Аўстралоідная раса

Вялікая аўстралоідная раса — адна з чатырох вялікіх чалавечых рас. Пашырана пераважна ў Аўстраліі, Акіяніі, Паўднёвай і Паўднёва-Усходняй Азіі. Да яе адносяць каля 4 % жыхароў Зямлі^[1].

Этымалогія

Упершыню аўстралоідная раса была вылучана як самастойная брытанскім эвалюцыяністам Томасам Гекслі ў яго працы «Аб геаграфічным размеркаванні галоўных мадыфікацый чалавецтва» (1870 г.)^[2]. Класічнымі аўстралоідамі ён лічыў абарыгенаў Аўстраліі, адкуль і паходзіць назва.

Паходжанне

У 1923 г. амерыканскі даследчык Роланд Дыксан высунуў тэорыю протааўстралоідаў, паводле якой прамыя продкі аўстралоідаў былі першымі прадстаўнікамі Homo Sapiens Sapiens, што пакінулі Афрыку і захавалі многія старажытныя рысы, у тым ліку цёмны колер скуры, высунутыя наперад сківіцы і моцнае надброўе. Пасля доўгай вандроўкі яны засялілі Паўднёвую і Паўднёва-Усходнюю Азію, Аўстралію і Меланезію^[3]. Пазней у Азіі яны былі ў значнай ступені асіміляваны прышлымі прадстаўнікамі еўрапеоіднай і мангалоіднай рас.

У XX ст. і XXI ст. тэорыя протааўстралоідаў працягвала развівацца і знаходзіла шматлікія пацверджанні. Вучоныя высветлілі, што многія фізічныя аўстралоідныя рысы характэрны для дравідаў Індыі, народаў Паўднёва-Усходняй Азіі і Паўднёвага Кітая, айнаў, японцаў. Раскопкі на востраве Балі ў Інданезіі паказалі, што па меры павелічэння старажытнасці знойдзеных чалавечых рэштак там назіралася тэндэнцыя да «аўстралізацыі»^[4]. Бразільскія біёлагі на аснове даследавання старажытнага жаночага чэрапа сцвярджаюць, што протааўстралоіды склалі першую хвалю мігрантаў, якія засялілі Амерыку^[5]. Паводле класіфікацыі Я. Рагінскага, аўстралоіды разам з негроідамі складаюць адзіную экватарыяльную расу^[6].

Аднак тэорыя протааўстралоідаў як першасных выхадцаў з Афрыкі мае сваіх крытыкаў. Прычым у апошнія дзесяцігоддзі яны абапіраюцца на даследаванні генетыкаў, якія сцвярджаюць, што аўстралоіды генетычна найбольш аддалены ад чарнаскурага насельніцтва Афрыкі, а аўстралоіды Азіі і Акіяніі больш блізкія да мангалоідных народаў^[7]^[8]^[9]. Такім чынам, крытыкі лічаць, што быццам бы старажытныя фізічныя рысы сучасных аўстралоідаў не былі запазычаны ў далёкіх продкаў, а набываліся ўжо ў месцах рассялення ў Азіі, Акіяніі і Аўстраліі ў выніку прыстасавання да канкрэтных экалагічных умоў. У 2010 г. былі апублікаваны вынікі даследавання ДНК дзянісаўскага чалавека^[10]^[11]. Яны дэманструюць, што папуасы, абарыгены Аўстраліі і некаторыя жыхары астравоў Паўднёва-Усходняй Азіі — носьбіты генаў дзянісаўцаў.

Характэрныя рысы

Абарыгены Заходняй Аўстраліі, 1916 г.

Сучасныя антраполагі вылучаюць наступныя рысы аўстралоідаў^[12]:

Чэрап бывае вельмі масіўны, з моцна развітымі надброўнымі дугамі і моцнымі сківіцамі. Ніжняя сківіца выступае наперад. Амаль адсутнічае падбародкавы выступ.
Даўжыня цела сярэдняя і вышэй сярэдняй. Корпус кароткі, канечнасці доўгія. Грудная клетка і яе мышцы развітыя вельмі добра. Шыя караткаватая.
Колер скуры цёмны.
Колер валасоў — ад карычневых да чорных. Валасы на канцах маюць тэндэнцыю «выгараць» (станавіцца святлейшымі). У некаторых груп аўстралійскіх абарыгенаў сустракаюцца дзеці са светлымі валасамі, але з узростам яны цямнеюць. Форма валасоў вар’іруецца, можа быць хвалепадобнай, з пасмамі, радзей кудлатая. Валасяны покрыў на твары развіты добра, на целе ўмерана.
Вочы моцна пігментаваныя. Вачніцы вялікія, але вочны яблык пасаджаны вельмі глыбока.
Нос вельмі шырокі ў крылах, мае вельмі нізкае пераноссе.
Вусны сярэдняй таўшчыні.

Унутраныя варыяцыі

Вывучэнне абарыгенаў Аўстраліі паказала, што, нягледзячы на іх доўгатэрміновае жыццё ў ізаляцыі ад іншых чалавечых папуляцый і адсутнасць значных перашкодаў для кантактаў і міграцый на тэрыторыі аўстралійскага кантынента, іх фізічныя рысы вельмі зменлівы. Так, амерыканскі даследчык Джозэф Бёрдсел вылучыў некалькі фізічных тыпаў:

Барыноідны тып прадстаўлены сярод насельнікаў трапічных дажджавых лясоў Квінслэнда. Ён адрозніваецца нізкім ростам (у сярэднім 157,85 см), даволі цёмнымі скурай і вачыма, вялікай колькасцю тых, хто мае кудлатыя валасы, слабым ростам барады і валасоў на целе, маленькімі зубамі, мінімальным для Аўстраліі нахілам і шырынёй ілба, нізкім і вузкім тварам, малым носам. Надброўны валік сустракаецца часта, але ў параўнанні з іншымі аўстралійскімі групамі надброўе развіта слабей. Пры нізкім росце прадстаўнікі барыноіднага тыпу маюць доўгія канечнасці.
Карпентарыйскі тып распаўсюджаны на поўначы Аўстраліі. Ён адрозніваецца самым цёмным колерам скуры ў Аўстраліі, самым высокім ростам і вузкім целаскладам, самым выпуклым падоўжным носам. Галава карпентарыйцаў самая кароткая і самая вузкая ва ўсёй Аўстраліі, лоб сярэдненахілены. Пры гэтым назіраюцца моцныя ўнутраныя адрозненні нават сярод тубыльцаў заходняй і ўсходняй акраін заліва Карпентарыя.
Мюрэйскі тып характэрны для Паўднёвай Аўстраліі. У яго прадстаўнікоў самы светлы колер скуры і вачэй, самыя слаба хвалістыя валасы, наймацнейшы рост барады і вусоў, самыя вялікія зубы, прамы профіль спінкі носу, вялікая галава.

Абарыгены Цэнтральнай Аўстраліі маюць вельмі высокі рост, чэрап сярэдняй па аўстралійскім маштабе даўжыні, вельмі вузкі лоб, вузкі твар з шырокім носам. Іх адметная рыса — светлыя валасы, асабліва ў дзяцей і дзяўчын. Абарыгены Заходняй Аўстраліі маюць сярэднедоўгі і нізкі чэрап, моцны надброўны рэльеф і вельмі нізкія для Аўстраліі твар і нос^[13]. Абарыгены Тасманіі, якія доўгі час развіваліся ізалявана ад аўстралійскіх суседзяў, мелі кудлатыя валасы, шырокі твар, вялікую галаву з цемянным узняццем, плоскі нос з шырокім пераноссем і шырокімі ноздрамі, падоўжаныя наперад сківіцы і вялікія зубы^[14]. Цікава, што шчыльнасць карэннага насельніцтва Тасманіі была нізкай, але і тасманійцы мелі ўнутраныя фізічныя адрозненні. Жыхары Паўднёвай Тасманіі былі больш светлымі, чым абарыгены поўначы^[15].

Антраполагі асобна вылучаюць малую меланезійскую расу, прадстаўнікі якой насяляюць Папуасію і Меланезію, а таксама малую ведоідную расу, характэрную для Паўднёвай Індыі і Шры-Ланкі. Меланезійцы маюць меншы ў параўнанні з аўстралійцамі рост, кудлатыя валасы і рэдкі валасяны покрыў на целе. Ведоіды невысокія, з вузкім носам і ўмерана выцягнутымі сківіцамі, хвалістымі валасамі. Блізкімі па фізічных характарыстыках да ведоідаў з’яўляюцца негрытосы Паўднёва-Усходняй Азіі і Андаманскіх астравоў.