Ака
Ака́ (руск.: Ока) — рака ў Еўрапейскай частцы Расіі, самы вялікі правы прыток Волгі.
| Ака | |
|---|---|
| руск. Ока | |
 | |
| Характарыстыка | |
| Даўжыня | 1498,6 км |
| Басейн | 245 000 км² |
| Расход вады | 1 300 м³/с |
| Вадацёк | |
| Выток | |
| • Вышыня | 226 м |
| • Каардынаты | 52°21′45″ пн. ш. 36°13′20″ у. д.HGЯO |
| Вусце | |
| • Вышыня | 67 м |
| • Каардынаты | 56°19′58″ пн. ш. 43°59′04″ у. д.HGЯO |
| Размяшчэнне | |
| Водная сістэма | Волга |
| Краіна | |
| Код у ДВР | 09010100112110000017555 |
.png) |
|
  выток  вусце |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Назва Правіць
Назва балцкага паходжання, дадзеная меркавана ў верхнім цячэнні, наваколле якога насялялі балты[1].
Корань Ak- звязаны з лат. aka «калодзеж», літ. aka(s) «палонка ў лёдзе», лат. akata «вір у рацэ; вочка ў балоце; палонка ў лёдзе»[2]. Такая семантыка развілася са значэння «вока» (індаеўрапейскае *okṷ(e)s-)[3]: вока > палонка, калодзеж, бачажына > вада, рака.
У двухасноўных гідронімах тыпу Свіслач, Нарач[4] ak- займае тую ж другую пазіцыю, якую ў іншых выпадках займаюць балцкае up- / ap- (літ. upė, пруск. ape «рака»)[5] або яцвяжскае -da (ад яцвяжскага *udā «вада, рака»)[6], як у гідронімах Жукопа або Ясельда. Балцкія «рачныя» карані Ak- i Up- маглі ўжывацца ў адным і тым жа арэале, пра што сведчыць суседства Акі і яе прытоку Упы.
Гідраграфія Правіць
Даўжыня 1500 км. Вадазбор 245 тыс. км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 1,3 тыс. м³/сек.
Пачынаецца ў цэнтральнай частцы Сярэднярускага ўзвышша на вышыні 226 метраў на узроўнем мора і ўпадае ў Волгу каля горада Ніжні Ноўгарад.
Рэчышча звілістае, пойма шырокая, шмат старыц.
Галоўныя прытокі: Угра, Масква, Клязьма (злева), Мокша, Зуша, Проня (справа). Іншыя прытокі: Пара.
Паводка з красавіка да мая ў верхнім цячэнні і да пачатку чэрвеня ў ніжнім. Летам і зімой межань, восенню дажджавыя паводкі. Пераважны гадавы сцяк вясной. Ледастаў з лістапада да красавіка.
Рэгулярнае суднаходства ад г. Серпухаў да вусця (1200 км). На ўчастку ніжэй ракі Масква на працягу 100 км шлюзаваная (Белаомутаўскі і Кузьмінскі гідравузлы).
На левым беразе ў сярэднім цячэнні Акі — Прыокска-тэрасны запаведнік. На Ацэ — гарады Арол, Калуга, Серпухаў, Кашыра, Каломна, Разань, Касімаў, Мурам, Паўлава, Дзяржынск, Ніжні Ноўгарад.
Зноскі
- ↑ В. Н. Топоров. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. I // Балто-славянские исследования 1986. Москва, 1988. С. 156—157.
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 176.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 775—777.
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 207.
- ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 170—171.
- ↑ K. Būga. Jotvingių žemės upių vardų galūnė -da. // Tauta ir žodis. — 1923. — Т. 1. — С. 100.
Літаратура Правіць
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).