База (архітэктура)

Ба́за (ад грэч. βάσις — падстаўка, падмурак) — падмурак, фундамент калоны ці слупа. У ордарнай архітэктуры база — абавязковая частка калон усіх ордараў, акрамя грэка-дарычнага. База калоны ў порціку абапіраецца непасрэдна на апорную пліту (стылабат), у аркадзе, пры адносна шырокім прасвеце паміж калонамі — на высокі пастамент (у гэтым выпадку базай называецца дэталь, пераходная ад пастамента да ствала калоны). Базы адрозніваюцца па вышыні і профілю. Асабліва разнастайныя гатычныя базы, якія вызначаюцца складанасцю малюнка.

Атычная база калоны сабора ў горадзе Навары

Антычная і паладыянская архітэктура

У класічнай ордарнай архітэктуры, паводле «Чатырох кніг пра архітэктуру» Паладзіа, прапорцыі і складанасць малюнка базы прама звязаны з прапорцыямі кожнага з пяці ордараў:

• У найпрасцейшым тасканскім ордары вышыня базы роўная палове дыяметра калоны. База падзелена на дзве часткі — плінт (уласна падмурак) і цыркульную палічку (яе валік выступае прыкладна на 1/6 шырыні калоны)
• У антычным грэчаскім дарычным ордары база не выкарыстоўваецца, аднак простыя базы спалучаліся з дарычнымі калонамі ўжо ў старажытнарымскай архітэктуры. Так званая атычная база, якую рэкамендаваўПаладзіа для дарычных калон, мае вышыню ў палову дыяметра калоны і падзелена на тры роўныя часткі — плінт (цокаль) і складаны цыркульны пераход ад цокаля да калоны з двума валікамі.
• У іанічным ордары база (з пастаментам ці без яго) больш складаная, чым у папярэдніх ордараў, і можа ўключаць два ці тры цыркульныя валікі і цыркульныя пераходы ад плінта да базы і ад базы да ствала калоны.
• У карынфскім ордары, аналагічна іанічнаму, могуць выкарыстоўвацца пастаменты і складаныя базы з трыма валікамі, але агульная вышыня пастамента — ніжэйшая за вышыню пастамента ў іанічным ордары. Атычная база мае тут больш пляскатыя прапорцыі, чым у дарычным ордары.
• У складаным ордары, які заўсёды робіцца стройнейшым за карынфскі, атычная база мае, насупраць, больш выцягнутыя ў вышыню прапорцыі.

• 
  Тасканскі ордар
• 
  Дарычны ордар з высокім пастаментам
• 
  Іанічны ордар з простай атычнай базай
• 
  Карынфскі ордар з атычнай базай

Сярэдневяковая архітэктура

Царква Сен-Дэні: валік базы захаваўся, а пераход ад яго да цела калоны — страчаны

У раннім сярэднявеччы (да эпохі Каралінгаў уключна) па-ранейшаму ўжываліся прымітыўна вырабленыя атычныя базы, якія спалучаліся з агрубленымі рысамі «варварскіх» пабудоў. Першай ахвярай спрашчэння стаў цыркульны пераход ад базы да ствала калоны. Сувязь паміж агульным абліччам ордарнай калоны і цыркульным малюнкам базы была страчана, прапорцыі не выконваліся. Кожны муляр абапіраўся на ўласны вакамер і мясцовыя традыцыі. У месцах, дзе захоўваліся рымскія пабудовы, гэтыя традыцыі захоўвалі вернасць антычным узорам (у паўднёвай Францыі да XIII стагоддзя, у Італіі — традыцыя не перарывалася да эпохі Адраджэння); там жа, дзе такіх узораў не было — архітэктура адразу адышла ў бок ад антычнага ордара.

Этапы працаёмкага працэсу вастрэння складанай базы

На выхадзе з ранняга Сярэднявечча, і асабліва з распаўсюджваннем гатычнага стылю, у сярэдневяковай архітэктуры ўзніклі своеасаблівыя базы калон, якія не мелі прамых аналагаў у антычнай архітэктуры. У адрозненне ад антычнасці, дзе базы — заўсёды фігуры вярчэння, сярэдневяковыя базы часта мелі ў плане форму мнагагранніка ці гронкі, абыўся пераход ад простай, круглай у плане, калоны да апорнага слупа, утворанага пучком паралельных калон.

• 
  База-васьмівугольнік з царквы Нотр-Дам, Semur-en-Auxois
• 
  База, якая складаецца з двух дыскаў, з Charolais, XII стагоддзе
• 
  База «з шарамі» царквы Сен-Назер, Каркасон, канец XI стагоддзя
• 
  База-гронка з царквы Сен-Рэмі, Рэймс

Літаратура

• Андреа Палладио, Четыре книги об архитектуре, М., Архитектура-С, 2006, ISBN 5-9647-0080-2
• Фр.: Dictionnaire raisonné de l'architecture française du XIe au XVIe siècle // Словарь французской архитектуры XI—XVI веков Виолле-ле-Дюка на wikisource

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме База (архітэктура)