Аўкштайты

Аўкштайты, аўкштойты (літ. aukštaičiai) — група балцкіх плямёнаў, якая вылучылася ў 1-м тыс. н.э. на тэрыторыі Літвы. Упершыню згадваюцца ў хроніцы Пятра Дусбурга ў сувязі з падзеямі 1294—1300 гадоў. У Сярэднявеччы аўкштойтамі называлі паўднёва-ўсходнія плямёны літоўцаў у адрозненне ад заходніх — жамойтаў. Цяпер аўкштойты — этнаграфічная група літоўцаў, якія жывуць пераважна ў паўднёва-ўсходняй частцы Літоўскай Рэспублікі, гавораць на аўкштойцкім дыялекце літоўскай мовы.

Назва

Традыцыйна мяркуецца, што назвы дзвюх групаў літоўскага народа "жамойты" і "аўкштойты" (ад якіх назвы рэгіёнаў "Жамойць" і "Аўкштойць") звязаныя з літоўскім žemas "нізкі" і aukštas "высокі". Найбольш прынята меркаваць, што звязана гэта з нізінамі і вышнявінамі цячэння Нёмана і яго найбуйнейшага прытоку Віліі (літ. Nemunas "Нямунас", Neris "Нярыс").

Разуменне раннелітоўскай прасторы як утворанай з Аўкштойці і Жамойці было ўласціва ўжо князю Вітаўту. У лісце да імператара Сігізмунда Люксембургскага ад 11 сакавіка 1420 г. Вітаўт пісаў:

"...жамойцкая зямля (terra Samaytarum) - нашае ўспадкаванне і нашая вотчына з законнага спадкаемства прадзядоў і дзядоў. Яе і цяпер маем ва ўласнасці, яна цяпер ёсць і заўсёды была тая самая літоўская зямля (terra Lythwanie), бо ёсць адна гаворка і тыя ж жыхары (unum ydeoma et uni homines). Але дзеля таго што жамойцкая зямля знаходзіцца ніжэй (inferior) за літоўскую зямлю, таму і называецца Жамойць (Szomoyth), бо так па-літоўску называецца ніжэйшая зямля. А жамойты Літву называюць Аўкштойцю (Auxstote), інакш кажучы, калі глядзець ад жамойтаў, вышэйшай (superior) зямлёй".

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн., 1996. — 480 с.: іл. ISBN 985-11-0061-7 (т. 2), ISBN 985-11-0035-8