Бешанковічы

Бешанковічы
Герб	Сцяг
Краіна	Беларусь
Вобласць	Віцебская
Раён	Бешанковіцкі
Каардынаты	55°02′ пн. ш. 29°27′ у. д.HGЯO
Заснаваны	1460
Першая згадка	XV стагоддзе
Гарадскі пасёлак з	1938
Вышыня цэнтра	142 м
Насельніцтва	▼6 819 чал. (1 студзеня 2025);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 2131
Паштовы індэкс	211361
Аўтамабільны код	2
СААТА	2205551000
	Бешанковічы на Вікісховішчы

Бешанко́вічы^[2] (трансліт.: Biešankovičy) — гарадскі пасёлак у Віцебскай вобласці Беларусі, цэнтр Бешанковіцкага раёна. Прыстань на левым беразе ракі Дзвіна. Месціцца за 51 км ад Віцебска, 38 км ад чыгуначнай станцыі Чашнікі на лініі Орша — Лепель. Вузел аўтамабільных дарог на Віцебск, Шуміліна, Лепель, Чашнікі, Сянно.

Назва

Паводле географа Вадзіма Жучкевіча, назва Бешанковічы антрапанімічнага паходжання, на гэта верагодна паказваюць існыя прозвішчы тыпу Бешанкоў^[3]. Такую думку пацвярджае стары антрапонім XV ст. з-пад Наваградка (Забердава) – «Яковъ Бешенка»^[4], а таксама ў тым жа рэгіёне (па іншы бок Нёмана) тапонім Бе́шанкі. У1800 годўзе фіксавалася старое літоўскае (з-пад Вількаміра) прозвішча Бешэніс^[5], якое, як мяркуецца, паходзіць ад двухасноўнага імя Be-šenas.

У інтэрнэт-крыніцах пазначаецца, што тапонім Бешанковічы мог пайсці ад слова «бешань» — 'моцная плынь у сярэдзіне ракі'^[6], але месца сапраўднага ўжывання гэтага слова невядомая.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Паводле падання, спачатку Бешанковічы месціліся вышэй па цячэнні Дзвіны, на левым беразе, на месцы цяперашніх Мількавічаў. Пазней былі перанесены на 6,5 км ніжэй^[7].

Паводле гісторыка Аляксея Сапунова, населены пункт упершыню ўпамінаецца ў 1447 годзе, калі вялікі князь «Казімір у памяць выратавання сваёй жонкі ў 20-ы дзень ліпеня ад утаплення загадаў пабудаваць у Беларусі шэсць цэркваў у імя святога Ільі-прарока»^[8]. Гісторык Восіп Турчыновіч называе 1460 год, калі «у памяць выратавання каралевы Елісаветы ад утаплення 20 ліпеня ў дзень прарока Ільі Казімір загадаў пабудаваць у Беларусі некалькі цэркваў праваслаўных па берагах рэк Дзвіны, Дняпра і Сажа: у Віцебску, Бешанковічах, Магілёве, Крычаве, Оршы і Чэрыкаве, падараваў гэтым храмам у карыстанне перавозы»^[9]. У пачатку XVI стагоддзя вёска Бешанковічы ўваходзіла ў склад Крывінскай воласці Полацкага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага і належала Друцкім-Сакалінскім.

У 1605 годзе Бешанковічы перайшлі да Язерскіх, з 1615 года — у валоданні аршанскага маршалка М. Адравонжа. У 1630 годзе Бешанковічы набыў ваявода віленскі Казімір Леў Сапега, неўзабаве паселішча атрымала статус мястэчка, а ў 1634 годзе магдэбургскае права. Пры Сапегах Бешанковічы разбудаваліся, у мястэчку штогод праводзіліся 2 кірмашы, самы вядомы быў Петрапаўлаўскі, які пачынаўся 29 чэрвеня (дзень святых Пятра і Паўла) і стаяў 4 тыдні. Штогод на яго з’язджалася да 4—5 тысяч чалавек. У 1650 годзе Казімір Леў Сапега збудаваў тут касцёл.

У 1656 годзе пасля смерці Сапегі Бешанковічы перайшлі ў спадчыну яго стрыечнай пляменніцы Ганне Сапега, якая была жонкай Станіслава Нарушэвіча. З канца XVII ст. праз шлюб іх дачкі Яаны Тэадоры з Янам Агінскім Бешанковічы перайшлі ва ўласнасць Агінскім, пры якіх у мястэчку пабудаваны першыя камяніцы. У Паўночную вайну (1700—1721) у 1708 годзе тут размяшчаліся маскоўскія войскі, тры разы мястэчка наведаў маскоўскі цар Пётр I. З сярэдзіны XVIII ст. Бешанковічы — горад (места), у якім было каля 1,5 тысячы двароў; цэнтр ганчарнага і мылаварнага рамёстваў, вырабу гонты; працаваў гасціны двор. Князь Міхал Казімір Агінскі 2 лютага 1762 года выдаў мяшчанам ліст, якім вызваляў іх ад значнай часткі паншчыны, акрамя згону за млын. Міхал Казімір Агінскі збудаваў у горадзе палац, заклаў парк з некалькімі экзотамі, вадаёмамі, гаспадарчымі пабудовамі.

Палац Храптовічаў. Напалеон Орда, 1876 г.

Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) Бешанковічы былі падзелены на 2 часткі, задзвінская частка Бешанковічаў з 500 дварамі апынулася ў складзе Расійскай імперыі. Граніца праходзіла па Дзвіне, праз што была пабудавана галоўная мытня. У 1783 годзе Агінскі зрабіў даравальны запіс, паводле якога Бешанковічы сталі ўласнасцю Іахіма Храптовіча. З 1785 года пачаўся эканамічны заняпад Бешанковічаў, прычынай былі некалькі пажараў і перавод галоўнай мытні ў Полацк і Талачын. На 1785 год на частцы Вялікага Княства Літоўскага было 1000 двароў, дзейнічалі касцёл і царква.

Пад уладай Расійскай імперыі

Праект царквы, 1863 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Бешанковічы цалкам апынуліся ў складзе Расійскай імперыі. Расійскія ўлады панізілі статус паселішча да мястэчка Лепельскага павета Віцебскай губерні; у гэты час больш за чвэрць ягоных жыхароў займаліся толькі сельскай гаспадаркай. У вайну 1812 года з 11 ліпеня да 20 кастрычніка Бешанковічы займалі французскія войскі, некалькі дзён тут месціўся штаб Напалеона. У верасні 1821 года на агляд расійскай гвардыі ў мястэчка прыязджаў расійскі імператар Аляксандр I.

На 1868 год у Бешанковічах 392 будынкі; працавалі народнае вучылішча, 2 гарбарныя заводы, бровар, 115 крам, у наваколлі 17 вадзяных і ветраных млыноў. Ужо ў сярэдзіне XIX стагоддзя галоўныя вуліцы былі брукаванымі. З 1881 года Дзвіной з Улы на Віцебск рэгулярна хадзіў параход, а з 1892 года — 4 параходы. Паводле вынікаў перапісу 1897 года, у мястэчку было 1099 будынкаў. У пачатку XX стагоддзя — 7 мураваных і 1243 драўляныя дамы, пошта, тэлеграф, царкоўна-прыходская школа, 3 народныя вучылішчы, 127 крам, лякарня.

Бешанковічы за часамі вайны 1812 года
Агульны выгляд мястэчка
Царква Святога Мікалая
Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла
Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла

Палац Храптовічаў
Сінагога
Пераход цераз раку
Каля мястэчка

Найноўшы час

26 лістапада 1917 года ўладу ў мястэчку захапілі бальшавікі. Пасля лютаўскага наступлення 1918 года нямецкіх войскаў Бешанковічы апынуліся ў прыфрантавой паласе. У сувязі з заняццем немцамі большай часткі Лепельскага павета яго выканаўчы камітэт часова быў пераведзены ў Бешанковічы.

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Бешанковічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня маскоўскія бальшавіцкія ўлады адабралі мястэчка разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР; у Лепельскім (1919—1923) і Бачэйкаўскім паветах (1923—1924).

У 1924 годзе ў выніку першага ўзбуйнення Бешанковічы вернуты ў склад БССР. З 1924 года цэнтр Бешанковіцкага раёна Віцебскай акругі (да 1930 года), з 1938 года — гарадскі пасёлак у Віцебскай вобласці.

У Другую сусветную вайну з 6 ліпеня 1941 года да 25 чэрвеня 1944 года пад акупацыяй Германіі.

7 чэрвеня 1966 года ў мяжу гарадскога пасёлка Бешанковічы ўключана вёска Стрэлка^[10].

Бешанковічы на старых здымках
Палац Храптовічаў, да 1918 г.
Палац Храптовічаў, 1903 г.
Касцёл Святых Казіміра і Рафала, 1913 г.
Касцёл з боку апсіды, 1913 г.

Інтэр’ер касцёла, 1913 г.
Помнік, 1910-я гг.
Царква на Задзвінскай Слабодцы, да 1918 г.
Параходная прыстань і свірны Храптовічаў, да 1918 г.

Насельніцтва

1552 — 34 двары
1750 — 5,5 тыс. чал.
1897 — 4 423 чал.^[11]
1939 — 4,3 тыс. чал.^[11]
1969 — 4,7 тыс. чал.^[11]
2004 — 8,2 тыс. чал.
2008 — 7,9 тыс. чал.
2009 — 7,9 тыс. чал.
2010 — 7,3 тыс. чал.
2016 — 6 701 чал.^[12]
2017 — 6 647 чал.^[13]

Эканоміка

Прадпрыемствы лёгкай (ільнозавод), харчовай прамысловасці (малочны завод), камбінат будматэрыялаў. Вядомыя як цэнтр традыцыйных ганчарных вырабаў, так званай бешанковіцкай керамікі (фабрыка мастацкіх вырабаў). Гасцініца (вул. Камуністычная, 22). Дом паляўнічага.

Культура і адукацыя

Дзейнічаюць Бешанковіцкі гісторыка-краязнаўчы музей і сярэдняя школа.

Славутасці

Свята-Ільінская царква

Пантонны мост

Палацава-паркавы ансамбль Храптовічаў (XVII — першая палова XVIII стагоддзя) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 212Г000141шыфр 212Г000141
Свята-Ільінская царква (1870) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Г000143шыфр 213Г000143
Касцёл Святых Пятра і Паўла (2011)
Земляныя ўмацаванні вайны 1812 г.
Памятны купальны крыж царквы Св. Мікалая
Яўрэйскія могілкі
Капліца на могілках
Брацкая магіла (1941—1944) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Д000142шыфр 213Д000142;
Драўляны падвесны мост
Пантонны мост, прыкладна да 2010 года на яго месцы размяшчалася паромная пераправа
Курган Славы
Дуб Напалеона

Страчаная спадчына

Касцёл Святых Казіміра і Рафаіла

Вядомыя асобы

Віктар Васільевіч Аўчыннікаў (нар. 1952), беларускі ўрач і палітык.
Іаакім Іванавіч Берасцень (1877—1926), палітык і рэвалюцыянер.
Аркадзь Андрэевіч Гейнэ (1919—1942), беларускі паэт.
Эльвіра Ціханаўна Круцько (нар. 1949), беларуская спецыялістка ў галіне хіміі.
Таццяна Сяргееўна Маркевіч (нар. 1988), беларуская валейбалістка.
Фёдар Іосіфавіч Нікановіч (1854—1911), святар і палітык.
Міхаіл Мікалаевіч Ткачэнка (1922—1948), лётчык-штурмавік, Герой Савецкага Саюза.
Саламон Барысавіч Юдовін (1892—1954), беларускі графік.
Майсей Ісакавіч Юдовін (1898—1966), беларускі паэт.
Валерыя Турчына (нар. 2005) — беларуская валейбалістка.

Заўвагі

↑ Численность населения на 1 января 2025 г. и среднегодовая численность населения за 2024 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2025.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q133574508"></a>
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).
↑ Жучкевич В. А. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Мн., 1974. Стар. 27-28.
↑ Lietuvos Metrika. Kn. 3 (1440-1498). Vilnius, 1998. С. 53.
↑ Ukmergės dekanato RKB gimimo metrikų aktų knyga (нявызн.).
↑ Геральдыка (руск.)(недаступная спасылка). Бешенковичский районный исполнительный комитет (28 ліпеня 2011). Архівавана з першакрыніцы 26 мая 2012. Праверана 8 снежня 2022.
↑ Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Бешанковіцкага раёна / БелСЭ; [Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.; Мастак А. М. Хількевіч]. — Мн.: БелСЭ імя П. Броўкі, 1991. — 423 с.: іл. — С. 18. — ISBN 5-85700-053-X.
↑ Витебская губерния: историко-географический и статистический обзор / Сост. по программе и под ред. В. М. Долгорукова. Вып. 1: История. Природа. Население. Просвещение. — Витебск: Губернская типография, 1890. — [2], 387 с., [16] л. ил., цв. карт. — С. 32.
↑ Турчинович, И. В. Обозрение истории Белоруссии с древнейших времен / сочинение О. Турчиновича. — СПб.: издание В. А. Исакова, 1857. — XII, 303 с. — С. 115.
↑ Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 7 чэрвеня 1966 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1966, № 22 (1142).
↑ ^а ^б ^в Беларусь: Энцыклапедычны даведнік / Рэдкал.: Б. І. Сачанка і інш. — Мн.: БелЭн, 1995. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

Літаратура

Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
Долготович Б. Д. Почётные граждане белорусских городов: биограф. справочник / Б. Д. Долготович. — Мн.: Беларусь, 2008. — С. 71—72. — 368 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-01-0784-8. (руск.)

Спасылкі

	Бешанковічы на Вікісховішчы

Геаграфічныя звесткі па тэме Бешанковічы на OpenStreetMap
Бешанковічы на сайце Radzima.org
Бешанковічы на сайце Глобус Беларусі (руск.)

[_92ea0e2b97e987e1-1] Численность населения на 1 января 2025 г. и среднегодовая численность населения за 2024 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2025.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q133574508"></a>

[NNP-2] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).

[3] Жучкевич В. А. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Мн., 1974. Стар. 27-28.

[4] Lietuvos Metrika. Kn. 3 (1440-1498). Vilnius, 1998. С. 53.

[5] Ukmergės dekanato RKB gimimo metrikų aktų knyga (нявызн.).

[6] Геральдыка (руск.)(недаступная спасылка). Бешенковичский районный исполнительный комитет (28 ліпеня 2011). Архівавана з першакрыніцы 26 мая 2012. Праверана 8 снежня 2022.

[7] Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Бешанковіцкага раёна / БелСЭ; [Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.; Мастак А. М. Хількевіч]. — Мн.: БелСЭ імя П. Броўкі, 1991. — 423 с.: іл. — С. 18. — ISBN 5-85700-053-X.

[8] Витебская губерния: историко-географический и статистический обзор / Сост. по программе и под ред. В. М. Долгорукова. Вып. 1: История. Природа. Население. Просвещение. — Витебск: Губернская типография, 1890. — [2], 387 с., [16] л. ил., цв. карт. — С. 32.

[9] Турчинович, И. В. Обозрение истории Белоруссии с древнейших времен / сочинение О. Турчиновича. — СПб.: издание В. А. Исакова, 1857. — XII, 303 с. — С. 115.

[10] Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 7 чэрвеня 1966 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1966, № 22 (1142).

[blr-11] а ^б ^в Беларусь: Энцыклапедычны даведнік / Рэдкал.: Б. І. Сачанка і інш. — Мн.: БелЭн, 1995. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

[2016-Estimate-12] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

[2017-Estimate-13] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]