Астэалагічны парадокс
Астэалагічны парадокс (англ.: Osteological paradox) — навуковая канцэпцыя, якую высунуў вядомы антраполаг Джэймс Вуд з калегамі ў 1992 годзе[1]. Ён звязаны з неаднастайнасцю рызыкі захворвання, селектыўнай смяротнасцю і дэмаграфічнай нестацыянарнасцю[2]. Астэалагічны парадокс праяўляецца ў немагчымасці адназначна вызначыць стан здароўя чалавека па яго шкілетных рэштках, калі на іх няма слядоў сур’ёзных захворванняў, бо аднолькава магчымы і выпадак, калі чалавек быў адносна здаровым і не меў цяжкай хваробы, так і верагоднасць таго, што хвароба забіла яго настолькі хутка, што змены на касцях не паспелі з’явіцца[3].
Сутнасць правіць
З-за таго, што вучоныя, якія займаюцца біяархеалогіяй , палеапаталогіяй і іншымі смежнымі навуковымі галінамі, маюць справу толькі з людзьмі, якія памерлі ў пэўна вызначаным узросце, але не могуць вывучаць жывых людзей гэтага ж узросту, узнікаюць цяжкасці з інтэрпрэтацыяй астэалагічных прыкмет фізіялагічнага стрэсу арганізму (англ.: osteological stress markers), якія знаходзяцца на біялагічных парэштках. Сярод такіх прыкмет можна назваць, напрыклад, лініі Гарыса , эмалевую гіпаплазію і іншыя[2].
Асноўная праблема астэалагічнага парадоксу заключаецца ў тым, што той чалавек, які нясе праявы паталагічных паразаў на шкілеце і зубах, з’яўляецца прадузятым узорам. Каб хвароба прагрэсавала да ступені прысутнасці на костках, чалавеку давялося б пражыць з гэтым захворваннем на працягу некаторага значнага прамежку часу, пры гэтым тыя людзі, якія па шкілетных парэштках выглядаюць здаровымі, на самай справе маглі памерці ад той самай хваробы ў пачатку «заражэння» або досыць рана, калі яна яшчэ не праявілася на костках[2]. Такім чынам узнікае парадокс, калі больш «здаровыя» косткі без слядоў хваробы на іх на самай справе могуць належаць людзям, якія мелі горшы імунітэт і слабейшае здароўе[4].
Значэнне правіць
Паколькі фокус у палеанталагічных навуках ссоўваецца ад вывучэння асобных індывідумаў да папуляцый, павышаецца і значэнне астэалагічнага парадоксу, бо ўзнікае неабходнасць правільнага звядзення дыскрэтных апісанняў і даследаванняў асобных шкілетных парэшткаў у агульную сістэму з атрыманнем заканамернасцяў, якія можна будзе распаўсюджваць на шырокую папуляцыю[2].
Зноскі
- ↑ Woods, J. W., Milner, G. R. , Harpending, H. C. & Weiss, K. M., Mark N. Cohen , Leslie E. Eisenberg, Dale L. Hutchinson, Rimantas Jankauskas , Gintautas Cesnys , M. Anne Katzenberg, John R. Lukacs , Janet W. McGrath, Eric Abella Roth, Douglas H. Ubelaker , and Richard G. Wilkinson , "The Osteological Paradox: Problems of Inferring Prehistoric Health from Skeletal Samples [and Comments and Reply], " Current Anthropology 33, no. 4 (Aug. — Oct., 1992): 343—370.
- ↑ а б в г What is the osteological paradox and how does it influence the reputability of bioarchaeological studies? (англ.)
- ↑ Болезни как отражение культуры Архівавана 1 ліпеня 2018. (руск.)
- ↑ The Osteological Paradox (англ.)
Літаратура правіць
- Cohen MN, Wood JW, Milner GR. 1994. The osteological paradox reconsidered. Curr Anthr 35(5):629-637.
- DeWitte, Sharon N & Stojanowski, Christopher M. 2015. The osteological paradox 20 years later: past perspectives, future directions. J Arch Res 23(4):397-450.
- Woods, J. W., Milner, G. R. , Harpending, H. C. & Weiss, K. M. , Mark N. Cohen , Leslie E. Eisenberg, Dale L. Hutchinson, Rimantas Jankauskas , Gintautas Cesnys , M. Anne Katzenberg, John R. Lukacs , Janet W. McGrath, Eric Abella Roth, Douglas H. Ubelaker , and Richard G. Wilkinson , "The Osteological Paradox: Problems of Inferring Prehistoric Health from Skeletal Samples [and Comments and Reply], " Current Anthropology 33, no. 4 (Aug. — Oct., 1992): 343—370.
- Wright, Lori E & Yoder, Cassady J. 1992. Recent progress in bioarchaeology: approaches to the osteological paradox. J Arch Res 33(4):343-370.
Спасылкі правіць
- Sieke, Thomas. 2013. The osteological paradox and issues of interpretation in paleopathology. Expl Anth 12(1). (англ.)
- Arkadiusz Sołtysiak. The Osteological Paradox, Selective Mortality, and Stress Markers Revisited (англ.)
- Mark Nathan Cohen, James W. Wood, George R. Milner. The Osteological Paradox Reconsidered Архівавана 11 лістапада 2020.