Аляксандр Антонавіч Сянкевіч

дзяржаўны і партыйны дзеяч, вучоны, пісьменнік, публіцыст

Аляксандр (Алесь) Антонавіч Сянкевіч (20 студзеня (1 лютага) 1884, Мікалаеўшчына — 29 чэрвеня 1938) — беларускі савецкі грамадскі і палітычны дзеяч, навуковец, публіцыст.

Аляксандр Антонавіч Сянкевіч
4-ы народны камісар аховы здароўя БССР[d]
1921 — 1922
Папярэднік Сцяпан Варфаламеевіч Балкавец
Пераемнік Мар’ян Людвігавіч Стакоўскі
Нараджэнне 20 студзеня (1 лютага) 1884
Смерць 29 чэрвеня 1938(1938-06-29) (54 гады)
Партыя
Член у
Адукацыя
Навуковае званне
Месца працы
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфічны нарыс

правіць

З сям’і селяніна. Скончыў Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю (1902)[1].

Настаўнічаў у сельскіх школах. Удзельнік аграрнага рэвалюцыйнага руху ў 1905—1906 гг. на Беларусі. Адзін з арганізатараў нелегальнага настаўніцкага з’езда 9 ліпеня 1906 года ў Мікалаеўшчыне, на якім зрабіў даклад пра палітычнае становішча ў краіне, ролю настаўнікаў у грамадскім развіцці. З’езд быў разагнаны паліцыяй, за ўдзел у ім звольнілі 13 настаўнікаў, сярод іх Сянкевіча, а таксама К. Міцкевіча (Якуба Коласа), І. Фёдарава (Янку Маўра) і інш.

У канцы 1906 года Аляксандр Сянкевіч эмігрыраваў у ЗША. Працаваў на металургічных, дрэваапрацоўчых і швейных прадпрыемствах. Уключыўся ў рэвалюцыйную дзейнасць рускіх, беларускіх, польскіх рабочых-эмігрантаў. З 1908 года член рускага аддзела амерыканскай сацыялістычнай партыі. Перайшоў (1913) у арганізацыю «Індустрыяльныя рабочыя свету» (ІРС). Актыўна супрацоўнічаў у рускай рэвалюцыйнай прэсе.

Скончыў медыцынскі факультэт Балтымарскага ўніверсітэта (1913), займаўся медыцынскай практыкай. Жанаты з Ганнай Георгіеўнай Трызнай (1914).

Вярнуўся з эміграцыі на Далёкі Усход (лета 1917), член Прыморскай земскай управы. Арганізаваў мед. службу савецкіх узброеных сіл на Далёкім Усходзе. Член выканкома і кіраўнік аховы здароўя савецкага Прымор’я (чэрвень 1919), начальнік медыцынскай службы Далёкаўсходняга савецкага партызанскага палка (канец 1919). Пэўны час узначальваў ваенна-рэвалюцыйную следчую камісію. Пазней займаў шэраг савецкіх і прафсаюзных пасадаў.

Аўтар шэрагу артыкулаў і брашуры па нацыянальным пытанні (1920-я), публіцыст.

З 1921 года наркам аховы здароўя БССР. З 1923 года на партыйнай рабоце ў Мінску, Барысаве і Віцебску. У 1924—1926 гадах загадчык беларускага сектара Камуністычнага ўніверсітэта нацыянальных меншасцей Захаду ў Маскве. 3 1926 года дацэнт БДУ, з 1928 года — рэктар Камуністычнага ўніверсітэта Беларусі імя Леніна, адначасова загадчык аддзелаў друку, культуры і прапаганды ЦК КП(б) Беларусі. У 1931—1932 гг. працаваў у Інстытуце літаратуры і мастацтва Беларускай АН. З 1932 года дырэктар Інстытута гігіены і санітарыі Наркамата аховы здароўя РСФСР, з 1933 года загадчык сектара Міжнароднай ленінскай школы, з 1935 года — ва Усесаюзным радыёкамітэце.

Член ЦК КП(б)Б у 1927—1932 гг., кандыдат у члены Бюро з 1928 года, член Бюро ЦК КП(б)Б у 1930—1931 гг. Кандыдат у члены ў 1922—1924 гг., член ЦВК БССР у 1921—1922, 1927—1931 гг.

Пасля 1930 года ў палітычнай няласцы, высланы з Беларусі. Арыштаваны 10 студзеня 1938 года, у чэрвені Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР прыгавораны да вышэйшай меры пакарання. Расстраляны. Рэабілітаваны 6 кастрычніка 1956 года.

Вобраз у мастацтве

правіць

Аляксандр Сянкевіч быў неаднаразова выведзены ў літаратурных творах: Я. Коласам, як Алесь Садовіч у трылогіі «На ростанях» і як правобраз Бас-Грэнкі ў п’есе «Забастоўшчыкі», А. Фадзеевым, як доктар Сташынскі ў рамане «Разгром».

Ушанаванне памяці

правіць

Імем Аляксандра Сянкевіча названа вуліца ў Мікалаеўшчыне.

Бібліяграфія

правіць
  • Успаміны з рэвалюцыі 1905—1906 гг. // Полымя. 1923. № З;
  • Аграрны рух на Меншчыне ў 1905—1906 гг. // Наш край. 1925. № 1;
  • Класавая барацьба ў беларускай літаратуры // Бальшавік Беларусі. 1930. № 8/9;
  • За ленінскую лінію ў нацыянальнай палітыцы. Мн., 1931;
  • Вандраванне Васіля. Мн., 1932.

Зноскі

  1. Вучыўся там разам з К. М. Міцкевічам — Якубам Коласам. Меў у семінарыі мянушку «Бас».

Літаратура

правіць

Спасылкі

правіць