Адукацыя ў Смаленскай вобласці

Адукацыя ў Смаленскай вобласці — адзіны мэтанакіраваны працэс выхавання і навучання, які з’яўляецца грамадска значным дабром і які ажыццяўляецца ў інтарэсах чалавека, сям’і, грамадства і дзяржавы, а таксама сукупнасць набываямых ведаў, уменняў, навыкаў, каштоўнасных установак, вопыту дзейнасці і кампетэнцый, вызначаных аб’ёму і складанасці ў мэтах інтэлектуальнага, духоўна-маральнага, творчага, фізічнага і (або) прафесійнага развіцця чалавека, задавальнення яго адукацыйных патрэбаў і інтарэсаў.

Гісторыя правіць

 
Іаана-Багаслоўскай царкве пры якой была адна з першых школ на Смаленшчыне

Станаўленне адукацыі правіць

Пасля прыняцця хрысціянства (990 г.) у Смаленску сталі стварацца школы і бібліятэкі. Цалкам верагодна, што школьнай адукацыі садзейнічаў князь Смаленскі Расціслаў Мсціславіч. У 2-й палове XII ст. падчас княжання Рамана Расціславіча былі заведзены школы для пастыраў царквы. У іх навучалі рускай мове, лацінскай і грэцкай мовах. Значны ўклад у развіццё адукацыі на Смаленшчыне ўнёс Аўрамій Смаленскі — таленавіты прапаведнік, царкоўны дзеяч і жывапісец. Ён ператварыў Селішчаўскі манастыр (10 км на поўдзень ад Смаленска) ў своеасаблівую школу. У ёй пісаліся і распаўсюджваліся духоўныя кнігі, а таксама пропаведзі. Пазней ён заснаваў манастыр, названы яго імем, і завёў шматлікіх вучняў, з якіх выйшлі летапісцы, настаўнікі, літаратары, мастакі. Смаленскія літаратурныя творы XIII-XV стст. («Аповесць пра Меркурыі Смаленскам», «Хаджэнне архімандрыда Агрэфенія ў Святую Зямлю», «Хаджэнні Ігната Смаляніна», Псалтыр Анежскага манастыра і інш.) гавораць аб тым, што культура і асвета на Смаленшчыне не прыйшлі ў заняпад у перыяд мангола-татарскага нашэсця.

Як сведчыць замежны падарожнік Фабр (1525 г.), на Смаленскай зямлі ў XVI ст. сустракаліся гімназіі. Тут дзеці шляхетных вучыліся на рускай мове вольным навукам, займаліся грэцкім мовай і нават вывучалі іншыя замежныя мовы. У працы Стогаловага Сабору (1551 года), які прыняў рашэнне аб далейшым павелічэнні вучэльняў і распаўсюдзе пісьменнасці на Русі, удзельнічаў і Смаленскі епіскап Гурый Забалоцкі, нашчадак радавітых смаленскіх баяраў (іх радавы маёнтак быў у сяле Забалоцце Ельнінскага павета). Быў складзены праект установы ва ўсіх гарадах вучэльняў (у іх навучаліся чытанню, пісьму, спеву). Яны адкрыліся і на Смаленшчыне; навучаліся дзеці духавенства і баяраў. З сярэдзіны смаленскага баярства выйшла нямала высокаадукаваных дзеячаў Рускага дзяржавы (князь А. М. Курбскі; смаленскі баярын і літоўскі ваявода З. І. Коткін, ад якога пайшла дынастыя Раманавых. Іх радавы маёнтак — сяло Кошкін у Рослаўльскім павеце; смаленскі ваявода князь В. Шуйскі і інш.).

У перыяд уваходжання Смаленшчыны ў склад Рэчы Паспалітай у Смаленску была адкрыта найбуйнейшая каталіцкая семінарыя (1625 г.); узначальваў яе Адам Лемпіцкі. Рускія звычаі і асвета пераследаваліся, усюды замацоўвалася польская мова. Адзіным паўлегальных цэнтрам праваслаўнай асветы на тэрыторыі Смаленскага краю быў Бізюкоўскі манастыр, заснаваны з дазволу польскага караля баярынам С. Салтыковым.

Пасля захопу Смаленска войскамі маскоўскага цара Аляксея Міхайлавіча (1654 г) касцёлы і кляштары перарабляліся ў праваслаўныя царквы і манастыры. Пры іх пачыналі працаваць школы. Пры Вазнясенскім жаночым манастыры ў Смаленску існавала вучылішча для дачок смаленскага служылага дваранства (шляхты). Тут выхоўвалася дачка палкоўніка Наталля Нарышкіна, якая стала жонкай цара Аляксея Міхайлавіча і маці Пятра I.

Пятроўская эпоха правіць

Па ўказе Пятра I у кожнай епархіі ствараліся школы для падрыхтоўкі святароў. У 1711 г. Архірэйскі школа была адкрыта ў Смаленску, выкладаў у ёй вучань Феафана Пракаповіча вучоны манах Іасаф Маеўскі, запрошаны з Кіева. У 1728 годз яна была ператворана ў духоўную семінарыю, першае на Смаленшчыне сярэдняя навучальная ўстанова. Першымі яе выкладчыкамі былі выпускнікі Кіеўскай духоўнай акадэміі Павел Макавецкі, Уладзімір Любарскі, Фёдар Паўлоўскі. З Маскоўскай духоўнай акадэміі быў запрошаны багаслоў Аляксей Бястужаў. Колькасць вучняў вагалася ад 500 да 700 чалавек. Затым сталі адчыняцца падведамныя семінарыі духоўныя вучэльні ў паветах (Белым, Дарагабуж, Рослаўлі і Таропцы). Галоўная задача духоўнай семінарыі і вучэльняў — падрыхтоўка кадраў для цэркваў і манастыроў. Тады ж сталі адчыняцца свецкія навучальныя ўстановы для падрыхтоўкі чыноўнікаў, афіцэраў, іншых неабходных дзяржаве спецыялістаў. Указам Пятра I ад 28 лютага 1714 г. у Расіі ствараліся лічбавыя школы для навучання дзяцей усіх саслоўяў ад 10 да 15 гадоў. Першая лічбавая школау Смаленску з’явілася ў 1716 г. лічбавыя школы праіснавалі да 1744 г., калі па ўказе Лізаветы Пятроўны былі ўліты ў гарнізонныя школы. Гарнізонная школа ў Смаленску ў 1798 г. была пераіменавана ў ваенна-сіроцкі дом, з 1826 г. пераўтворана ў батальён ваенных кантаністаў. Па стане на 1834 г. у ім навучалася 3654 чалавек, іх навучалі 85 настаўнікаў і афіцэраў.

У перыяд праўлення Кацярыны II была праведзена рэарганізацыя старых навучальных устаноў — свецкіх і духоўных — і пачалося стварэнне новых выхаваўча-адукацыйных устаноў, якія павінны былі стаць усесаслоўным (маламаёмасныя і немаёмныя вызваляліся ад платы за навучанне). У Смаленскай губерні такія школы былі адкрыты 25 красавіка 1779 г. у Смаленску, Вязьме, Рослаўлі, Белым; называліся яны градскімі. У 1780 г. у Смаленску пры Свірскай царквы купец і дабрачынец В. Г. Хлебнікаў зладзіў прыватную школу, у якой навучаліся штогод ад 24 да 35 хлопчыкаў розных саслоўяў.

5 жніўня 1786 г. быў зацверджаны «Статут народных вучэльняў у Расійскай імперыі», згодна з якім у Расіі вызначалася агульнаадукацыйная сістэма школ. Яна складалася з

  1. Галоўных чатырохкласных народных вучэльняў з пяцігадовым тэрмінам навучання ў губернскіх гарадах
  2. Малых (двухкласнае) — у павятовых гарадах.

Усе яны аб’яўляліся ўсесаслоўнымі і бясплатнымі. 22 верасня 1786 г.

Галоўнае народнае вучылішча было адкрыта ў Смаленску (першапачаткова — 48 вучняў, перакладзеных з градскага вучылішча, якое было скасавана; праз год — 315 чалавек). Было адкрыта 6 Малых народных вучэльняў у павятовых гарадах: Парэчча, Вязьме, Гжацк, Рослаўлі, Белым і Сычоўке. У 1799 г. дырэктарам народных вучэльняў Смаленскай губерні быў прызначаны таленавіты арганізатар і педагог Л. Ф. Людагоўскі, які працаваў на гэтай пасадзе больш за 30 гадоў.

Па «Статуту навучальных устаноў, падведамных універсітэтам» (1804 г.) стваралася чатырохступеністая сістэма народнай адукацыі: парафіяльныя вучылішча, павятовыя вучылішчы, губернскія вучылішча (або гімназіі) і ўніверсітэты. 26 сакавіка 1804 г. Смаленскае Галоўнае народнае вучылішча было пераўтворана ў гімназію, якая стала першым свецкім сярэднім навучальнай установай у губерні.

Пры гімназіі быў адкрыты камерцыйны клас па хадайніцтве і на сродкі купцоў Гжацка. У адным будынку з гімназіяй размясціліся Смаленскае павятовае і прыходскае вучылішча (1804 г.). На базе Малых вучэльняў зноўку пачалі адчыняцца падведамныя гімназіі павятовыя двухкласныя вучылішчы. У 1837 г. працавалі 7 павятовых вучылішчаў, у якіх выкладалі 45 настаўнікаў і навучаліся 480 хлопчыкаў (усе павятовыя вучылішча былі мужчынскімі).

Вучылішчы былі адкрыты ў Рослаўлі ў 1811 годзе (на сродкаў сувязі, а мясцовага дваранства), у Смаленску1813 годзе, на сродкі князя Г. А. Друцкага-Сакалінскага), у Гжацку1814 годзе, на сродкі мясцовага купецтва), Дарагабужы (1814 год, на сродкі І. І. Барышнікава), у Вязьме (1816 г.). Па даных 1857 года ў Смаленскай губерні працавала 14 парафіяльных школ, у якіх навучалася 907 вучняў. Парафіяльныя і павятовыя вучылішча не задавальнялі патрэбы насельніцтва ў адукацыі (іх было недастаткова, асабліва для дзяўчынак; праграма вучэльняў не задавальняла заможных бацькоў і г.д.), таму ў Смаленску і гарадах сталі ўзнікаць прыватныя пансіёны і школы. У 1857 годзе ў Смаленску было 3 прыватных пансіёну і 4 школы, прыватныя школы меліся ў Вязьме, Рослаўлі, Дарагабужы, Ельні і Духаўшчыне. Па даных 1857 года ў Смаленскай губерні налічвалася 26 школ Міністэрства дзяржаўных маёмасцяў (у іх працавалі 31 настаўнік і навучаліся 985 хлопчыкаў і 65 дзяўчынак), духоўнае ведамства ўтрымлівала 13 царкоўна-прыходскіх школ (13 свяшчэнна і царкоўнаслужыцеляў навучалі 157 хлопчыкаў і 39 дзяўчынак).

У 1804 годзе ў Смаленску было адкрыта Дваранскае ваеннае вучылішча (200 навучэнцаў ва ўзросце ад 8 да 18—19 гадоў). З 1807 года яно стала называцца Смаленскім кадэцкім корпусам. Гэта было трэцяе падобнага роду ваенна-навучальная ўстанова ў Расіі. Да ваеннаму ведамству ставіўся ваенна-сіроцкі дом, створаны ў Смаленску ў 1798 годзе, ператвораны ў 1824 годзе ў батальён ваенных кантаністаў у складзе 8 рот. У ім навучалася больш за 3 тыс. чалавек. У 1856 годзе гэтае навучальная ўстанова перастала існаваць. Да 1856 года навучальная ўстанова кантаністаў існавала ў Парэччы (1000 вучняў).

Міністэрства ўнутраных спраў у 1830 годзе адкрыты ў Смаленску, як і іншых губернскіх гарадах, вучылішча закрытага тыпу для дзяцей канцылярскіх служачых (трохкласная з шасцігадовым тэрмінам навучання), навучаліся ў ім хлопчыкі з 10—12-гадовага ўзросту. У 1861 годзе яна была закрытая. Ведамству ўстаноў імператрыцы ў Смаленску належаў Дзіцячы прытулак, адкрыты ў 1846 годзе для сірот і дзяцей немаёмных бацькоў (у ім жылі і навучаліся дзяўчынкі ад 6 да 14 гадоў; з 1849 года ў прытулку выхоўваліся і хлопчыкі). Усяго ў сярэдзіне XIX стагоддзя на тэрыторыі Смаленскай губерні працавалі 124 рознага роду навучальныя ўстановы (акрамя прыватных школ у памешчыцкіх сядзібах), у якіх навучалася каля 8670 хлопчыкаў і больш за 550 дзяўчынак, выкладалі 304 настаўнікі.

У 2-й палове XIX стагоддзя асноўнай сярэдняй навучальнай установай заставалася гімназія. Па новым Статуту 1864 г. (дапоўнены ў 1871 г.) гімназіі сталі дзяліцца на класічныя і рэальныя. У Смаленскай губерні ў пачатку XX ст. дзейнічалі 27 гімназій і 4 рэальных вучылішча. Згодна з Палажэннем аб гарадскіх вучылішчах 1872 года, яны ствараліся ізноў або ператвараліся з павятовых або парафіяльных вучэльняў ва ўсіх гарадах. У пачатку XX стагоддзя ў Смаленскай губерні працавалі 39 такіх вучэльняў, называліся яны вышэйшымі пачатковымі вучылішчамі.

З 1870-х гадоў сталі стварацца прафесійныя навучальныя ўстановы. У Смаленскай губерні налічвалася 11 рамесных і 1 тэхнічнае вучылішча, 2 гандлёвыя класы і 6 сельскагаспадарчых школ.

 
Жаночае епархіальнае вучылішча
 
Былая жаночая гімназія, пазней школа ў Рослаўлі

Вялікую ролю ў развіцці народнай адукацыі ў сельскай мясцовасці згулялі земствы. Ужо на 1881 год у Смаленскай губерні яны ўтрымлівалі 240 вучэльняў, дзе навучалася больш 8300 хлопчыкаў і 1560 дзяўчынак. Па ініцыятыве земстваў пачалася падрыхтоўка настаўнікаў. У 1872 годзе пад Вязьмой была адкрыта Алфёраўскі мужчынская настаўніцкая семінарыя (навучалася да 100 чалавек), у 1910 годзе — Собалева-Вараб’ёўская жаночая настаўніцкая семінарыя (навучалася да 60 чал.). Настаўнікаў рыхтавалі епархіяльнае вучылішча і духоўная семінарыя. У 1912 годзе ў Смаленску пачаў працаваць Настаўніцкі інстытут, другое пасля Археалагічнага інстытута, адкрытага годам раней, вышэйшая навучальная ўстанова ў Смаленскай губерні. Настаўнікаў рыхтавалі 13 мужчынскіх і жаночых 2-класных школ, адкрытых па лініі духоўнага ведамства ў 8 паветах губерні.

Многія навучальныя ўстановы Смаленскай губерні мелі ганаровых папячыцеляў, аказваць ім матэрыяльную дапамогу. Княгіня М. К. Ценішава ўтрымоўвала сельскагаспадарчую школу для сялянскіх дзяцей, смаленскі купец Пестрыкаў матэрыяльна падтрымліваў рамеснае вучылішча, Рослаўльскі купец Мухін — гімназію ў Рослаўлі. У 90-х гг. Грамадства апекі аб дзецях адкрыла ў Смаленску дзіцячы сад (Пушкінская) і яслі.

У развіцці народнай адукацыі немалую ролю адыгралі навучальныя ўстановы духоўнага ведамства: царкоўна-парафіяльныя школы і школы граматы. У 1910 годзе ў Смаленскай губерні налічвалася 133 школы граматы з лікам навучэнцаў 4123, аднакласная царкоўна-прыходскіх школ — 520 (27646 навучэнцаў), двухкласнае — 13 (1191 вучняў). У агульнай складанасці ў 1917 годзе ў Смаленскай губерні пачатковых вучылішч было 1482 (112554 вучня), сярэдніх агульнаадукацыйных навучальных устаноў — 34 (9337 навучэнцаў), гарадскіх вучылішчаў — 21 (2428 навучэнцаў), прафесійных навучальных устаноў па падрыхтоўцы настаўнікаў — 16 (824 навучэнцаў), настаўніцкі і археалагічны інстытуты.

Савецкі час правіць

Пасля рэвалюцыі 1917 г. наступіў новы этап у развіцці народнай адукацыі. Ішоў пошук новых форм арганізацыі навучальных устаноў. У кастрычніку 1918 г. было прынята «Палажэнне аб адзінай працоўнай школе РСФСР» і «Дэкларацыя аб адзінай працоўнай школе», згодна з якімі навучальныя ўстановы розных тыпаў і ведамстваў ператваралася ў Адзіныя працоўныя школы (АПШ) I і II ступені з сумесным навучаннем хлопчыкаў і дзяўчынак і тэрмінам навучання ў іх 9 гадоў. Па даных 1920 г. у Смаленскай губерні было адкрыта 27 АПШ I ступені і 165 АПШ II ступені. 7 лістапада 1918 г. ва Смаленску адкрыўся ўніверсітэт у складзе 2-х факультэтаў: сацыяльных і юрыдычных навук. 8 красавіка 1920 годзе быў арганізаваны яшчэ і медыцынскі факультэт. 1 снежня 1918 г. настаўніцкі інстытут быў ператвораны ў Смаленскі педагагічны інстытут. 13 красавіка 1919 г. адкрыўся Смаленскі політэхнічны інстытут. З 1930-31 навучальнага года пачаў дзейнічаць сельскагаспадарчы інстытут.

 
Тыпавы будынак школы ў в. Пржэвальскае

31 снежня 1920 г. — 4 студзеня 1921 г. праходзіла першая партыйная нарада па народнай адукацыі, якая прыняла палажэнне аб зніжэнні ўзросту агульнай адукацыі з 17 да 15 гадоў. Гэта было звязана з неабходнасцю прывядзення сістэмы народнай адукацыі ў адпаведнасць з патрэбамі народнай гаспадаркі пасля грамадзянскай вайны. Адукацыйная школа стала сямігадовай. Пасля школы-сямігодкі павінны былі прытрымлівацца тэхнікумы — сярэднія прафесійныя навучальныя ўстановы з 3-4-гадавым тэрмінам навучання. У Смаленскай губерні ў 1924-25 навучальным годзе налічвалася 10 тэхнікумаў (1115 вучняў).

Галоўнымі відамі прафесійнай адукацыі з’яўляліся педагагічнае, сельскагаспадарчае, медыцынскае, музычнае, кааператыўнае. З 1921 г. паўсталі 4-гадавыя ФЗУ (фабрычна-завадскога вучнёўства), якія мелі мэтай падрыхтоўку кваліфікаваных рабочых для прамысловасці і транспарту. Першыя ФЗУ былі адкрыты ў Смаленску, Ярцава, Дуброўне, Рослаўлі і Вязьме. У 1925-26 навучальным годзе ў Смаленскай губерні былі створаны школы сялянскай моладзі — агульнаадукацыйныя сямігадовыя школы, дзе вывучаўся тэхнічны курс сельскай гаспадаркі, а таксама прадугледжваўся прадукцыйны праца ў камунах і саўгасах. З 1930-31 навучальнага года ўсе сямігадовыя школы ў сельскай мясцовасці былі рэарганізаваны ў школы сялянскай моладзі. Было створана 249 школ сялянскай моладзі (29400 вучняў). У 1926 г. у краіне была зацверджана ФЗС (фабрычна-заводская сямігодка) — агульнаадукацыйная школа, дзе вывучалі асновы прамысловай вытворчасці. З 1930-31 навучальнага года ўсе сямігодкі рабочых пасёлкаў Смаленскай губерні былі рэарганізаваны ў ФЗС (70 ФЗС; 20800 вучняў).

У адпаведнасці з дырэктывамі ўрада ў тым жа годзе прыступілі да ўвядзення ўсеагульнай пачатковай адукацыі. Па даных 1935 г. у Смаленскай вобласці было 4216 пачатковых школ; ахоп дзяцей адпаведнага ўзросту склаў 98,5 %. З 1932-33 навучальнага года была ўведзена 10-гадовая сістэма навучання. У 1935 г. у Смаленскай вобласці налічвалася 118 сярэдніх школ. З 1934 г. адбылася спрашчэнне назваў асобных тыпаў школ: пачатковая школа — 4 гады; няпоўная сярэдняя школа — 7 гадоў; сярэдняя школа — 10 гадоў. У агульнай складанасці да 1941 годзе ў Смаленскай вобласці налічвалася 3328 школ (532,3 тыс. навучэнцаў), у тым ліку пачатковых — 2198 (295,2 тыс. вучняў); няпоўных сярэдніх — 855 (193,1 тыс. вучняў); сярэдніх — 275 (44,0 тыс. вучняў).

Беларуская асвета правіць

У 1925 годзе калі быў арганізаваны савет па асвеце беларусаў.

У 1927-28 навучальным годзе ў губерні налічвалася 36 беларускіх школ 1-й ступені і 4 школы павышанага тыпу. Да сярэдзіны 30-х гг. сетка беларускіх школ налічвала 84 пачатковых (8190 навучэнцаў) і 15 школ павышанага тыпу (2000 вучняў). Для падрыхтоўкі і перападрыхтоўкі настаўнікаў беларускіх школ арганізоўваліся спецыяльныя курсы ў Смаленскай губерні, Заходняй вобласці і ў Мінску. Руднянскі белпедтэхнікум у 1932 годзе навучаў 165 навучэнцаў; мелася тры аддзяленні: дашкольную, падрыхтоўчае і школьнае.

Было адкрыта беларускае аддзяленне пры Собалева-Вараб’ёўскім педтэхнікуме. У 1929 г. аддзел народнай адукацыі арганізаваў кансультатыўна-метадычныя бюро ў тым ліку і для беларускіх настаўнікаў. Для павышэння кваліфікацыі беларускіх работнікаў адукацыі ствараліся праграмы курсаў-канферэнцый.

Нягледзячы на распрацаваныя ў вышэйшых інстанцыях бліжэйшыя і перспектыўныя планы беларусізацыі, аж да сярэдзіны 30-х гг., праца стала згортвацца ўжо ў пачатку 30-х гг.

Апошнія беларускія школы ў вобласці былі зачыненыя напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны.

Дашкольная адукацыя правіць

Дашкольныя ўстановы з’явіліся ў другой палове XIX ст. і падпадзяляліся на дзіцячыя сады, яслі, прытулкі, ачагі, пляцоўкі, установы догляду.

У Смаленску першы дзіцячы сад быў адкрыты ў 1868 г. У пачатку XX ст. К. Г. Швіттаў арганізавала дзіцячы сад пры жаночай гімназіі. У 1906 г. з’явілася прыватнае навучальная ўстанова А. А. Радзік, у склад якога ўваходзіў і дзіцячы сад.

Разнавіднасцю дашкольных устаноў у Смаленску з’явіліся яслі. Яны былі арганізаваны Таварыствам апекі аб дзецях у пачатку XX ст., абслугоўвалі дзяцей груднога і дашкольнага ўзросту. Усяго наведвала яслі 56 дзяўчынак і 55 хлопчыкаў ва ўзросце ад 3 месяцаў да 7 гадоў (грудных дзяцей 10 %, ад 1 года да 5 гадоў — 56 %, ад 5 да 7 гадоў — 34 %). Выразна ўстаноўленага рэжыму дня ў яслях не было. Можна было прыводзіць дзяцей у 5-6 гадзін раніцы, забіраць у 7-8 гадзін вечара. Праіснавалі тыдзень, бо не мелі трывалай матэрыяльнай базы. 15 верасня 1906 былі зачынены.

Да дашкольных устаноў да 1917 г. адносіліся дзіцячыя пляцоўкі, мэта якіх складалася ў аздараўленні і фізічным развіцці дзяцей і юнацтва.

З 1899 г. першыя дашкольныя ўстановы сталі арганізоўвацца ў паветах Смаленскай губерні. Адкрываліся на сродкі Таварыства апекі аб дзецях, Таварыства барацьбы з заразнымі хваробамі, прыватнай дабрачыннасцю. Мэта складалася ў дапамогі маці ў страдную пару, догляду дзяцей бедных бацькоў у летні час, прафілактыка ў вёсках інфекцыйных хвароб. Зваліся — яслі-прытулкі. Наведвалі іх дзеці груднога і дашкольнага ўзросту бясплатна.

У Смаленскай губерні першыя яслі былі арганізаваны ў Краснінскім, Дарагабужскім, Вяземскім, Ельнінскім, Духаўшчынскім, Прачысценскім, Парэцкім, Гжацкі, Юхноўскім, Сычоўскім, Бельскім паветах. Як правіла, існаванне іх было кароткачасовым, паколькі не было трывалай матэрыяльнай базы.

Стварэнне сеткі дашкольных устаноў спрыяла распаўсюджванню прагрэсіўных ідэй і развіццю сістэмы дашкольнай адукацыі ў Расіі пасля 1917.

У 1919 годзе меліся звесткі з 9 паветаў, у якіх існавала 38 дзіцячых садоў, 6 дзіцячых пляцовак, 3 дзіцячыя ачага. У 1929-30 гг. колькасць дзіцячых садоў было даведзена да 248, дзіцячых пляцовак — 600, дзеткамбінатаў — 1900 з лікам дзяцей у іх 92 388.

У 2000 у параўнанні з 1992 г. яна скарацілася з 743 дзіцячых садкоў да 432. Пры гэтым колькасць дзяцей, якія не наведваюць дашкольныя адукацыйныя ўстановы, дасягнула 31 тыс., што складае 49 % ад колькасці дзяцей ва ўзросце 1-7 гадоў. Абнавілася ўтрыманне дашкольнай адукацыі.

Сярэдняя адукацыя правіць

Першыя школы ў Смаленску з’явіліся падчас княжання Вялікага князя Смаленскага Рамана Расціславіча. Яны былі прызначаныя для пастыраў царквы. Па некаторых даных, адна з такіх школ знаходзілася пры Іаана-Багаслоўскай царкве. Тут рыхтавалі настаўнікаў, якіх у той час называлі «майстрамі граматы». Аб развіцці і стане культуры і асветы ў Смаленску сведчыць «Жыціе і цярпенне прападобнага Аўрамія Смаленскага». Татара-мангольскае нашэсце прыпыніла развіццё асветы.

У XVII ст. пры касцёлах пачалі адкрываць школы. У 1625 годзе ў Смаленску была заснавана каталіцкая семінарыя. Пасля 1654 года дзейнічалі школы і пры Вазнясенскім жаночым манастыры, Троіцкім і Бізюкоўскім манастырах, кірунак якіх вызначала праваслаўная царква.

 
Школа ў в. Касня
 
26 школа ў Смаленску

Пры Пятры I у Смаленску адкрываецца Архірэйская школа (1711 г.) якая ў 1728 г. пераўтворыцца ў духоўную семінарыю. У 1716 у горадзе стала дзейнічаць лічбавая школа, а пазней адкрыліся і гарнізонныя школы, дзе навучаліся геаметрыі, трыганаметрыі, фартыфікацыі. Пасля прыняцця «Статута народных вучэльняў у Расійскай імперыі» ў 1786 годзе ў Смаленску было ўрачыста адкрыта Галоўнае народнае вучылішча. Акрамя таго, ужо існавалі прыватныя школы і пансіянаты. Пасля 1802 года, калі ў Расіі было створана Міністэрства народнай асветы, і 1804 годзе пасля прыняцця Статута школ, падведамных універсітэтам, Смаленскае Галоўнае вучылішча было пераўтворана ў гімназію (26 сакавіка 1804 года). Крыху пазней тут ствараецца павятовае вучылішча і прыходскае вучылішча.

У XIX ст. вядучым сярэднім навучальнай установай у горадзе працягвала заставацца гімназія, якая пасля вядзення статута гімназій і прагімназій ў 1864 годзе стала называцца губернскай класічнай гімназіяй. Да пачатку першай сусветнай вайны ў Смаленску дзейнічалі 2 мужчынскія і 4 жаночыя гімназіі, 2 рэальных вучылішча, мужчынская прагімназія, духоўная семінарыя.

Пасля кастрычніка 1917 года ўсе тыпы школ (мужчынскія і жаночыя гімназіі, прыватныя і дзяржаўныя, рэальныя вучэльні, шасцікласныя і чатырохкласныя вучылішча, гандлёвая школа Смаленскага купецкага грамадства, школа сляпых і гандлёвыя класы) у Смаленску і губерні былі ператвораныя ў адзіныя працоўныя школы I і II ступені. Перад Вялікай Айчыннай вайной у Смаленску працавала 31 школа, дзе навучалася 23,5 тысяч дзяцей.

У 1943 створаны Школы рабочай моладзі як агульнаадукацыйныя ў складзе 5-7 класаў для навучання без адрыву ад вытворчасці. У 1958 г. перайменаваны ў вячэрнія (зменныя) сярэднія агульнаадукацыйныя.

На 2000 год сістэма пачатковай адукацыі прадстаўлена ў галіне 83 пачатковымі школамі, пачатковымі класамі ў 584 поўных і няпоўных сярэдніх школах. Яна ахоплівае 47,3 тыс. Дзяцей малодшага школьнага ўзросту (30,8 % ад агульнай колькасці школьнікаў). Глыбокія якасныя змены перажывае сістэма агульнай сярэдняй (поўнай) адукацыі, прадстаўленая 667 школамі. Менавіта на гэтай адукацыйнай ступені найбольш інтэнсіўна ідуць працэсы дыферэнцыяцыі і стварэння якаснага разнастайнасці ў змесце адукацыі.

Земскія школы правіць

На тэрыторыі Смаленскай губерні існавалі з 60-х гадоў XIX ст. да 1918 года, адкрываліся пераважна ў сельскай мясцовасці, радзей — у павятовых гарадах на сродкі земства. Мелі ў сваёй большасці трохгадовай навучанне, з 90-х гг. перайшлі на чатырохгадовы тэрмін. Дзейнасць земстваў па развіцці народнай адукацыі вызначалася «Палажэннем аб губернскіх і павятовых земскіх установах» (1864 г.). Яны апавядалі пераважна фінансава-гаспадарчымі пытаннямі (збор сродкаў з сельскіх таварыстваў на пабудову і ўтрыманне школ, наём памяшканняў пад школы, забеспячэнне іх гаспадарчым абсталяваннем, палівам і інш.), Але разам з тым яны маглі аказваць істотны ўплыў на ідэйны кірунак земскіх школ праз падбор настаўнікаў, прылада розных курсаў, падбор падручнікаў і вучэбных дапаможнікаў, камплектаванне бібліятэк. Земскія школы адрозніваліся лепшай пастаноўкай вучэбнай працы ў параўнанні з міністэрскімі і асабліва царкоўна-прыходскімі. У земскай школе выкладалі прагрэсіўныя настаўнікі, выкарыстоўваліся найноўшыя педагагічныя методыкі (ужыванне гукавога метаду навучання грамаце, напрыклад), заняткі вяліся па лепшым падручніках, якія дапушчаны Міністэрствам народнай асветы ў пачатковай школе («Роднае слова» К. Д. Ушынскага, «Азбука» і «Кніга для чытання» Л. М. Таўстога, «Наш сябар» Н. А. Корфа, «Буквар „і кнігі для дзяцей малодшага“ Свет у апавяданнях для дзяцей» В. П. Вахцерова і інш.). У земскай школе выкладаліся Закон Божы, чытанне, пісьмо, арыфметыка, па магчымасці спевы, у парадку тлумачальнага чытання даваліся элементарныя звесткі па прыродазнаўству, геаграфіі, гісторыі. Земскія дзеячы надавалі вялікае значэнне навучанні розным рамёствам, лічылі, што гэта падыме народнага дабрабыту за кошт прывучвання да саматужным працы ў вольны ад палявых работ зімовы час, таму пры земскіх школах адкрываліся спецыялізаваныя класы ручной працы. Земскія школы гралі важную ролю ў распаўсюдзе пісьменнасці і пачатковай адукацыі сярод сялян.

Сярэдняя спецыяльная адукацыя правіць

Сярэдняя спецыяльная адукацыя — першая ступень прафесійнай адукацыі моладзі. 2 кастрычніка 1940 г. Прэзідыум Вярхоўнага Савета СССР прыняў Указ «Аб дзяржаўных працоўных рэзервах», які паклаў пачатак сучаснай дзяржаўнай сістэме прафесійна-тэхнічнай адукацыі. Развіццё сеткі прафесійных навучальных устаноў вобласці пачалося перад Вялікай Айчыннай вайной.

Да першых школ фабрычна-завадскога вучнёўства на Смаленшчыне ставяцца школа паліграфічнай вытворчасці, школы фабрычна-завадскога вучнёўства ў Ярцаве, Дуброўне, чыгуначнага вучнёўства ў Вязьме і Рослаўлі.

У вобласці было адкрыта 22 школы фабрычна-завадскога вучнёўства з лікам навучаюцца 8100 чалавек. Звыш 20 гадоў праіснавалі рамесныя і чыгуначныя вучэльні, школы фабрычна-завадскога навучання. У іх было падрыхтавана для розных галін прамысловай і сельскай гаспадаркі дзясяткі тысяч кваліфікаваных спецыялістаў. У другой палове 1963 г. пачалася рэарганізацыя навучальных устаноў у сістэме Працоўных рэзерваў Смаленскай вобласці. На працягу двух з лішнім гадоў рамесныя і чыгуначныя вучэльні і школы фабрычна-завадскога вучнёўства былі рэарганізаваны ў прафесійна-тэхнічныя вучылішчы. Сямідзесятыя гады адзначыліся новым этапам якаснага абнаўлення і перабудовы сістэмы прафтэхадукацыі Смаленскай вобласці, стварэннем сярэдніх прафесійна-тэхнічных вучэльняў. Патрэба ў працоўных кадрах нязменна дыктавала развіццё і пашырэнне сеткі прафесійных навучальных устаноў. За дзесяць гадоў да 1980 г. лік вучылішчаў узрасло да 36.

Пераход эканомікі ў рынкавае рэчышча пацягнуў за сабой перабудову сістэмы прафесійнай адукацыі. Законам РФ «Аб адукацыі» на прафесійна-тэхнічныя вучылішчы ўскладзена функцыя рэалізацыі праграм пачатковай прафесійнай адукацыі.

На 1 студзеня 2000 г. функцыянуюць 36 адукацыйных установы пачатковай прафесійнай адукацыі ў 11 гарадах і 5 раёнах вобласці, у якіх навучаецца за 12,5 тысяч чалавек па 62 прафесіях. Арыентацыя пачатковай прафесійнай адукацыі на задавальненне зменлівых патрэб грамадства і дзяржавы, дыферэнцыраваных запытаў асобы спрыяе перагляду традыцыйнага Пераліку падрыхтоўваемых прафесій у адукацыйных установах, з’яўлення якасна новых навучальных устаноў — прафесійных ліцэяў.

На пачатак XXI ст. у прафесійных вучылішчах вобласці навучаецца каля 12 тысяч навучэнцаў. Падрыхтоўка рабочых кадраў у іх ідзе па спецыяльнасцях розных профіляў: сельскагаспадарчы ПВ № 6 г. Духаўшчына, ПВ № 8 г. Гагарын, ПВ № 25 г. Рослаўль, ПВ № 27 г. Сычоўка, ПВ № 29 г. Пачынак, ПВ № 31 Казлоўка, ПВ № 32 г. Ельня, ПВ № 33 Туманава, ПВ № 34 Катынь, ПВ № 35 Каспля, ПВ № 36 г. Веліж; Будаўнічае ПВ № 9 г. Сафонава, ПВ № 12 г. Вязьма, ПВ № 18 г. Смаленск, ПВ № 20 г. Дзямідаў; металаапрацоўчы — ПВ № 7 г. Смаленск, ПВ № 14 г. Ярцава; электрарадыётэхнічная — ПВ № 13 г. Смаленск; грамадскае харчаванне, гандлёвы — ПВ № 17 пасёлак Верхнедняпроўскі, ПВ № 22 г. Смаленск; швейны — ПВ № 1 г. Сафонава, ПВ № 4 г. Смаленск, ПВ № 15 г. Вязьма, ПВ № 26 г. Дзеснагорск, ПВ № 24 г. Рослаўль; чыгуначны — ПВ № 2 г. Смаленск, ПВ № 5 г. Вязьма.

 
Каледж тэлекамунікацый

Прафесійныя ліцэі, нароўні з падрыхтоўкай рабочых прафесій, рэалізуюць праграмы сярэдняй прафесійнай адукацыі. З 1992 г. у вобласці на базе сярэдніх прафтэхвучылішчаў ўтвораны прафесійныя ліцэі № 1 г. Смаленск швейна-трыкатажнай профілю, № 2 г. Дарагабуж, № 4 г. Дзямідаў сельскагаспадарчага профілю, № 3 г. Смаленск, № 5 г. Сафонава металаапрацоўчага профілю , № 6 г. Смаленск мастацка-камерцыйнай профілю, № 7 г. Рослаўля будаўнічага профілю. Штогод у прафесійных ліцэях вобласці атрымліваюць пачатковую і сярэднюю прафесійную адукацыю каля 3 тысяч навучэнцаў.

У 2015 годзе прайшла рэарганізацыя навучальных устаноў у вынніку якой прайшла іх ліквідацыя і рэарганізацыя.

Спіс СНУ вобласці правіць

Спіс актуальны на кастрычнік 2020 года.[1]

Вышэйшыя навучальныя ўстановы правіць

Першае ВНУ Смаленшчыне быў Настаўніцкі інстытут, ён быў адкрыты 1 ліпеня 1912 г. У ім за 2 гады рыхтавалі настаўнікаў для пачатковай школы, не даючы ні вышэйшай адукацыі, ні права паступлення ва ўніверсітэты, якія рыхтавалі настаўнікаў для сярэдняй школы. У Смаленскай губерні да 1918 г. настаўніцкія кадры рыхтавалі разам з настаўніцкім інстытутам яшчэ жаночае епархіяльнае вучылішча і Алфёраўскі настаўніцкая семінарыя. У 1918 г. гэтая навучальная ўстанова была пераўтворана ў педагагічны інстытут. Сёння гэта Смаленскі дзяржаўны ўніверсітэт

Спіс ВНУ правіць

 
Смаленскі гуманітарны ўніверсітэт
 
Сельскагаспадарчая акадэмія

Спіс актуальны на кастрычнік 2020 года.[2]

Гл. таксама правіць

Зноскі

Літаратура правіць

  • .. .. Энциклопедия Смоленской области. Праверана 14 кастрычніка 2020.