Афіцэрскія курсы БСА
Афіцэрскія курсы БСА — курсы падрыхтоўкі афіцэраў для Беларускага корпуса самааховы, якія дзейнічалі ў Мінску, а пазней і ў іншых гарадах Беларусі ў ліпені—верасні (паводле Кушаля, да лістапада) 1942 года, і выкладаліся Францішкам Кушалем. Курсы былі згорнутыя разам са спыненнем дзейнасці БСА.
Дзейнасць правіць
Першы курс правіць
Калі курс пачаў дзейнічаць, немцы не пакідалі яго без увагі. То той, то іншы прадстаўнікі нямецкай улады з’яўляліся на лекцыі, з цікаўнасцю прыслухоўваючыся і прыглядаючыся да курсантаў. Курсанты з адданасцю займаліся навукай. Асабліва цікава выглядалі практычныя заняткі. Адбываліся далёкія маршы за горад, i сівавалосыя дзяды стараліся ўдала крочыць побач з маладымі спартыўнымі былымі падхарунжымі польскай арміі і савецкімі лейтэнантамі. Беларускія жаўнерскія песні разляталіся на вуліцах Мінска. Кожную раніцу і кожны вечар курсанты з патрыятычным уздымам спявалі на супольнай зборцы песню «Беларусь — наша Маці Краіна!» Такім чынам беларускія нацыяналісты паверылі ў абяцанкі немцаў.
Пасля выхаду загаду аб арганізацыі БСА Ермачэнка пачаў арганізоўваць Штаб. На шэфа Штаба быў пакліканы падпалкоўнік генеральнага штаба царскай арміі Язэп Гуцько. Падпалкоўнік Гуцько прыбыў у Мінск i ўступіў у выкананне абавязкаў шэфа Штаба.
Незадоўга пасля некалькіх дзён з адкрыцця першага афіцэрскага курса групенфюрар Цэнер, які выдаў загад аб арганізацыі Самааховы, быў адкліканы з Мінска на іншую пасаду. Францішак Кушаль сам не разумеў прычын гэтай з’явы і меркаваў:
...Можа хуткае набранне поўнага афіцэрскага курса і непахісная пастава, энтузіязм ягоных слухачоў у часе ўрачыстасці — гаварыліся вельмі смелыя i гарачыя прамовы — так напалохалі прадстаўнікоў нямецкай улады, ці можа зусім іншыя прычыны ўваходзілі тут у ігру...
Гэты факт зрабіў найгоршае ўражанне на ўсё беларускае грамадства, a асабліва на афіцэрскі курс. Услед за Цэнерам выехаў i галоўны камендант БСА Ермачэнка — на месячны адпачынак дахаты, у Прагу. Як свайго заступніка ў справах БСА Ермачэнка пакінуў Юльяна Саковіча, чалавека вельмі энергічнага, але не папулярнага ані ў беларусаў, ані ў немцаў. Наколькі Саковіч быў непапулярны ў немцаў сведчыць той факт, што кіраўнік палітычнага аддзела Генеральнага камісарыята «Беларусь» Юрда забараніў Саковічу выступаць перад нямецкімі ўладамі ў справах БСА.
З-за гэтых падзей на афіцэрскім курсе дух вельмі ўпаў. Праз тры тыдні абучэння курс быў скончаны, але закрыццё яго адбылося ў вельмі благім настроі. Цягам ўсяго гэтага часу зброі яшчэ не было, i нічога не было зробленае ў справе арганізацыі БСА.
Другі курс правіць
1 верасня 1942 года быў адкрыты другі месячны афіцэрскі курс пры ўдзеле 120 кандыдатаў. Курсанты, якія прыбылі на курс з розных куткоў Беларуci, расказвалі пра энтузіязм, які запанаваў быў пры першай вестцы аб арганізацыі БСА, i як гэты энтузіязм пачынае цяпер паволі стынуць.
Групенфюрара Цэнера замяніў штандартэнфюрар Шымана. Са штаба Шыманы пачалі выходзяць новыя загады, i кожны загад што разу больш абніжаў вартасць першага. У верасні пасада Галоўнага Каменданта БСА у Ермачэнкі была адабраная, гэтаксама яму было забаронена мець Штаб БСА. Даведаўшыся пра гэтае, палкоўнік Генеральнага Штаба Гуцько, як толькі вярнуўся з адпачынку Ермачэнка, падзякаваў яму за гонар i паехаў дахаты ў Навагрудак.
Загадам Шыманы было забаронена ў БСА выкарыстоўваць афіцэрскія рангі. Камандзіры адзінак БСА маглі выкарыстоўваць толькі назвы сваіх функцый, прыкладам: камандзір звяна, камандзір роты і г.д. На афіцэрскім курсе пачаліся ўсялякія гутаркі аб безнадзейнасці становішча. Да ўпадку настрою на курсе прычынялася яшчэ і тое, што курсанты былі ў сваіх вопратках, некаторыя вельмі лёгка апранутыя, а тым часам падалі халодныя дажджы, а заняткі вяліся нармальна.
Шмат каштавала энергіі і спрытнасці Францішку Кушалю, каб утрымаць курс. Адзін раз прыехаў на курс з Остміністэрства нейкі высокі ўрадавец, які, паглядзеўшы на афіцэраў, быў захоплены іхняй паставай, дзівіўся дрэнным умовам жыцця і навукі, абяцаў дапамагчы, але як паехаў, так i паехаў.
Трэці курс правіць
Пасля заканчэння другога афіцэрскага курса быў пакліканы трэці курс. Настрой у масах ужо так упаў, што на трэці курс ледзьве ўдалося сабраць 40 чалавек (паводле Акулы 60), ды і тыя прыехалі з перакананнем, што зброі няма, баявы настрой народу не скарыстаны і нічога з БСА не будзе. Кушаль пра гэтае ўспамінаў:
Роля мая, як камандзіра афіцэрскіх курсаў, была вельмі непрыемная. На ўсіх трох курсах увесь час трэба было ствараць настрой. Трэба было пераконваць курсантаў у неабходнасці вучыцца, у тым, што БСА будзе, што немцы ўрэшце зброю дадуць i т.п.
Да гэтага курса гэтаксама былі прыдзеленыя з мэтай перападрыхтоўкі эстонскія афіцэры з 49-га батальёна. Яны прыходзілі толькі на практычныя заняткі ў полi. Паводле Кушаля, трэці курс быў скончаны прыблізна ў сярэдзіне лістапада, хаця папярэднія цягнуліся каля месяца.
Па-за Мінскам правіць
Пасля заканчэння першага афіцэрскага курса, калі выйшлі першыя падрыхтаваныя афіцэры, яны былі выкарыстаныя ў акругах для абучэння падафіцэраў. У Баранавічах i Навагрудку былі адкрытыя падафіцэрскія курсы, а пазней у Вілейскай i Глыбоцкай акругах. У гэтых акругах адбылося па некалькі курсаў, такім чынам, было абучана некалькі тысяч падафіцэраў.
Да канца 1942 года такія школы паспелі адкрыць у Баранавічах, Новогрудку, Вілейцы, Глыбокім, Браславе і Паставах.