Аляксандр VI

Аляксандр VI, Радрыга-Ленцуолі Борджыя (1 студзеня 1431 — 18 жніўня 1503) — Папа Рымскі (1492—1503). Значна пашырыў межы Папскай вобласці, ператварыўшы яе ў адну з найбуйнейшых дзяржаў Італіі. Разам з тым скандалы, якія суправаджалі яго 11-гадовае панаванне ў Ватыкане, моцна падарвалі маральны аўтарытэт папства і наблізілі пачатак Рэфармацыі.

Аляксандр VI
лац.: Alexander PP. VI
214-ы Папа Рымскі 20 жніўня 1492 — 28 жніўня 1503
Папярэднік	Інакенцій VIII
Пераемнік	Пій III
Дэкан Калегіі кардыналаў 22 студзеня 1483 — 11 жніўня 1492
Папярэднік	Guillaume d'Estouteville[d]
Пераемнік	Oliviero Carafa[d]
камерленга Калегіі кардыналаў[d] 8 студзеня 1472 — 15 мая 1472
Папярэднік	Filippo Calandrini[d]
Пераемнік	Guillaume d'Estouteville[d]
кардынал-біскуп альбанскі[d] 30 жніўня 1471 — 24 ліпеня 1476
Дыяцэзія	Альбанская дыяцэзія[d]
Папярэднік	Filippo Calandrini[d]
Пераемнік	Oliviero Carafa[d]
архібіскуп валенсійскі[d] 9 ліпеня 1492 — 11 жніўня 1492
Дыяцэзія	Валенсійская архідыяцэзія[d]
Пераемнік	Чэзарэ Борджыя
апостальскі адміністратар 9 кастрычніка 1489 — 11 жніўня 1492
Дыяцэзія	Diocese of the Roman Catholic church Mallorca and Menorca[d]
Папярэднік	Diego de Avellaneda[d]
апостальскі адміністратар Валенсійскай архідыяцэзіі[d] 30 чэрвеня 1458 — 11 жніўня 1492
Кардынал-біскуп Порта-Санта Руфіна[d] 24 ліпеня 1476 — 11 жніўня 1492
Дыяцэзія	Порта-Санта Руфіна[d]
Папярэднік	Filippo Calandrini[d]
Пераемнік	Giovanni Michiel[d]
апостальскі адміністратар 8 ліпеня 1482 — 11 жніўня 1492
Дыяцэзія	Картахенская дыяцэзія[d]
апостальскі адміністратар 1457 — 30 чэрвеня 1458
Дыяцэзія	Roman Catholic Diocese of Girona[d]
Кардынал-дыякан (Сан-Нікола-ін-Карчэрэ[d]) 17 верасня 1456 — 30 жніўня 1471
Папярэднік	Landolfo Maramaldo[d]
Пераемнік	Giovanni Battista Savelli[d]
Кардынал-дыякан (Санта-Марыя-ін-Вія-Лата[d]) чэрвень 1458 — 11 жніўня 1492
Папярэднік	Domenico Capranica[d]
Пераемнік	Juan de Borja Lanzol de Romaní, el menor[d]
Кардынал-протадыякан 24 сакавіка 1463 — 30 жніўня 1471
Папярэднік	Prospero Colonna[d]
Пераемнік	Пій III
абат (тэрытарыяльнае абацтва Суб’яка[d]) 1471 — 1492
Archpriest of the Basilica di Santa Maria Maggiore[d] 1483 — 1492
Папярэднік	Юлій II
Пераемнік	Giovanni Battista Savelli[d]
апостальскі адміністратар 1491 — 11 жніўня 1492
Дыяцэзія	Roman Catholic Diocese of Eger[d]
Адукацыя	Балонскі ўніверсітэт
Дзейнасць	каталіцкі святар, каталіцкі дыякан
Нараджэнне	мерк. 1 студзеня 1431 Хаціва[d], Каралеўства Валенсія, Арагонская карона
Смерць	18 жніўня 1503 (72 гады) Рым, Папская вобласць
Пахаванне	Санта-Марыя-дзі-Мантсерата[d]
Дынастыя	Борджыя
Бацька	Jofré Llançol i Escrivà[d]
Маці	Isabel de Borja y Cavanilles[d]
Дзеці	Педра-Луіс Борджыа[d], Чэзарэ Борджыя, Джавані Борджыа[d], Лукрэцыя Борджыя, Gioffre Borgia[d], Girolama Borgia[d], Ізабэла Борджыа[d], Giovanni Borgia[d], Лаўра Арсіні[d] і Радрыга Борджыа-малодшы[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся ў мястэчку Хáціва, непадалёк ад Валенсіі, 1 студзеня 1431. Яго бацькамі былі Жафрэй Ланзол дэ Борджыя (1390—1437) і Ізабела дэ Борджыя (пам. 1468), сястра кардынала Альфонса Борджыя. Канчатковы выбар прафесіі Радрыга зрабіў, калі яго дзядзька стаў папай Калікстам III, у 1455 годзе. У 1456 Радрыга становіцца кардыналам, у 1457 — віцэ-канцлерам Рымскай Царквы. Нягледзячы на тое, што яго прызначэнне, верагодна, было следствам высокага становішча дзядзькі, Радрыга Борджыя паказаў сябе ўмелым адміністратарам. Асабісты аскетызм і шырокія валоданні (ён быў арцыбіскупам, біскупам і абатам у многіх абласцях Італіі і Іспаніі) дазволілі яму стаць адным з найбагацейшых людзей свайго часу.

Канклаў

У 1492 г. занямог Папа Рымскі Інакенцій VIII. Паводле падання, яго спрабавалі адпойваць крывёй хлопчыкаў, але пантыфік памёр, і быў аб’яўлены канклаў. На ім за кандыдатуру кардынала Борджыя з 23 выбаршчыкаў выказалася ўсяго 7. Тады, па звычаі таго часу, пайшоў у ход подкуп (сіманія). Аднаму з кандыдатаў, Асканіа Сфорца, былі абяцаны бенефіцыі, прыбытковае месца біскупа Эрла і горад Непі. Пасля гэтага Сфорца зняў сваю кандыдатуру і стаў агітаваць за Борджыя. Кардыналу Арсіні паабяцалі Манцічэлі і Сарыяна, а таксама пасады біскупа Картахены і легата пры імператару. Абацтва Субіяка з яго вялізнымі зямельнымі валадарствамі было гарантавана кардыналу Калонне. Такім чынам Борджыя заручыўся 14 галасамі ў сваю падтрымку, што забяспечыла яго абранне.

Італьянскія войны

Партыю непрыяцеляў новага пантыфіка пры папскім двары ўзначаліў кардынал дэла Равэре (будучы Папа Юлій II). Баючыся фізічнай ліквідацыі, ён збег у Францыю да двара караля Карла VIII, які рыхтаваў свае войскі да паходу на Неапалітанскае каралеўства. Пад уплывам дэла Равэре кароль прыгразіў Папу Борджыя зрушэннем і правядзеннем рэлігійнай рэформы.

З’яўленне французаў у Італіі і іх рух на поўдзень спалохалі кіраўнікоў Мілана і Венецыянскую рэспубліку. Аляксандр VI у гэты час быў заняты падрыхтоўкай да вайны з туркамі, але з прычыны французскага ўварвання змяніў свае планы і нават прапанаваў султану Баязіду II заключыць альянс супраць французаў. Ён памірыўся з неапалітанскай дынастыяй Трастамара, і гэты саюз быў замацаваны двума дынастычнымі шлюбамі. Да «свяшчэннай лігі» ўладароў, накіраванай супраць Францыі, далучыўся і імператар Максіміліян.

Дыпламатычная актыўнасць дазволіла на час нейтралізаваць пагрозу французскай гегемоніі ў Італіі. Калі ў пачатку 1495 Аляксандр удастоіў Карла VIII асабістай аўдыенцыі, французскі кароль прынёс яму запэўніванні ў сваёй вернасці. Папа падтрымліваў добрыя адносіны з яго пераемнікам Людовікам XII і ў знак сваёй прыхільнасці жаніў свайго сына Чэзарэ з французскай прынцэсай.

Распушчанасць

Desiderando nui, 1499

Акрамя дынастычных шлюбаў, магутным палітычным інструментам у руках Аляксандра была раздача кардынальскіх шапак. За час яго пантыфікату было прызначана 47 новых кардыналаў, і кожнае прызначэнне мела сваю палітычную падаплёку. Яго сын Чэзарэ стаў кардыналам у 18 гадоў, Алесандра Фарнезэ — брат папскай палюбоўніцы Джуліі — у 25 гадоў. Пры папскім двары панавалі распушчаныя норавы. Еўропа поўнілася чуткамі аб кровазмяшальны сувязі пантыфіка з уласнай дачкой Лукрэцыяй і пра тое, што ён пазбаўляецца ад асабістых ворагаў пры дапамозе яду.

Бесклапотнае жыццё скончылася 14 чэрвеня 1497 г., калі з Тыбра вылавілі цела сына пантыфіка, Хуана, з 9 колатымі ранамі. Пагаворвалі, што расправу над братам арганізаваў Чэзарэ, які недалюбліваў яго. Трагедыя ва ўласным сямействе на час працверазіла Аляксандра. На нейкі час ён зачыніўся ў замку Святога Анёла, а потым распарадзіўся прыняць меры супраць прыдворнай раскошы, распушчанасці і сіманіі.

Шырока вядомая варожасць Аляксандра VI з Саванаролай, які выкрываў яго заганнасць і злоўжыванні. Папа спрабаваў прыцягнуць прапаведніка на свой бок, прапанаваўшы яму спачатку архібіскупства ў Фларэнцыі, затым — пост кардынала. Аднак Саванарола заставаўся непрымірымым апанентам. У 1497 годзе Аляксандр VI аддзяліў манастыр Святога Марка ад правінцыі дамініканскага ордэна і падпарадкаваў яго рымскай правінцыі. Саванарола не падпарадкаваўся, і Папа адлучыў яго ад царквы. 23 мая 1498 г. пры велізарным збегу народа Джыралама Саванарола быў павешаны, а потым цела яго спалена.

Цэнтралізацыя ўлады

Палітычныя амбіцыі Ватыкана традыцыйна абмяжоўвала тая акалічнасць, што на поўнач ад Папскай вобласці былі рассыпаны камуны, дэ-факта кіраваныя незалежнымі князькамі з мясцовых феадальных родаў накшталт Монтэфельтра, Малацеста і Бентыволья. Папа Аляксандр VI адправіў свайго сына Чэзарэ на заваёву гэтых гарадоў. Чаргуючы аблогі з палітычнымі забойствамі, Чэзарэ і Аляксандр за некалькі гадоў аб’ядналі пад сваёй уладай усю Умбрыю, Эмілію і Раманью.

У самім Рыме папа разграміў алігархічныя кланы Калона і Арсіні, якія за стагоддзі назапасілі ў сваіх руках велізарныя багацці і традыцыйна карысталіся вялікім уплывам на гараджан. Канфіскаваныя ў іх землі былі раздадзеныя сваякам і саюзнікам папы.

Паколькі цэнтралізацыя ўлады ў руках Борджыя выклікала незадаволенасць унутры Італіі, папа паспрабаваў абаперціся на іспанскіх манархаў, якім дараваў тытул каталіцкіх каралёў. 4 мая 1493 года ён выдаў булу «Inter caetera», якой прызнаваў за каралямі Іспаніі і Партугаліі права на валоданне землямі, адкрытымі ў марскіх паходах, і сцвярджаў пагадненне аб падзеле свету паміж імі.

Смерць

За дванаццаць дзён да смерці Папа з сынам Чэзарэ абедаў на віле кардынала Адрыяна да Карнета. Пасля трапезы ён неабачліва застаўся пасля заходу сонца на адкрытым паветры. Усе, хто прысутнічаў на абедзе прастылі, у іх пачалася гарачка. Аляксандр VI памёр 18 жніўня 1503. Уздуцце і хуткае раскладанне трупа Папы нарадзіла чуткі аб яго атручванні. Апавядалі нават, што Аляксандр з’еў па памылцы атручаны яблык, які ён сам падрыхтаваў для Чэзарэ. Але памёр ён ад гарачкі, а не ад атруты.

Мецэнацтва

Адразу пасля абрання папа паклапаціўся пра Рым і аднавіў струхлелы замак св. Анёла. Умацаваўшы квартал Тор-ды-Нона, ён абараніў горад ад нападаў з мора. Аляксандра VI можна лічыць заснавальнікам Леаграда — жылой часткі Ватыкана. У 1500 годзе ён з усёй магчымай пышнасцю справіў 1500-гадовы юбілей нараджэння Хрыста.

Аляксандр VI шырока вядомы як мецэнат, аматар мастацтваў. Па яго ініцыятыве былі выкананы шматлікія архітэктурныя працы. Паводле яго заказаў працавалі Перуджына і Даната Брамантэ. Адным з праектаў Папы Борджыя была роспіс сабора Санта Марыя Маджорэ. Папа спрыяў рымскаму ўніверсітэту, падтрымліваў прафесараў.

Рэпутацыя

Яшчэ пры жыцці Аляксандр VI быў затаўраваны як «пачвара распусты» — нібыта сужыцель уласнай дачкі, якая нарадзіла яму сына. Нядобразычліўцы стварылі яму рэпутацыю маніякальнага атрутніка, «аптэкара сатаны». У Найноўшы час прымаліся спробы спісаць гэтыя водгукі на незадаволенасць яго аб’яднаўчай палітыкай, якія ішлі, у першую чаргу, ад італьянскай эліты кватрачэнта. Тым не менш, нават сучаснікам здаваліся непрыстойнымі яго пагоня за асабістай выгадай і ўсёпаглынальнае жаданне ўзвялічыць сваіх бліжэйшых сваякоў за кошт старой арыстакратыі. Афіцыйнай гісторыяй каталіцкай царквы ён характарызуецца як самая змрочная фігура папства, а яго пантыфікат называюць «няшчасцем для царквы».

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Аляксандр VI