Вікіпедыя

Аляксандр Лаўрэнавіч Бурбіс

беларускі палітычны і культурны дзеяч
(Пасля перасылкі з Аляксандр Бурбіс)

Алякса́ндр (Але́сь) Лаўрэ́навіч Бу́рбіс (20 кастрычніка 1885, Вільня — 20 сакавіка 1922, Менск) — беларускі грамадска-палітычны дзеяч, публіцыст, акцёр, рэжысёр. Адзін з пачынальнікаў беларускага тэатра, аўтар даследаванняў па эканамічнай геаграфіі, гісторыі, этнаграфіі, сельскай гаспадарцы, банкаўскай справе.

Аляксандр Лаўрэнавіч Бурбіс
Консул Беларускай Народнай Рэспублікі ў Маскве
1918
Намеснік народнага камісара замежных спраў БССР
ліпень 1921 — 1922
Нараджэнне 8 (20) кастрычніка 1885
Смерць 20 сакавіка 1922(1922-03-20) (36 гадоў)
Месца пахавання
Партыя
Член у
Адукацыя
Дзейнасць публіцыст, гісторык, тэатразнавец, этнолаг
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія правіць

 
Дзеячы Беларускай Народнай Рэспублікі ўлетку 1918 года. (Злева направа, сядзяць) Алесь Бурбіс, Янка Серада, Язэп Варонка, Васіль Захарка; (стаяць) Аркадзь Смоліч, Пётра Крачэўскі, Кастусь Езавітаў, Антон Аўсянік, Лявон Заяц

Нарадзіўся ў Вільні ў сям’і віленскага ваеннага інтэнданта Лаўрэнція Адамавіча Бурбіса, каталіцкага веравызнання, атрымаў пачатковую медыцынскую адукацыю на курсах пры Маскоўскай ваеннай фельчарскай школе; служыў у 3–м сапёрным батальёне інжынерных войскаў, расквартараваным у Вільні (1889–1913), у якасці справавода па гаспадарчай частцы, а пасля казначэя; меў чыны калежскага сакратара, тытулярнага саветніка, калежскага асэсара, быў узнагароджаны ордэнам св. Станіслава, медалем у памяць руска–турэцкай вайны 1877–1878 гг.

Алесь вучыўся ў Віленскай гімназіі. Быў адным з заснавальнікаў Беларускай сацыялістычнай грамады (БСГ), сябра яе ЦК.

У лістападзе-снежні 1905 года[1][2] ў Мейшагольскай воласці Віленскага павета аб’явіў «Мейшагольскую рэспубліку» (па іншых звестках, у студзені 1906 года[3]).

У 1906 годзе Грамада арганізавала масавыя стачкі ў аграрнай сферы. Асабіста Алесь Бурбіс арганізоўваў забастоўкі ў Наваградскім павеце і ў Мінску, дзе акрамя гэтага вёў працу па стварэнні прафсаюзаў. 24 жніўня 1906 года ў вёсцы Дольная ля Шчорсаў на Наваградчыне Бурбіса арыштавалі (меў пашпарт на імя Генрыха Бухавецкага). У зняволенні ён заставаўся да сярэдзіны 1909 года, дзе захварэў на сухоты. Пасля вызвалення працаваў у Віленскім таварыстве сельскай гаспадаркі. Паводле яго ініцыятывы 12 лютага 1910 года адбылася Першая беларуская вечарынка ў Вільні.

У 1915 годзе Бурбіс перабіраецца ў Маскву, дзе пачынае працаваць у Народным банку. Стваральнік і старшыня Маскоўскай арганізацыі БСГ (1917), удзельнік З’езда беларускіх нацыянальных арганізацый (Мінск, сакавік 1917). Адзін раз у 1917 годзе і потым яшчэ ў 1918 годзе, у Маскве яго арыштоўвалі органы савецкай улады. З 1918 года Бурбіс консул Беларускай Народнай Рэспублікі ў Маскве. З лютага 1919 года ў ВСНГ РСФСР, з траўня 1919 года — у Народным камісарыяце земляробства Літоўска-Беларускай ССР. У 1920 годзе адзін з рэдактараў «Савецкай Беларусі» ў Смаленску. Аўтар дакладной запіскі, накіраванай у ЦК РКП(б) ад 14 студзеня 1920 года, амаль ідэнтычнай па змесце «Заяве 32-х», аднак лепш адрэдагаванай. Да запіскі быў прыкладзены дадатак аб стварэнні ўзорнай Беларускай Савецкай Рэспублікі, дзе змяшчалася інфармацыя пра гістарычнае мінулае, палітычны і грамадскі лад Беларусі, першых кроках савецкай улады ў рэспубліцы, рабіліся крытычныя заўвагі ў сувязі з дапушчанымі памылкамі ў правядзенні нацыянальна-дзяржаўнай палітыкі кіраўніцтвам рэспублікі[4].

З сярэдзіны 1921 года — намеснік народнага камісара замежных спраў БССР, адзін з арганізатараў таварыства Чырвонага Крыжа БССР. Член камісіі Мархлеўскага па пытаннях Рыжскага міру. Сябра ЦВК БССР у 1921—1922 гадах. Удзельнічаў у распрацоўцы дамовы паміж БССР і РСФСР. З 1921 года сябра Камуністычнай партыі[3].

Памёр ад сухотаў 20 сакавіка 1922 года ў Менску. Пахаваны на Старажоўскіх могілках, яго труну неслі пад жалобную музыку духавога аркестра з пляца Волі[5][6]. Старажоўскія могілкі ў 1950-х гадах былі выраўненыя бульдозерам[7]. Ёсць звесткі, што рэшткі Бурбіса былі перанесеныя на Вайсковыя могілкі, аднак літаратуразнаўца Рыгор Семашкевіч не змог знайсці ягонай магілы. Выказваецца думка, што магіла магла быць знішчана ў часе пашырэння вуліцы Даўгабродскай, альбо парэшткі ўвогуле не пераносіліся на Вайсковыя могілкі[5].

Грамадска-культурніцкая дзейнасць правіць

Друкаваўся ў «Нашай Ніве» пад рознымі псеўданімамі. Аўтар шэрагу артыкулаў па нацыянальна-вызваленчым пытанні (пасля лютага 1917), прац па гісторыі, этнаграфіі і эканоміцы Беларусі.

Удзельнік Першай беларускай трупы Ігната Буйніцкага, Беларускага музычна-драматычнага гуртка ў Вільні. Кіраўнік, рэжысёр, акцёр і чытальнік на першых беларускіх тэатральных вечарынах у Вільні. Шмат увагі надаваў арганізацыі драматычных гурткоў. Паставіў «Па рэвізіі» М. Крапіўніцкага ў маёнтку Пятроўшчына пад Мінскам у 1906 годзе, «Сватаўство» В. Дуніна-Марцінкевіча ў 1915 годзе ў Вільні.

У жніўні 1920 года скончыў навуковую манаграфію «Кароткі нарыс па эканамічнай геаграфіі Беларусі» (апублікаваны ў часопісе Народное хозяйство Белоруссии. 1922. № 4), у якой вызначыў і ўпершыню ў гісторыі беларускай навукі апісаў беларускі тэрытарыяльна-гаспадарчы комплекс, прааналізаваў гаспадарчыя сувязі з іншымі рэгіёнамі, першы з беларускіх навукоўцаў разлічыў гандлёвы баланс Беларусі, падкрэсліў неадпаведнасць тагачасных граніц патрэбам эканамічнага развіцця[8].

Выкарыстоўваў псеўданімы: Стары Піліп, А. Аляксеенка, А.В.

Бібліяграфія правіць

  • Кароткі агляд беларускага нацыянальна-рэвалюцыйнага руху // Вести народного комиссариата просвещения ССРБ. 1921, № 1—2
  • Кароткі нарыс па эканамічнай геаграфіі Беларусі // Народное хозяйство Белоруссии. 1922, № 4
  • Беларуская сацыялістычная грамада ў першым перыядзе яе працы (1903—1907) // Беларусь. Мн., 1924.

Прозвішча правіць

Па бацькавай лініі, мяркуючы з прозвішча Бурбіс, з мясцовых беларусізаваных літоўцаў. Вядомыя сучасныя літоўскія прозвішчы Burba, Burbė, Burbas, Burbikas, Burbilas, Burbulas, якія ўсе звязваюцца з літоўскім burba «балбатун», burbėti «балбатаць». На гістарычнай Віленшчыне (цяпер на беларускім баку сучаснай беларуска-літоўскай мяжы) фіксуюцца тапонімы Бурбішкі (адны былі на захадзе ад Астраўца, другія ля Граўжышак), яшчэ вядомая Бурбаўшчына (паміж Валожынам і Ракавам).

Памяць правіць

Памяці Аляксандра Бурбіса прысвечаныя некралогі Антона Луцкевіча «Аляксандар Бурбіс», Палуты Бадуновай «Памяці А. Бурбіса», Міколы Байкова «Памяці А. Бурбіса», артыкулы Яўгена Хлябцэвіча «Памяці А. Л. Бурбіса»[9], Змітра Жылуновіча «Алесь Бурбіс (рэвалюцыйная характарыстыка)» (Полымя. 1927. № 2)[10]. 24 сакавіка 1922 года ў газеце «Савецкая Беларусь» была надрукаваная жалобная прамова Язэпа Лёсіка з пахавання Бурбіса[6].

У 1926 годзе Інбелкульт прапаноўваў пераназваць вуліцу Могілкавую ў Менску (месцілася ля Вайсковых могілак) у гонар Алеся Бурбіса, але безвынікова[11].

У Старадарожскім мастацкім музеі захоўваюцца партрэт «Алесь Бурбіс — адзін з заснавальнікаў БСГ» (1993) аўтарства Анатоля Крывенкі і рэльеф «Алесь Бурбіс» (2005) Міколы Несцярэўскага[12].

Зноскі

  1. ↑ А. Марціновіч. Полымя не толькі сагравае // Літаратура і мастацтва. № 51 (3823). 22 снежня 1995 г. С. 14.
  2. ↑ Э. Іофе. Асоба шматграннага таленту. Роднае слова. 2015. № 10. С. 77-81.
  3. ↑ а б Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3). С. 347
  4. ↑ Уладзімір Ладысеў, Пётр Брыгадзін. Паміж усходам і захадам: станаўленне дзяржаўнасці і тэрытарыяльнай цэласнасці Беларусі (1917—1939 гг.). — Мінск: БДУ, 2003. — С. 143. — 307 с. — ISBN 985-445-963-2. Архівавана 4 сакавіка 2016.
  5. ↑ а б Алесь Жук Любіце паэтаў, любіце // Літаратурная Беларусь. — 2013. — № 1. — С. 3.
  6. ↑ а б Анатоль Сідарэвіч. Консул БНР у Маскве. Наша Ніва (15 кастрычніка 2010). Архівавана з першакрыніцы 22 снежня 2015. Праверана 22 снежня 2015.
  7. ↑ Сторожевское кладбище (руск.). minsk-old-new.com. Архівавана з першакрыніцы 22 снежня 2015. Праверана 22 снежня 2015.
  8. ↑ Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
  9. ↑ Анатоль Сідарэвіч. Да гісторыі Беларускай Сацыялістычнай Грамады: агляд крыніцаў Ч.3. arche.bymedia.net. Архівавана з першакрыніцы 3 ліпеня 2013.
  10. ↑ Анатоль Сідарэвіч. Да гісторыі Беларускай Сацыялістычнай Грамады: агляд крыніцаў Ч.1. arche.bymedia.net. Архівавана з першакрыніцы 3 ліпеня 2013.
  11. ↑ Сацукевіч, І. Асаблівасці ўрбаніміі Мінска ў 1921—1941 гг. // Мінск і мінчане: дзесяць стагоддзяў гісторыі / уклад. А. І. Груша; рэдкал.: А. А. Каваленя [і інш.]. — Мінск: Беларуская навука, 2012. — С. 444. — 564 с. — ISBN 978-985-08-1201-8.
  12. ↑ Алесь Бурбіс. Адраджэнцы Беларусі. Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2016. Праверана 25 студзеня 2016.

Літаратура правіць

  • І. Уладзімірава. Самаахвярны змагар //Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. — № 4. — Мн.: Полымя, 1985. — ISSN 0131-2669. С. 27—28.
  • П. Б(адунова). Памяці А. Бурбіса // Адраджэнне. 1922. Сш. 1
  • Байкоў М. Памяці А. Бурбіса // Вести народного комиссариата просвещения ССРБ. 1922, № 3—4
  • Луцкевіч А. Аляксандр Бурбіс // Беларускі звон. 1922, 22 крас.
  • Хлебцевич Е. Памяти А. Л. Бурбиса // Каторга и ссылка. 1923, № 5
  • Жылуновіч З. Алесь Бурбіс // Полымя. 1927, № 2
  • Пазняк З. Бурбіс і Цётка — на сцэне // ЛіМ. 1972, 17 сак.
  • Біч М. «Стары змаганец» // Мастацтва Беларусі. 1986, № 3; ЭГБ, т. 2.

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Аляксандр_Лаўрэнавіч_Бурбіс&oldid=4640868"