Арыдны клімат
Арыдны клімат (ад лац.: aridus — сухі), або клімат пустынь (у класіфікацыі кліматаў Кёпена пазначаецца спалучэннем лацінскіх літар BWh, BWk, і часам BWn) — сухі клімат з высокімі тэмпературамі паветра, для якіх характэрны вялікія сутачныя ваганні, і малой колькасцю атмасферных ападкаў, каля 100—150 мм/год ці поўнай іх адсутнасцю.
Уся вільгаць, якая атрымліваецца, хутка выпараецца. Рэкі, якія працякаюць праз пустыню з суседніх больш вільготных абласцей, тут мялеюць і часта сканчаюцца бяссцёкавымі катлавінамі з салёнымі азёрамі. Аголеная зямная паверхня выпрабоўвае рэзкія ваганні тэмпературы на працягу сутак, з-за чаго нават шчыльныя горныя пароды разбураюцца і ператвараюцца ў пясок. Вецер бесперашкодна пераносіць масы сухога пяску, ствараючы хвалісты рэльеф пясчаных барханаў і дзюн.
Арыдны клімат у сваіх найбольш яркіх формах характэрны для трапічных і субтрапічных шырот: гэта Сахара, пустыні Аравійскага паўвострава, Аўстраліі і іншыя. У больш высокіх шыротах арыдны клімат звязаны ці з ахоўным дзеяннем горных хрыбтоў, якія перашкаджаюць прыносу вільгаці з акіяна — такімі з’яўляюцца пустыні Паўночнай і Паўднёвай Амерыкі, ці — з аддаленасцю ад акіянаў, што мы назіраем у пустынях Цэнтральнай Азіі.
Класіфікацыя правіць
Звычайна вылучаюць два ці тры падтыпы арыднага клімату: клімат гарачых пустынь (BWh), клімат халодных пустынь (BWk) і часам мяккі клімат пустынь (BWh/BWn). Для размежавання клімату гарачых і халодных пустынь звычайна выкарыстоўваецца тры ізатэрмы: сярэднегадавой тэмпературы паветра ў 18 °C, сярэдняй тэмпературы самага халоднага месяца, роўнай 0 °C ці −3 °C. У выпадку, калі тэмпература ніжэйшая за гэтыя значэнні, то клімат класіфікуецца як клімат халодных пустынь («BWk»), калі тэмпература вышэйшая за гэтыя значэнні, то — як клімат гарачых пустынь (BWh)[1].
Клімат гарачых пустынь правіць
Рэгіёны з кліматам гарачых пустынь размешчаны, як правіла, на поўдзень ад субтрапічнага пояса і для іх характэрна малахмарнае надвор’е на працягу ўсяго года дзякуючы стабільным сыходным патокам паветра і ўстойліва высокаму атмасфернаму ціску. Гэтыя рэгіёны размешчаны паміж 30 градусамі паўднёвай і 30 градусамі паўночнай шыраты, у так званых «конскіх шыротах».
Для рэгіёнаў з гарачым падтыпам арыднага клімату характэрна гарачае і экстрэмальна гарачае надвор’е на працягу ўсяго года з абсалютнымі максімумамі тэмператур у 40 °C (104 °F) і больш °C (113 °F). Тым не менш, у асобныя месяцы начныя тэмпературы могуць апускацца ніжэй 0 °C у сувязі з выключнымі стратамі цяпла пад бясхмарным небам. Аднак падобныя начныя замаразкі назіраюцца вельмі рэдка.
Клімат гарачых пустынь характэрны для Паўночнай Афрыкі (пустыні Сахара, Лівійская і Нубійская пустыні); пустынь Афрыканскага Рога, Паўднёвай Афрыкі (пустыні Наміб і Калахары), Сярэдняга Усходу (Аравійская пустыня, Сірыйская пустыня, Дэштэ-Лут), Паўднёвай Азіі (пустыня Тар), Злучаных Штатаў і Мексікі (Махавэ, Санора Чыўаўа), Аўстраліі (Сімпсан, Вялікая пустыня Вікторыя) і іншых рэгіёнаў.
| Клімат Эр-Рыяда, Саудаўская Аравія | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Паказчык | Сту | Лют | Сак | Кра | Май | Чэр | Ліп | Жні | Вер | Кас | Ліс | Сне | Год |
| Абсалютны максімум, °C | 31,5 | 34,8 | 38,0 | 42,0 | 45,1 | 49,8 | 52 | 47,8 | 44,5 | 41,0 | 36,0 | 31,0 | 52 |
| Сярэдні максімум, °C | 20,1 | 23,0 | 27,6 | 34,0 | 39,6 | 42,7 | 43,4 | 43,2 | 41,3 | 35,1 | 27,6 | 22,0 | 33,1 |
| Сярэдняя тэмпература, °C | 14,4 | 16,9 | 21,1 | 26,9 | 32,9 | 35,4 | 36,6 | 36,5 | 33,3 | 28,2 | 21,4 | 16,1 | 26,6 |
| Сярэдні мінімум, °C | 6,9 | 9,0 | 15,0 | 20,3 | 25,7 | 27,6 | 29,1 | 28,8 | 25,7 | 20,9 | 15,3 | 8,4 | 19,9 |
| Абсалютны мінімум, °C | −1 | 0,5 | 4,5 | 11,0 | 18,0 | 21 | 23,6 | 22,7 | 16,1 | 13,0 | 7,0 | 1,4 | −1 |
| Норма ападкаў, мм | 12,3 | 5,8 | 30,2 | 23,3 | 6,2 | 0 | 0 | 0,3 | 0 | 2,3 | 7,4 | 11,2 | 99,0 |
| Крыніца: pme.gov.sa | |||||||||||||
Клімат халодных пустынь правіць
Для халодных пустынь характэрна спякотнае (часам экстрэмальна спякотнае) і засушлівае лета. У адрозненне ад рэгіёнаў з гарачым арыдным кліматам, для рэгіёнаў з халодным варыянтам арыднага клімату характэрны халодныя, часам вельмі халодныя зімы з сярэднімі тэмпературамі, якія апускаюцца ніжэй 0 °C[2]. Рэгіёны з халодным кліматам пустынь звычайна размяшчаюцца ў больш высокіх шыротах у параўнанні з рэгіёнамі з гарачым варыянтам арыднага клімату.
Гэты варыянт арыднага клімату рэдка сустракаецца па-за межамі Азіі. Халодныя пустыні, як правіла, сустракаюцца ў рэгіёнах ўмеранага пояса, выпадзенню ападкаў у якіх перашкаджаюць горныя ланцугі. Класічным прыкладам рэгіёна з халодным арыдным кліматам з’яўляецца пустыня Гобі ў Манголіі[2]. Для яе характэрны гарачае лета і вельмі халодныя зімы дзякуючы пераносу паветраных халодных мас з Сібіры і Цэнтральнай Азіі. Пустыні Кызылкум і Такла-Макан у Цэнтральнай Азіі, рэгіён Ладакх у Індыі і найбольш засушлівыя вобласці Пустыні Вялікага Басейна на захадзе ЗША таксама з’яўляюцца варыянтамі клімату BWk.
У арктычных і антарктычных рэгіёнах таксама выпадае вельмі мала ападкаў, аднак яны класіфікуюцца як рэгіёны з палярным кліматам.
| Клімат Замын-Уўдэ, Манголія | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Паказчык | Сту | Лют | Сак | Кра | Май | Чэр | Ліп | Жні | Вер | Кас | Ліс | Сне | Год |
| Абсалютны максімум, °C | 10,5 | 13,0 | 24,9 | 34,0 | 37,1 | 39,9 | 40,0 | 40,3 | 34,6 | 27,6 | 19,4 | 9,9 | 40,3 |
| Сярэдні максімум, °C | −11 | −6 | 4,8 | 14,4 | 23,0 | 27,8 | 29,8 | 27,7 | 21,4 | 13,0 | 1,4 | −8,6 | 11,5 |
| Сярэдняя тэмпература, °C | −18,5 | −14,5 | −4,5 | 5,9 | 14,4 | 20,2 | 22,8 | 20,8 | 13,5 | 4,4 | −6,6 | −15,9 | 3,5 |
| Сярэдні мінімум, °C | −24,7 | −21,8 | −11,9 | −2 | 6,8 | 12,4 | 16,2 | 14,3 | 6,7 | −2,3 | −12,7 | −21,8 | −3,4 |
| Абсалютны мінімум, °C | −39,3 | −42,3 | −28,4 | −18,6 | −9 | −6,5 | 7,2 | 0,9 | −5,6 | −17,5 | −30,5 | −39,9 | −42,3 |
| Норма ападкаў, мм | 1,9 | 1,3 | 1,6 | 3,8 | 7,1 | 14,9 | 28,5 | 29,1 | 14,0 | 5,8 | 1,9 | 1,1 | 111 |
| Крыніца: NOAA (1961-1990) | |||||||||||||
Мяккі варыянт арыднага клімату правіць
Мяккі варыянт арыднага клімату (BWh or BWn), як правіла, характэрны для заходніх узбярэжжаў кантынентаў у межах трапічнага (ці блізкага да яго) пояса ці высакагорных абласцей у раёнах, для якіх характэрны клімат гарачых пустынь. У Паўднёвай Амерыкі мяккі варыянт клімату пустынь характэрны для асобных абласцей пустыні Атакама, асабліва ўздоўж цэнтральнага і паўднёвага ўзбярэжжа Перу. У прыватнасці, такі варыянт клімату пустынь характэрны для Лімы, сталіцы Перу. У Паўночнай Амерыцы такі варыянт арыднага клімату характэрны для паўвострава Каліфорнія. У Афрыцы яму адпавядаюць асобныя раёны пустыні Наміб. На Аравійскім паўвостраве мяккі варыянт арыднага клімату характэрны для асобных раёнаў Емена.
Для рэгіёнаў з мяккім арыдным кліматам характэрны больш умераныя тэмпературы ў параўнанні з іншымі абласцямі, размешчанымі ў тых жа шыротах (звычайна з-за блізкасці халодных цячэнняў) і (для прыбярэжных пустынь) частыя туманы і нізкая воблачнасць, нягледзячы на вельмі нізкую колькасць ападкаў, якія выпадаюць.
| Клімат Лімы, Перу | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Паказчык | Сту | Лют | Сак | Кра | Май | Чэр | Ліп | Жні | Вер | Кас | Ліс | Сне | Год |
| Абсалютны максімум, °C | 32,7 | 32,6 | 33,3 | 31,5 | 30 | 30 | 28,3 | 25,4 | 28 | 24,8 | 27,6 | 30,4 | 33,3 |
| Сярэдні максімум, °C | 26,3 | 27,3 | 26,8 | 24,6 | 22,1 | 20,1 | 19,4 | 19 | 19,5 | 20,5 | 22,2 | 24,5 | 22,7 |
| Сярэдняя тэмпература, °C | 22,6 | 23,3 | 22,8 | 20,9 | 18,9 | 17,7 | 17,1 | 16,7 | 16,9 | 17,6 | 18,9 | 21 | 19,5 |
| Сярэдні мінімум, °C | 20,2 | 20,8 | 20,3 | 18,6 | 17 | 16,2 | 15,7 | 15,4 | 15,4 | 15,9 | 17,1 | 18,8 | 17,6 |
| Абсалютны мінімум, °C | 15 | 15 | 14 | 11,1 | 11,1 | 10 | 8,9 | 10 | 12,5 | 11,1 | 11,1 | 12 | 8,9 |
| Норма ападкаў, мм | 0,3 | 0,6 | 0,8 | 1 | 0,3 | 0,8 | 0,7 | 1 | 0,8 | 0,3 | 0,2 | 0,4 | 8 |
| Тэмпература вады, °C | 20 | 21 | 21 | 19 | 19 | 17 | 16 | 16 | 16 | 17 | 18 | 19 | 18 |
| Крыніца: Надвор'е і Клімат, Турыстычны партал | |||||||||||||
Гл. таксама правіць
Крыніцы правіць
- ↑ Peel, M. C.; Finlayson, B. L.; McMahon, T. A. (2007). "Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification" (PDF). Hydrology and Earth System Sciences. 11: 1633–1644. Bibcode:2007HESS...11.1633P. doi:10.5194/hess-11-1633-2007.
- ↑ а б Cold Climate — The Desert
Літаратура правіць
- Чичагов В. П. «Аридные равнины северо-запада Африки». — Москва: Институт географии РАН, Геоморфологическая Комиссия, 2008. — 176 с. — тираж ? экз. — ISBN отсутствует.
- Чичагов В. П. «История сезонно-засушливых равнин тропиков Юго-Восточной Азии».. — Москва: Институт географии РАН, 2009. — 152 с. — тираж ? экз. — ISBN отсутствует.