Альфонса I д’Эстэ
Альфонса I д’Эстэ (італ.: Alfonso I d'Este; 21 ліпеня 1476, Ферара — 31 кастрычніка 1534, Ферара) — герцаг Ферары, Модэны і Рэджыа (1505—1534), удзельнік Італьянскіх войнаў і войнаў Камбрэйскай Лігі, трэці муж Лукрэцыі Борджыя. Практычна ўсё кіраванне герцага прайшло ў спробах выратаваць дзяржаву ад імкненняў Ватыкана паглынуць яе.
| Альфонса I д’Эстэ | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| італ.: Alfonso I d'Este, Alfonso di Ferrara | |||||||
 Партрэт працы Доса Досі | |||||||
.svg) | |||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Эрколе I д’Эстэ | ||||||
| Пераемнік | Эрколе II д’Эстэ | ||||||
|
|||||||
| Папярэднік | Гвідабальда дзі Монтэфельтра | ||||||
| Пераемнік | Франчэска II Ганзага | ||||||
| Нараджэнне |
21 ліпеня 1476 Ферара |
||||||
| Смерць |
31 кастрычніка 1534 (58 гадоў) Ферара |
||||||
| Месца пахавання | |||||||
| Род | дом Эстэ | ||||||
| Бацька | Эрколе I д’Эстэ | ||||||
| Маці | Элеанора Арагонская | ||||||
| Жонка |
1. Ганна Сфорца; 2. Лукрэцыя Борджыя |
||||||
| Дзеці |
ад 1-га шлюбу: Алесандра; ад 2-га шлюбу: Эрколе II, Іпаліта II, Элеанора, Франчэска; бастард: Альфонса, Альфансіна |
||||||
| Дзейнасць | кандацьер, дзяржаўны дзеяч, палкаводзец | ||||||
| Узнагароды |
 |
||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Біяграфія правіць
Сын герцага Эрколе I д’Эстэ і яго жонкі Элеаноры Арагонскай, атрымаў у спадчыну герцагства ў 1505 годзе.
Быўшы яшчэ спадчыннікам, у 1502 годзе ажаніўся з Лукрэцыі Борджыя, дачкой Папы Аляксандра VI, які на наступны год памёр. Новы Папа Юлій II прапанаваў яму сваю пазашлюбную дачку Фелічэ дэла Роверэ ў якасці жонкі, прапануючы пазбавіцца ад Лукрэцыі[1], але гэты план не ўвянчаўся поспехам і яе выдалі за іншага.
На першым годзе свайго кіравання раскрыла змову свайго роднага брата Ферантэ і адзінакроўнага брата Джуліа, накіраваны супраць яго самога і іх брата кардынала Іпаліта. У верасні 1506 года яны былі асуджаны, але смяротны прысуд праз павешанне быў заменены на зняволенне ў вежы Torre dei Leoni, дзе Ферантэ памёр у сваёй камеры праз 34 гады зняволення, а Джуліа быў вызвалены ў 1559 годзе пасля 53 гадоў зняволення (пам. у 1561 годзе). Паводле легенды, прычынай змовы была кузіна Лукрэцыі — Анджэла Борджыя, якой захапіліся адначасова і Джуліа, і кардынал Іпаліта. Аднойчы ў час гутаркі Анджэла быццам бы сказала Іпаліта, што той не варты і вока свайго брата Джуліа — і праз некалькі дзён на вуліцы Джуліа хтосьці выкалаў вока. Старэйшы брат, Альфонса, выслаў Іпаліта з горада, але мяккасць гэтага пакарання падштурхнула Джуліа да змовы.
Ваенныя кампаніі правіць
У час Італьянскіх войнаў Альфонса ўдалася захаваць сваю дзяржаву дзякуючы гнуткасці палітыкі і ўмацаваным сценам Ферары. Ён увайшоў у Камбрэйскую лігу (1508) супраць Венецыі і заставаўся саюзнікам Людовіка XII нават пасля таго, як Папа Юлій заключыў з марской рэспублікай мір. Яго запрасілі ў новую кааліцыю Ватыкана і Венецыі супраць французаў, але ён адмовіўся. Кароль Людовік узяў яго, дэ юрэ папскага васала, пад сваю пратэкцыю. 10 красавіка 1508 года Альфонса з’ехаў у Францыю, каб наведаць свайго саюзніка, вярнуўшыся адтуль 13 мая.
Існуюць адрывістыя звесткі пра яго ўдзел у мностве кампаній. Некаторы час ён хаваўся ў Л’Акуіла. У час аблогі Bastia di Zaniolo ён штурмаваў сцяну і быў паранены кінутым каменем (згадана Арыёста ў Orlando Furioso, 42. 3-5). У 1509 годзе дапамагаў адбіць аблогу Падуі.
Неўзабаве палітыка Альфонса прывяла яго да сур’ёзных праблем. Адной з прычын канфлікту з папам, які пачаўся ўлетку 1509 года, апроч яго вернасці французам, быў горад Камак’я, які, як гаварыў Альфонса ў час мірных перамоў з Венецыяй, ён атрымаў як ф’еф ад імператара, а не ад папы. Альфонса не прыняў загад Папы спыніць здабычу надзвычай каштоўнай у тыя часы солі з рудняў Камак’я. Гэта парушала папскую манаполію (рудні Чэрвія).[2] Акрамя таго, Альфонса і яго сястра Ізабела абаранілі сям’ю Джавані Бенціволья, з якім варагаваў папа, таму што іх пабочная сястра Лукрэцыя была ў шлюбе з Анібале Бенціволья (пры гэтым да гэтага Альфонса дапамог Папе захаваць Балонню, адкуль беглі Бенціволья)[3].
Папа разглядаў Ферару як фарпост французаў у Італіі, які замінаў яму выгнаць інтэрвентаў. 24 верасня 1510 года Юлій II адлучыў Альфонса ад царквы і абвясціў, што феадальныя ўладанні Альфонса адчужаюцца на карысць царквы. Альфонса, зразумела, не падпарадкаваўся і не аддаў Ферарскае герцагства, і паспяхова адбіў напад армій Папы і венецыянцаў у бітве пры Палезеле (22 снежня 1509 года), захапіўшы Балонню і адыграўшы важную ролю ў перамозе французаў пры Равене (11 красавіка 1512 года): гарматы д’Эстэ знішчылі венецыянскі флот у рацэ По (Арыёста напісаў пра гэта вершы), французскі палкаводзец Адэ дэ Фуа, віконт дэ Латрэк, паранены ў бітве, лячыўся ў доме Эстэ і стаў яму ўдзячны за гэта. Нягледзячы на перамогу ў гэтай бітве, яна не прынесла Альфонса вялікіх выгод. Папа, у сваю чаргу, сіламі сваёй арміі ў 1510—1512 гадах захапіў яго гарады Модэну і Рэджыа, і ўжо было пала сама Ферара, але Альфонса паспеў падвесці французскія падмацаванні.
Пасля адводу французскіх войскаў правіць
Неўзабаве французы пакінулі Італію, і Альфонса, які застаўся ў адзіноце паспрабаваў наладзіць адносіны з Папам праз Фабрыцыа Калона, якога ён узяў у палон пры Равене. 14 ліпеня 1512 года ён прыехаў у Рым. Яго брат кардынал Іпаліта, пакінуты рэгентам, знішчыў саляныя шахты ў Камак’я, каб Альфонса больш цяпло прынялі ў Ватыкане, але дарэмна. Папа сказаў венецыянскаму паслу, што прычыняць шкоды Альфонса ён не будзе, але яго герцагства забярэ сабе — ён збіраўся аддаць яму наўзамен бедны ф’еф Асты[4]. Пасля двух беспаспяховых тыдняў перамоў Альфонса ўдалося пакінуць горад пры дапамозе сям’і Калона. 25 лістапада таго ж года было абвешчана мірнае пагадненне паміж Папам і імператарам Максіміліянам, прычым апошні абвясціў, што ён цалкам падтрымлівае герцага Ферарскага.
Наступны папа — Леў X — заставаўся непахісным, намерваючыся разбурыць дом Эстэ, аднак смерць абарвала яго планы. Новы Папа Адрыян VI, стаўленік імператара, не меў да Альфонса прэтэнзій, і нават наадварот — скарыстаўся яго дапамогай, каб забяспечыць свае войскі ўсім неабходным.
У 1518 годзе Альфонса адправіўся ў Парыж на сустрэчу з каралём Францыі. Неўзабаве пасля вяртання дадому ў 1519 годзе яго жонка Лукрэцыя сканала падчас родаў.
У 1526—1527 гадах удзельнічаў у кампаніі імператара Карла V супраць наступнага Папы Клемента VII. Ён скарыстаўся праблемамі папскай дзяржавы, каб вярнуць сабе Рэджыа (1523) і Модэну (6 чэрвеня 1527 года). У лістападзе 1527 ён памірыўся з Венецыяй (яму нават вярнулі асабняк на Гран Палацца) і ўвайшоў разам з ёй і французамі ў антыімператарскую Лігу, гарантаваўшы яе войскам праход па сваёй тэрыторыі. Ён заручыў свайго спадчынніка Эрколе II д’Эстэ з дачкой французскага караля Рэнэ, запатрабаваў ад Папы падаць кардынальскую шапку яго сыну Іпаліта (што, зрэшты, так і не было зроблена) і давесці здабычу солі са сваіх руднях да 20 тыс. мяшкоў[4]. Нягледзячы на фінансавыя цяжкасці, ён пазычыў грошы французскаму каралю і генералу Латрэку.
Зрэшты, неўзабаве герцаг трапіў у складанае становішча, калі яго адзіны саюзнік, кароль Францыск I, заключыў Камбрэйскі мір з Карлам. Улетку 1529 года Папа Клімент і імператар Карл прыйшлі да пагаднення, намерваючыся адняць у Альфонса яго ўладанні. Але дзякуючы серыі дыпламатычных манеўраў герцаг заваяваў сімпатыю Карла і запрасіў яго быць арбітрам у разглядах д’Эстэ з Ватыканам. 21 снежня 1530 года, да расчаравання папы, імператар заняў бок Альфонса з умовай, што той выплаціць у папскую казну кампенсацыю ў 100 тыс. скуда адначасова плюс 7 тыс. скуда штогод. У 1530 годзе Папа афіцыйна прызнаў, што адабраныя перш землі Ферары ўсё ж належаць Альфонса д’Эстэ.
Артылерыя правіць
Ваенныя поспехі Альфонса шмат у чым грунтавалі на гарматах Ферары, якія адліваліся на ўласным ліцейным заводзе — лепшым для свайго часу. На двух сваіх партрэтах герцаг пазіруе, абапёршыся пра гарматнае жарало. Сучаснікі адзначалі, што сам д’Эстэ валодаў вялікім талентам у гэтай сферы. Ферара стала першай крэпасцю, дзе былі створаны вуглавыя бастыёны, і менавіта там упершыню сталі выкарыстоўваць артылерыю наступальна. Да моманту смерці Альфонса на ўзбраенні яго арміі было 300 гармат, прычым за адліўкай некаторых з іх ён сачыў асабіста[5].
Калі балонцы паўсталі супраць Папы Юлія і скінулі яго бронзавую статую працы Мікеланджэла з брамы, дзе яна была пастаўлена, Альфонса загадаў сабраць аскепкі і пераплавіць у гарамату, названую ў яго гонар La Giulia. Гэта гармата была пастаўлена на крапасных валах. Гарматы па імі «Землетрасенне» і «Вялікі Д’ябал» дапамаглі яму разбіць іспанцаў пад Равенай.
Шлюбы і дзеці правіць
Першая жонка Альфонса, дачка герцага міланскага Галеаца Марыя Сфорца, выйшла за яго замуж у 1491 годзе, а яе брат Ладавіка Мора ажаніўся з сястры Альфонса Беатрычэ д’Эстэ. Ганна Марыя Сфорца рана памёрла (пры родах). Альфонса планаваў ажаніцца з адной са сваячак караля Францыі, але ў 1502 годзе Папа Аляксандр Борджыя пасватаў яму, яшчэ спадчынніку герцагства, сваю дачку Лукрэцыю, два папярэднія шлюбы якой не ўвянчаліся поспехам. Гэты саюз мусіў спрыяць альянсу Чэзарэ Борджыя як з Ферарай, так і з Францыяй, што дапамагло б яму ўзяць пад кантроль Раманью і павялічыць шанцы на заваяванне Балонні і Фларэнцыі. Перамовы вёў бацька Альфонса, герцаг Эрколе, агенты якога апісалі яму нявесту з Рыма, сцвярджаючы, што ўсе чуткі пра яе — паклёп. Эрколе, які спачатку супрацівіўся, урэшце даў згоду. За нявесту далі каласальны пасаг. Гэты шлюб стаў паваротным для Лукрэцыі — з гэтага моманту яна перастала быць расходнай картай для бацькі Аляксандра VI і брата Чэзарэ і звярнула свае здольнасці на карысць новай сям’і. Вяселле адбылося ў Рыме ў снежні 1501 года, жаніха, які адсутнічаў, замяшчаў яго брат Ферантэ[6]. Барталамеа Трамбанчына склаў у 1502 годзе некалькі інтэрмедый да дзвюх камедый Плато, пастаўленых на вяселлі.
Праз год Папа Аляксандр VI памёр. Лукрэцыя страціла магутную апору, захаваўшы, тым не менш, любоў ферарцоў. Новая жонка стварыла пры двары Альфонса, які стаў праз тры гады герцагам, бліскучы двор, поўны паэтаў.
Не вядома, ці здраджвала Лукрэцыя мужу фізічна. Тым не менш захаваная перапіска сведчыць пра яе гарачы раман з паэтам П’етра Бемба (1502—1505), які пазней прыняў духоўны сан і стаў сакратаром ворага Альфонса Папы Льва X, а таксама з маркізам Мантуі Франчэска II Ганзага, які быў у шлюбе з сястрой Альфонса — Ізабелай д’Эстэ (пагарджалай Лукрэцыю). Паэт Эрколе Строцы, які знаходзіўся пры яе двары, дапамагаў перапісцы з імі абодвума і падаваў сваё загараднае памесце для сустрэч, быў зарэзаны. Паводле адной з версій, гэта была рэўнасць Альфонса, які жадаў яго пакараць за дапамогу Лукрэцыі. З палітычнага пункта гледжання іх шлюб апынуўся паспяховым саюзам: яна часта бывала цяжарнай, нарадзіла яму дастатковую колькасць дзяцей і ўдала кіравала герцагствам у час яго адсутнасці па ваенных справах.
Перапіска з Бемба вялася Лукрэцыяй пры жыцці цесця, герцага Эрколе. Калі той памёр і Альфонса стаў герцагам, жыццё пры двары змянілася. Альфонса прадэманстраваў, што ён шануе здольнасці сваёй жонкі і лічыць, што яна можа дзяліць з ім кіраванне дзяржавай. У сваім замку ён загадаў пабудаваць новы калідор, які злучаў бы яго пакоі з пакоямі жонкі. Магчыма, як і іншыя, ён паў ахвярай яе абаяння; верагодна, таксама ён хацеў мець магчымасць кантраляваць яе дзеянні. Лічыцца, што незадаволены шлюбам з бастардам пантыфіка, ён выказваў ёй халодную павагу, хоць і шанаваў яе адміністрацыйныя здольнасці, не перастаючы пры гэтым прад’яўляць правы на фізічную блізкасць і раўнаваць. Адна з дам Лукрэцыі, Палісена Мальвецы, якая пісала лісты Ганзага ў канцы 1504 года і потым нечакана была звольнена (гавораць, за тое, што ведала занадта шмат), распаўсюджвала гісторыю пра тое, як Альфонса аднойчы заспеў свайго брата кардынала Іпаліта ў пакоях жонкі[7]. У 1506 годзе, пакінуўшы горад дзеля ваеннай кампаніі супраць Венецыі, герцаг прызначыў рэгентам сваю жонку Лукрэцыю, якая дэ-факта кіравала горадам разам з кардыналам Іпаліта да 1512 года. Калі яна памёрла ў час чарговых родаў у 1519 годзе, Альфонса напісаў свайму пляменніку, што плакаў.
Праз некалькі гадоў пасля яе смерці герцаг звязаў свой лёс з нязнатнай гараджанкай, мабыць, куртызанкай, прыгажуняй Лаурай Дыянці, якая заставалася з ім да канца яго жыцця і нарадзіла яму дваіх сыноў.
Шлюбы і нашчадства правіць
I. 12 студзеня 1491 года Ганна Марыя Сфорца (1473 — 30 лістапада 1497). Дзеці:
II. 2 лютага 1502 года Лукрэцыя Борджыя (1480—1519), удава герцага Бішэлье. Усяго 8 дзяцей, з іх выжылі:
- Эрколе II (1508—1559), герцаг Ферары, Модэны і Рэджыа
- Іпаліта II (1509—1572), архібіскуп міланскі (1519), кардынал (1538), губернатар Тывалі (1550)
- Элеанора (1515—1575), манашка
- Франчэска (1516—1578), маркіз дзі Маса-Ламбарда
III. Лаура Дыянці (пам. 1573), хутчэй за ўсё, проста канкубіна. Дзеці (узаконены ў завяшчанні):
Заступнік мастацтваў правіць
Як і ягоны брат, кардынал Іпаліта, быў адным з найбуйнейшых патронаў мастацтваў свайго часу: для яго пажылы Джавані Беліні напісаў «Частаванне багоў» (1514), сваю апошнюю скончаную карціну. Затым Альфонса звярнуўся да яго вучня, Тыцыяна, заказаўшы яму серыю палотнаў.
У 1529 годзе Альфонса стварыў самую цудоўную галерэю свайго часу — studiolo ці camerino d’alabastro («алебастравы кабінет»), дзе сцены, каб карціны глядзеліся лепш, былі абліцаваны беласнежным мармурам, а столь была пазалочанай[8]. Як лічыцца, абліцоўка кабінета (38 рэльефаў працы скульптара Антоніа Ламбарда) захоўваецца ў Эрмітажы.
Тыцыян пісаў яго партрэты, а таксама «Свята Венеры», «Вакханалію» і «Вакха і Арыядну». Доса Досі напісаў для яго яшчэ адну «Вакханалію», а таксама сцэны з «Энеіды». Герцагам, як распавёў Вазары, была заказана ў Мікеланджэла «Леда», якая не дайшла да нашых дзён[9].
Ад свайго брата-кардынала Альфонса атрымаў у спадчыну заступніцтва над паэтам Ладавіка Арыёста. Беручы прыклад са свайго бацькі Эрколе, які зрабіў Ферару адным з музычных цэнтраў Еўропы, Альфонса запрашаў да двара самых знакамітых музыкантаў свайго часу.
Ілюмінаваны часаслоў Альфонса знаходзіцца ў музеі Гульбекяна (Лісабон)[10] з асобнымі мініяцюрамі ў Заграбе[11].
Радавод Альфонса д’Эстэ правіць
Вобраз у масавай культуры правіць
З’яўляецца персанажам фільмаў Вялікі Медычы: рыцар вайны[12], серыяла Борджыя[13].
Зноскі
- ↑ Caroline Murphy. The pope’s daughter: the extraordinary life of Felice della Rovere
- ↑ Felix Gilbert. The Pope, His Banker, and Venice
- ↑ Christine Shaw. Julius II: The Warrior Pope
- ↑ а б Kenneth M. Setton. The Papacy and the Levant (1204—1571).
- ↑ Michael Murrin. History and warfare in Renaissance epic
- ↑ Encyclopedia of women in the Renaissance: Italy, France, and England
- ↑ Carol Kidwell. Pietro Bembo: lover, linguist, cardinal
- ↑ Reconstruction of the duke’s private gallery Архівавана 15 жніўня 2017.
- ↑ Life of Michelangelo
- ↑ Book of Hours of Afonso I d’Este(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 2 верасня 2007. Праверана 8 кастрычніка 2009.
- ↑ Il Libro d’Ore di Alfonso I d’Este Архівавана 21 кастрычніка 2009.
- ↑ The Profession of Arms (2001). Праверана 11 лютага 2018.
- ↑ Borgia. Праверана 11 лютага 2018.
Літаратура правіць
- Fernando Checa Cremades. Alfonso I d’Este, Tiziano y la pintura de los antiguos // Tiziano y el legado veneciano / coord. por José Alvarez Lopera, 2005, ISBN 84-8109-515-X , pags. 41-72
- Брэдфорд, Сара. Лукреция Борджиа. М.: АСТ; Транзиткнига, 2006. — ISBN 5-17-034516-X, ISBN 5-9713-1305-3, ISBN 5-9578-3313-4 («Историческая библиотека»)
- Алешин П. А. Правители Феррары как покровители искусств. Рельефы Антонио Ломбардо для «алебастровых комнат» Альфонсо I д’Эсте // Искусствознание 1\2, 2015.С. 233—249: http://artstudies.sias.ru/upload/2015_1-2_233-249_aleshin.pdf