска і прыняў пад свой пачатак 100-я і 161-я стралковыя дывізіі)

Аднак у выніку ахопаў нямецкіх танкавых груп войскі 13-й арміі апынуліся ў паўакружэнні ў раёне Мінска, 28 чэрвеня пакінулі Мінск і адышлі на ўсход на рубеж ракі Волма.

На 30 чэрвеня ў распараджэнні 13-й арміі знаходзіліся 2-гі стралковы корпус (100-я і 161-я стралковыя дывізіі) і штаб 44-га стралковага корпуса; штаб арміі аднавіў сувязь з 50-й стралковай дывізіяй (засяродзілася ў раёне Лагойск, Плешчаніцы). 1 ліпеня штаб арміі аднавіў сувязь са штабам фронту, згубленую пасля пакідання Мінска.

8 ліпеня 1941 года адыходзячая на ўсход 13-я армія атрымала новую паласу абароны ў раёне Магілёва; у гэты ж дзень быў смяротна паранены яе камандуючы генерал-лейтэнант П. М. Філатаў (памёр у Маскве 14 ліпеня), новым камандуючым прызначаны генерал-лейтэнант Ф. М. Рэмезаў.

Склад на 10 ліпеня 1941 года правіць

  • 61-ы стралковы корпус (53-я, 110-я і 172-я стралковыя дывізіі)
  • 45-ы стралковы корпус (148-я і 187-я стралковыя дывізіі)
  • 20-ы механізаваны корпус (26-я і 38-я танкавыя дывізіі, 210-я матарызаваная дывізія)
  • 20-ы стралковы корпус РГК (137-я і 160-я стралковыя дывізіі, 254 ЗБС, 273 ОСАПБ) генерал-маёра С. І. Яромін

10 ліпеня пачалося новае наступленне вермахта на ўсход, пры гэтым асноўныя сілы 13-й арміі апынуліся ў акружэнні ў раёне Магілёва (61-ы стралковы корпус і 20-ы мехкорпус) і на крычаўскім накірунку (20-ы стралковы корпус РГК і асноўныя сілы 45-га корпуса). 12 ліпеня штаб арміі зноў апынуўся пад ударам, загінула вялікая колькасць работнікаў штаба, быў цяжка паранены камандуючы арміяй генерал-лейтэнант Ф. М. Рэмезаў, замест яго быў прызначаны генерал-лейтэнант В. П. Герасіменка.

18 ліпеня ў аператыўнае падпарадкаванне 13-й арміі перадалі войскі 4-й арміі, раней выведзенай у рэзерв. Пасля стварэння 24 ліпеня Цэнтральнага фронту 13-я армія ўвайшла ў яго склад. Пасля пакідання Магілёва 27 ліпеня генерал-лейтэнант В. П. Герасіменка быў зменены генерал-маёрам Канстанцін Дзмітрыевіч Голубеў.

Склад на 1 жніўня 1941 года правіць

  • 45-ы стралковы корпус (148-я стралковая дывізія, атрады 6-й і 160-й стралковых дывізій, 649 кап)
  • 4-ы паветрана-дэсантны корпус (7-я і 8-я паветрана-дэсантныя брыгады, 462 кап)
  • 28-ы стралковы корпус (55-я стралковая дывізія)
  • 455 кап, 398 ап (144 сд), 12 азад

У пачатку жніўня ў выніку нямецкага наступу на Рослаўль правы фланг 13-й арміі быў разгромлены. Праціўнік прарваўся на Рослаў. Неўзабаве арміі былі падпарадкаваныя 52-я кавалерыйская дывізія і 21-я горна-кавалерыйская дывізія са складу групы генерал-палкоўніка А. І. Гарадавікова, затым для аднаўлення становішча ёй былі падпарадкаваныя іншыя злучэнні.

Склад на 10 жніўня 1941 года правіць

  • 45-ы стралковы корпус
    • 121-я стралковая дывізія
    • 137-я стралковая дывізія
    • 132-я стралковая дывізія
    • 148-я стралковая дывізія
    • 52-я кавалерыйская дывізія
    • 21-я горна-кавалерыйская дывізія
    • 155-я стралковая дывізія
    • 420-ы карпусны артылерыйскі полк
    • 387-ы гап РГК
    • 70-ы інжынерны батальён
  • 25-ы механізаваны корпус
    • 50-я танкавая дывізія
  • 4-ы паветрана-дэсантны корпус
    • 7-я паветрана-дэсантная брыгада
    • 8-я паветрана-дэсантная брыгада
    • 6-я стралковая дывізія
    • 462-гі карпусны артылерыйскі полк

Новы нямецкі наступ на Гомель прывёў да рассячэння Цэнтральнага фронту. 14 жніўня 13-я армія была перададзена ў склад сфармаванага Бранскага фронту. 31 жніўня яе ўзначаліў генерал-маёр А. М. Гараднянскі.

28 жніўня 1941 года нямецкая 2-я танкавая група пачала наступ у паўднёвым напрамку, у тыл савецкага Паўднёва-Заходняга фронту. Удар наносіўся ў стык 21-й і 13-й армій.

Склад на 1 верасня 1941 года правіць

  • 45-ы стралковы корпус (6-я, 155-я і 307-я стралковыя дывізіі)
  • 121-я, 132-я і 143-я стралковыя дывізіі, 52-я кавалерыйская дывізія
  • 4-ы паветрана-дэсантны корпус
  • 50-я танкавая дывізія, 43-ці танкавы батальён
  • 462 кап, 387 гап РГК, 699 ап СТА, 12 і 130 азад

Спроба Бранскага фронту разграміць 2-ю танкавую групу Г. Гудэрыяна не ўвянчалася поспехам (Раслаўльска-Навазыбкаўская аперацыя). Злучыць флангі 13-й і 21-й арміям не ўдалося.

Склад на 1 кастрычніка 1941 года правіць

  • 6-я, 121-я і 132-я, 143-я, 155-я, 298-я і 307-я стралковыя дывізіі
  • 141-я танкавая брыгада і 43-ці танкавы батальён
  • 55-я кавалерыйская дывізія
  • 207 і 462 кап, 50 гап, 387 гап РГК, 12 азад.
 
Бітва пад Вязьмай і Бранскам

1 кастрычніка 1941 года ў рамках аперацыі «Тайфун» 2-я танкавая група Гудэрыяна групы армій «Цэнтр» прарвала на сваім цэнтральным участку абарону 13-й арміі Бранскага фронту А. І. Яроменкі на ўсю глыбіню і прасунулася на 60 км. 1 кастрычніка 24-ы мотакорпус заняў Сеўск.

У выніку нямецкага наступу на Маскву 13-я армія, абараняўшаяся на сеўскім накірунку, была акружаная, да 18 кастрычніка 1941 года выйшла з акружэння, пры гэтым яе колькасны склад складаў менш адной дывізіі[2].

Пасля расфарміравання Бранскага фронту (10 лістапада 1941 года) 13-я армія — у складзе Паўднёва-Заходняга фронту, у снежні 1941 года ўдзельнічала ў Ялецкай наступальнай аперацыі.

24 снежня 1941 года зноў увайшла ў склад адноўленага Бранскага фронту. 3 студзеня 1942 года А. М. Гараднянскага на пасадзе камандарма змяніў генерал-маёр М. П. Пухаў, які камандаваў 13-й арміяй да канца вайны.

Начальнікам штаба арміі да снежня 1943 года заставаўся генерал А. В. Петрушэўскі, з 31 снежня 1943 года да канца вайны — генерал-лейтэнант Г. К. Маландзін.

Склад на 1 мая 1945 года правіць

Стралковыя войскі
  • 24-ы стралковы корпус:
    • 117-я гвардзейская стралковая дывізія
    • 280-я стралковая дывізія другога фарміравання
    • 395-я стралковая дывізія
  • 27-ы стралковы корпус:
    • 6-я гвардзейская стралковая дывізія
    • 121-я гвардзейская стралковая дывізія
  • 102-гі стралковы корпус:
    • 147 стралковая дывізія
    • 172 стралковая дывізія
Артылерыя
  • 17 артылерыйская дывізія
  • 39 гвардзейская гарматная артылерыйская брыгада
  • 111 гвардзейскі гаўбічны артылерыйскі полк
  • 26 знішчальна-супрацьтанкавая артылерыйская брыгада
  • 493 знішчальна-супрацьтанкавы артылерыйскі полк
  • 1076 знішчальна-супрацьтанкавы артылерыйскі полк
  • 12 мінамётная брыгада
  • 128 мінамётны полк
  • 65 гвардзейскі мінамётны полк рэактыўнай артылерыі
  • 323 гвардзейскі мінамётны полк рэактыўнай артылерыі
  • 10 зенітная артылерыйская дывізія
  • 1287 зенітны артылерыйскі полк
Бранетанкавыя і механізаваныя войскі
  • 88 асобны танкавы полк
  • 327 гвардзейскі цяжкі самаходны артылерыйскі полк
  • 372 гвардзейскі самаходны артылерыйскі полк
  • 768 самаходны артылерыйскі полк
  • 1228 самаходны артылерыйскі полк
Інжынерныя войскі
  • 19 інжынерна-сапёрная брыгада.

1942—45 гады правіць

У чэрвені—ліпені 1942 года 13-я армія ўдзельнічала ў Варонежска-Варашылаўградскай абарончай аперацыі, у пачатку 1943 года — у Варонежска-Касторненскай наступальнай аперацыі, летам 1943 года ў бітве на Курскай дузе (у складзе Цэнтральнага фронту). У верасні 1943 г. 13-я армія ў ходзе Чарнігаўска-Палтаўскай аперацыі імкліва прасунулася да Дняпра і першай з усіх савецкіх армій фарсіравала Дняпро. Затым у складзе Варонежскага і 1-га Украінскага франтоў 13-я армія ўдзельнічала ў вызваленні Правабярэжнай Украіны і Польшчы, захопе Сандамірскага плацдарма.

У 1945 годзе 13-я армія ўдзельнічала ў Вісла-Одэрскай, Берлінскай і Пражскай аперацыях.

Па заканчэнні вайны менавіта часці 13-й арміі ўзялі ў палон генерала А. А. Уласава.

Адзначыўшыяся воіны правіць

У гады Вялікай Айчыннай вайны звыш 350 воінам, якія змагаліся ў шэрагах арміі, было прысвоена званне Герой Савецкага Саюза.

Пасля заканчэння вайны правіць

Пасля заканчэння баявых дзеянняў злучэнні, якія ўваходзілі ў склад 13-й арміі, былі дыслакаваныя на тэрыторыю СССР. Упраўленне 13-й арміі, дыслакаванае ў Прыкарпацкай ваеннай акрузе (Роўна), атрымала ў падпарадкаванне гвардзейскія стралковыя дывізіі са складу 32-га, 34-га гвардзейскага стралковага корпуса былой 5-й гвардзейскай арміі.

У 1957 годзе корпусное звяно ў кіраванні войскамі было скасавана, 10-я гвардзейская мехдывізія (застаючыся ў складзе 13 А) і стралковыя дывізіі арміі перафарміроўваліся ў мотастралковыя дывізіі.

У далейшым склад 13-й арміі змяняўся і скарачаўся. У прыватнасці, з Венгрыі на Украіну неўзабаве прыбыла 17-я гвардзейская мотастралковая дывізія, у канцы 1950-х гг. скарачалася колькасць мотастралковых злучэнняў. У 1980-я гг. была расфармаваная мотастралковая дывізія ў г. Роўна.

Пасля распаду Савецкага Саюза армія знаходзіцца ў складзе УС Украіны. У 1999 годзе ператворана ў 13-ы армейскі корпус УСУ[uk].

Склад на 1990 год правіць

Злучэнні і часці армейскага падпарадкавання
* Упраўленне (штаб) арміі — Роўна (5 Т-72, 22 БТР-70, 1 ЗС88)
  • 38-я ракетная брыгада, Крэменец, с. Белакрыніца
  • 461-я ракетная брыгада, Славута (5 Р-145БМ
  • 62-я зенітная ракетная брыгада, Любомль
  • 13-ы артылерыйскі полк, Ковель (24 2С5 «Гіяцынт», 36 2А65 «Мста-Б», 2 ПРП-3, 1 ПРП-4, 7 Р-145БМ, 45 МТ-ЛБ)
  • 802-гі рэактыўны артылерыйскі полк, Ковель (36 9П140 «Ураган»)
  • 731-ы рэактыўны артылерыйскі дывізіён (згорнуты)
  • 119-ы асобны вёртолетный полк, Броды (42 Мі-24, 15 Мі-8)
  • 442-гі асобны вёртолетный полк, Жовтневе (30 Мі-24, 20 Мі-8, З Мі-9)
  • 119-я асобная вёртолетная эскадрылля, Дубна (6 Мі-8, 1 Мі-6, 5 Мі-24 К)
  • 49-ы інжынерны полк
  • 561-ы асобны інжынерна-сапёрны батальён, Астрог (8 ІМР-2, 1 УР-67)
  • 55-ы асобны Петракоўскі Чырванасцяжны полк сувязі, Роўна (9 Р-145БМ, 1 Р-156БТР, 1 Р-137Б, 1 Р-240БТ, 1 Р-409 Б)
  • 53-ці асобны радыётэхнічны батальён, Роўна (1 Р-145БМ)
  • 21-ы асобны батальён РЭБ
  • 971-ы асобны батальён РЭБ
  • 22-гі асобны батальён хімічнай абароны
  • 86-я брыгада матэрыяльнага забеспячэння (штаб)
  • 79-ы асобны вучэбны медыка-санітарны батальён
  • 247-ы асобны рамонтна-аднаўленчы батальён
  • 374-ы асобны рамонтна-аднаўленчы батальён, Ізяслаў

Камандуючыя арміяй правіць

Зноскі

  1. ↑ Палявыя ўпраўленні армій
  2. ↑ Ісаеў А. В. Катлы 41-га. Гісторыя ВАВ, якую мы не ведалі. — М.: Яуза; Эксмо, 2005. — ISBN 5-699-12899-9

Літаратура правіць

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=13-я_армія_(СССР)&oldid=3826068"