Армянская гіпотэза

Армя́нская гіпотэза — умоўная назва мадэлі ўзнікнення індаеўрапейскіх моў і ранняга рассялення індаеўрапейцаў, распрацаванай савецкімі лінгвістамі Тамазам Гамкрэлідзэ і Вячаславам Іванавым і апублікаванай у 1984 г.

Сучаснае распаўсюджанне індаеўрапейскіх моў у Еўразіі

Версія Т. Гамкрэлідзэ і В. Іванава

Армянская гіпотэза, высунутая Тамазам Гамкрэлідзэ і Вячаславам Іванавым у 1984 г., будавалася на агульнай упэўненасці ў існаванні адзінай старажытнай мовы, якая папярэднічала ўзнікненню ўсіх індаеўрапейскіх моў, і іх асабістай папярэдняй версіі чатырохсерыйнай сістэмы змычных зычных гукаў у гэтай мове. Паводле іх рэканструкцыі, праіндаеўрапейская мова мела сувязі з картвельскай, семіцкімі і шумерскай мовамі, яе лексіка нібы адлюстроўвае навакольныя высакагорныя ландшафты. Існаванне праіндаеўрапейскай мовы яны адносяць да перыяду не пазней за 4 тысячагоддзе да н. э., калі магло працягвацца ўзаемадзеянне з прасеміцкай мовай. Паколькі хецкая мова і лувійская мова, найстаражытнейшыя вядомыя індаеўрапейскія мовы, сфарміраваліся ў Малой Азіі, то радзіма праіндаеўрапейскай мовы павінна была знаходзіцца побач. На думку мовазнаўцаў, яна месцілася ў раёне Армянскага плато.

Дыскусіі

У 1984 г. Тамаз Гамкрэлідзэ і Вячаслаў Іванаў прызнавалі, што іх гіпотэза не мае дакладнага археалагічнага пацверджання, паколькі вылучаны імі ў якасці магчымай індаеўрапейскай прарадзімы рэгіён дрэнна даследаваны. Асноўная крытыка армянскай гіпотэзы доўгі час абапіралася на наяўнасць пераважна ўскосных доказаў з боку яе стваральнікаў, а таксама на нязгоду з боку некаторых лінгвістаў у дачыненні да іх тлумачэння гукавай сістэмы праіндаеўрапейскай мовы. У 2010 г. Тамаз Гамкрэлідзэ прапанаваў абноўленую версію з апорай на іншыя мовазнаўчыя метады, але ніяк не закрануў праблему археалагічнага абгрунтавання.

У 2018 г. амерыканскі генетык Дэвід Райх выказаў думку ў падтрымку армянскай гіпотэзы. Згодна з яго тлумачэннем, носьбіты найстаражытнейшай вядомай індаеўрапейскай Ямнай культуры з’яўляліся ў выніку генетычнага дрэйфу з поўдню, меркавана з Армянскага або Іранскага плато.

Літаратура

• Гамкрелидзе, Т. М. Индоевропейский язык и индоевропейцы : реконструкция и историко-типологический анализ праязыка и протокультуры. В 2 томах / Гамкрелидзе Т. В., Иванов Вяч. Вс. — Тбилиси: Изд-во Тбилисского университета, 1984.
• Загорульский, Э. М. Славяне: происхождение и расселение на территории Беларуси Архівавана 22 лютага 2022. — Минск: БГУ, 2012. ISBN 978-985-518-772-2

Спасылкі

• Дзянісенка, В. С. ІНДАЕЎРАПЕІСТЫКА Ў БЕЛАРУСКАЙ НАВУКОВАЙ ПРАСТОРЫ Архівавана 25 лютага 2022.
• А. М. Томак. ОСНОВНЫЕ ГИПОТЕЗЫ ПРОИСХОЖДЕНИЯ ИНДОЕВРОПЕЙСКОЙ ОБЩНОСТИ Архівавана 25 лютага 2022.
• New DNA study supports an Armenian origin of the Indo-Europeans
• Thomas V. Gamkrelidze, In Defense of Ejectives for Proto-Indo-European (A Response to the Critique of the «Glottalic Theory»