Батанічны сад Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэта
Батанічны сад ВДУ імя П. М. Машэрава — батанічны сад у Віцебску, навучальна-навуковае падраздзяленне Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя П. М. Машэрава. Размешчаны па вуліцы Урыцкага, 25. Дырэктаркай батанічнага саду з 2022 года з’яўляецца Вольга Васілеўна Касперсон[1].
| Батанічны сад Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэта? | |
|---|---|
| Асноўная інфармацыя | |
| Тып | батанічны сад |
| Дата заснавання | 1919 |
| Размяшчэнне | |
| 55°12′04″ пн. ш. 30°12′45″ у. д.HGЯO | |
 | |
Гісторыя правіць
Закладзены ў 1919 годзе як школьны навучальна-паказальны сад[1] для практычнага вывучэння батанікі, садаводства, кветкаводства і агародніцтва на тэрасах старога парку каля р. Віцьба (плошча больш за 3 га)[2]. З вясны 1920 года інструктарам па батаніцы ў садзе працуе Л. Д. Нікольскі[3].
У 1921 годзе навучальна-паказальны сад перадалі сельгастэхнікуму, выкладчыкі якога інтэнсіўна выкарыстоўвалі ў навучанні студэнтаў сабраныя ў садзе калекцыі раслін. Аснову гэтых калекцый склалі расліны перададзеныя батанікам У. У. Адамавым у дар з Вялікалятчанскага доследна-акліматызацыйнага батанічнага саду[3].
У 1924 г. сельгастэхнікум ператвораны ў Віцебскі ветэрынарны інстытут, а сад, рэарганізаваны ў батанічны, стаў навучальным падраздзяленнем інстытута[1]. Л. Д. Нікольскі быў прызначаны дырэктарам сада, прыклаўшы шмат сіл да змены профілю сваёй гаспадаркі[3].
15 студзеня 1924 г. на тэрыторыі саду рашэннем ГубАНА адкрыта Біястанцыя, загадчыкам якой прызначаны Л. Д. Нікольскі. Пры станцыі быў створаны кружок юных натуралістаў. У асобныя гады ў садзе займаліся да 250 юннатаў[3].
У 1925 годзе ў садзе каля 500 відаў мясцовых пладовых дрэў, каля 60 — паўднёвых прадстаўнікоў, экспазіцыя з 972 відаў травяністых раслін (з ix 120 лекавых), невялікія пасадкі дэкаратыўных дрэў, ягадныя кусты, цяпліца, парнікі, паказальныя поле і агарод. 3 1926 самая паўночная ў Беларусі плантацыя белай шаўкоўніцы. Каля 200 відаў раслін (пераважна лекавыя, тэхнічныя, дэкаратыўныя, расліны-компасы і інш.) перанесены з Вялікалятчанскага батанічнага саду[2].
У 1931 годзе батанічны сад ветэрынарнага інстытута рэарганізаваны ў гарадскі, а ў 1939 — у Абласны школьны батанічны сад[1].
Пасляваеннае аднаўленне правіць
У час Другой сусветнай вайны дырэктар Л. Д. Нікольскі застаўся ў акупаваным горадзе, спрабуючы захаваць сад. У 1942 г. нямецкае камандаванне ўзяло сад у сваё распараджэнне і ператварыла яго ў агароднінную гаспадарку, знішчаючы пры гэтым батанічныя калекцыі. Л. Д. Нікольскі адмаўляўся вырошчваць гародніну для германскай арміі і ўсякімі спосабамі імкнуўся захаваць калекцыі раслін. За гэта быў зняты з пасады дырэктара саду, абвінавачаны ў антынямецкай прапагандзе і арыштаваны. У сакавіку 1944 г. ён з іншымі вязнямі вывезены немцамі з Віцебска ў Брэст[3].
За гады вайны сад быў практычна знішчаны[1], засталася толькі частка дэндрарыя[2]. Пасля вызвалення Віцебска з 1944[2] года пачаліся працы па стварэнні саду нанова. Неўзабаве пасля вызвалення Брэста Л. Д. Нікольскі вярнуўся ў Віцебск і 17 лістапада 1944 г. адноўлены на пасадзе дырэктара батанічнага саду[3].
У 1948—1952 гг. закладзены новы дэндрарый. У 1953 годзе ў калекцыях саду налічвалася 1600 таксонаў. Гэты час яго найвышэйшага росквіту[1].
Сярод 59 садоў СССР Віцебскі батанічны сад па памерах (7,7 га) стаяў на 31 месцы, па плошчы аранжарэй (700 кв.м) — на 12, па колькасці відаў травяністых раслін (1057 відаў і сартоў) — на 12 месцы[1].
Перыяд заняпаду правіць
У канцы 1953 года Л. Д. Нікольскі памірае, а ўжо праз паўгода паводле рашэння Савета Міністраў БССР № 559 ад 16.06.1954 г. батанічны сад (плошча 4 га)[2] быў рэарганізаваны ў аграбіястанцыю педінстытута.
Тэрыторыю сада была падзелена на часткі. Частка зямлі адышла пад аграбіястанцыю, а іншая да станцыі юных натуралістаў. У аграбіястанцыі быў іншы кірунак працы, гэта прывяло да рэзкага зніжэння біяразнастайнасці батанічных калекцый жывых раслін[1], спынілася ўсякая праца па інтрадукцыі дзікарослых дрэвавых і дэкаратыўна-травяністых раслін[3].
Аграбіястанцыяй падтрымліваліся толькі калекцыі аддзелаў агародніцтва і пладаводства. Пачалося няўхільнае зніжэнне колькасці відаў у батанічных калекцыях. Аграстанцыя высадзіла новы пальметны яблыневы сад на сярэднерослых прышчэпах[3].
Пад гарадскую забудову адрынуты 4,4 га раней засвоенай плошчы, дзе размяшчаўся калекцыйны ўчастак мясцовай флоры, разбураны парнікі і аранжарэі, сад на тэрасах і пейзажны парк былі закінуты і выведзены са складу тэрыторыі, апрацоўвалася ўсяго 20 сотак зямлі, і была маленькая цяпліца плошчай 70 кв.м. на пячным ацяпленні, у якой вырошчваліся 45 відаў пакаёвых раслін. З некалі найбагацейшых калекцый знікла звыш 1300 відаў раслін. У адкрытым грунце захавалася ўсяго 135 відаў. Быў страчаны архіў саду і большасць каштоўных навуковых звестак па інтрадукцыйным выпрабаванні сабраных у 1919—1954 гг. раслін. Пра сад нагадваў дэндрарый на плошчы 0,5 га на рагу вуліц Камуністычнай і Урыцкага, дзе раслі 75 відаў дрэў і невялікі пладовы сад пасаджаны юннатамі[3].
Адраджэнне саду правіць
У 1979 г. па ініцыятыве прафесара У. А. Радкевіча (былога юнната «школьнага» саду) і кафедры батанікі[3] батанічны сад быў адноўлены Міністэрствам асветы БССР[1] ў граніцах сваёй паваеннай тэрыторыі[3], як навучальнае падраздзяленне Віцебскага педагагічнага інстытута. Плошча 7,6 га[2]. Да гэтага часу ў адкрытым грунце захавалася ўсяго 135 відаў раслін (з іх 75 драўняных парод), у старой цяпліцы — 45 відаў трапічнай флоры. Пасля аднаўлення статусу батанічнага саду паступова пачалося нарошчванне калекцый[1].
У 1990—1992 гг. пабудаваны дзве новыя аранжарэі па 100 кв.м. і рэканструявана і пашырана да 90 кв.м. старая цяпліца[1].
Пасля пераўтварэння ў 1995 годзе педагагічнага інстытута ва ўніверсітэт батанічны сад набыў статус навучальна-навуковага падраздзялення ўніверсітэта. З гэтага часу ідзе планамернае пашырэнне калекцый жывых раслін і павелічэнне іх біяразнастайнасці[1].
Батанічны сад універсітэта падтрымлівае навуковыя сувязі, абменьваецца насеннем, спісамі і каталогамі сваіх раслін з 225 батанічнымі ўстановамі ў 57 краінах свету, ахопліваючы ўсе мацерыкі і геаграфічныя рэгіёны. Інтэнсіўныя сувязі з замежнымі батанічнымі ўстановамі дазволілі саду сабраць багатую калекцыю раслін[1].
Гадавальнік батанічнага саду рэалізуе арганізацыям і насельніцтву пасадачны матэрыял дэкаратыўных дрэвавых і кветкавых раслін (звыш 100 найменняў новых і перспектыўных сартоў)[1].
Калекцыя правіць
Сучасны дэндрарый разбіты паводле геаграфічнага прынцыпу, збераглося каля 80 відаў дрэў (сектары Амерыкі і Канады, Еўропы, Сібіры, Усурыйскага края і Маньчжурыі і інш); ёсць калекцыі травяністых і кветкава-дэкаратыўных раслін[2].
У 2020 годзе ў калекцыях расло больш 2550 відаў, разнавіднасцяў, формаў і сартоў раслін, сабраных з усіх кантынентаў. Сёння ў Беларусі гэта другая па велічыні калекцыя жывых раслін[1].
Структура правіць
Сёння ў структуру батанічнага саду ўваходзяць[1]:
- аддзел дэкаратыўна-кветкавых травяністых раслін,
- аддзел драўняных раслін (дэндрарый),
- аддзел трапічных і субтрапічных раслін (аранжарэі),
- экспазіцыйны ўчастак,
- навучальна-доследны ўчастак,
- участак сістэматыкі раслін,
- насенная лабараторыя і гербарый.
Аддзел дрэвавых раслін правіць
Аддзел дрэвавых раслін займае плошчу 1,9 га і налічвае 380 парод, якія адносяцца да 100 родаў з 42 сямействаў. Ён складаецца з рэштак паваеннага дэндрарыя, разбітага па геаграфічным прынцыпе (расце 75 відаў, пасаджаных у 1948-50 гг.), і ландшафтнага парку, дзе драўняныя пароды высаджаны ў экспазіцыі. Курыруе калекцыю драўняных раслін саду Ю. І. Высоцкі[1].
Аддзел дэкаратыўна-кветкавых травяністых раслін правіць
Аддзел дэкаратыўна-кветкавых травяністых раслін размешчаны на 9 калекцыйных участках плошчай 0,54 га. Тут растуць 1509 відаў і сартоў, якія адносяцца да 475 родаў з 102 сямействаў. Курыруе калекцыю аддзела І. М. Марозаў[1].
Аддзел трапічных і субтрапічных раслін правіць
Аддзел трапічных і субтрапічных раслін (аранжарэя і цяпліца) уключае 667 відаў, сартоў і формаў, якія адносяцца да 213 родаў з 84 сямействаў. Калекцыю кактусаў і сукулентаў курыруе В. Л. Волкаў. Калекцыю трапічных і субтрапічных раслін — Д. Аляксандравіч[1].
Экспазіцыі правіць
У садзе створаны новыя навучальна-асветныя батанічныя экспазіцыі[1]:
- ахоўныя і рэдкія расліны;
- прыбярэжна-водныя расліны;
- рэзка-араматычныя расліны;
- дэкаратыўны вадаём і мініальпінарый;
- новыя віды шматгадовых раслін у кветкаводстве і азеляненні;
- эвалюцыйная сістэма раслін Акадэміка Тахтаджана;
- сад ценявых раслін.
На аснове гэтых экспазіцый і калекцыйных насаджэнняў сад праводзіць тэматычныя экскурсіі і навучальныя заняткі[1].
Зноскі
- ↑ а б в г д е ё ж з і к л м н о п р с т у ф О факультете - ВГУ имени П.М. Машерова - ВГУ имени П.М. Машерова. vsu.by. Праверана 6 сакавіка 2024.
- ↑ а б в г д е ё Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).
- ↑ а б в г д е ё ж з і к Очерк истории Витебского ботанического сада.
Літаратура правіць
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).
Спасылкі правіць
- Афіцыйная старонка сайта. vsu.by. Праверана 6 сакавіка 2024.