Борджыя

Борджыя, дакладней Борджа (італ.: Borgia) — іспанскі дваранскі род з Арагона (у арыгінальнай транслітарацыі — Борха, араг.: Borcha, ісп.: Borja), кіраўнікі горада Гандзіа. Фамільны герб — чырвоны бык. Род падарыў каталіцкаму свету дзвюх Рымскіх Папаў і два дзясятка кардыналаў. Яго імя стала сінонімам разбэшчанасці і вераломства.

Борха араг.: Borcha
у залатым поле барвовы бык стаіць на зялёнай зямлі, залатая аблямоўка абцяжарана васьмю зялёнымі пучкамі травы
Перыяд	XII—XVIII стст.
Тытул:	Герцаг Гандзія Князь Сквілачэ
Радзіма	Борха
Падданства	Арагон, Іспанія
Рэлігійная дзейнасць	Папы рымскія, кардыналы
Борха на Вікісховішчы

Паходжанне

Назва роду паходзіць ад пасёлка Борха ў Арагоне, недалёка ад Сарагосы. Сямейнае падданне пра паходжанне ад пазашлюбнага сына наварскага караля Санча Рамірэса не пацверджана дакументамі. Пасля выцяснення маўраў з Валенсіі кароль Хаймэ I Заваёўнік падзяліў паміж сваімі рыцарамі заваяваныя землі. У распараджэнні рыцара Эстэбана дэ Борха апынулася Хаціва, дзе ён і абгрунтаваўся са сваімі сваякамі. Пазней феадалы роду Борха выкупілі ў Кардонскага ўладарнага дому горад Гандзіа. Вяльможны род Борха, ці (па-каталанску) Боржа, быў адным з вядучых у каралеўстве Валенсія.

Борджыя ў Італіі

Пасля таго як Альфонса дэ Борха быў абраны Папам Рымскім пад імем Калікста III, яго сваякі сталі пераязджаць у Рым і ўлівацца ў шэрагі будучай «чорнай знаці». Сярод іх далей усіх пайшоў яго пляменнік (непат) па імі Радрыга, у 1492 г. абраны пантыфікам пад імем Аляксандра VI. Скандалы, якія суправаджалі яго знаходжанне ў Ватыкане, капітальна падарвалі аўтарытэт папства і падрыхтавалі Рэфармацыю.

Палац герцагаў Гандзія ў Валенсіі

Інтэр’ер герцагскага палаца ў Гандзіі

Ад сувязяў з некалькімі жанчынамі, і ў першую чаргу Ваноцай дэі Катанеі, Папа Борджыя прыжыў дзесецярых дзяцей; найбольш вядомыя П’етра Луіджы, Джавані, Чэзарэ, Джофрэ і Лукрэцыя. Старэйшы з братоў атрымаў ад іх каталіцкіх вялікасцей тытул герцага Гандзіа, які іспанскія нашчадкі Джавані насілі да пачатку XVIII стагоддзя. Франсіска Борджа, 4-ы герцаг Гандзіа, узначальваў ордэн езуітаў; прылічаны каталіцкай царквой да ліку святых.

У родзе нашчадкаў Джофрэ, якія засталіся ў Італіі, спадчынным быў тытул князя Сквілачэ. Праўнук Джофрэ, П’етра Борджыя (пам. 1624), не меў дзяцей мужчынскага полу. Ён выдаў малодшую дачку за герцага Арсіні, а старэйшую — за свайго кузена з іспанскай галіны Борджыя.

Іспанскія герцагі

У канцы XVI стагоддзя іспанская галіна Борджыя, якая паходзіць ад Джавані і яго сына Хуана, распалася на тры лініі. Глава старэйшай насіў тытул герцага Гандзіа, глава малодшай тытулаваўся маркізам Альканьісес пасля шлюбу са спадчынніцай гэтага тытула з роду Энрыкесаў. Глава ж сярэдняй лініі Борджыя набыў тытул і ўладанні герцага Вільяэрмоса шляхам шлюбу са спадчынніцай гэтага роду, які паходзіў па прамой мужчынскай лініі ад пазашлюбнага сына арагонскага караля Хуана II.

Іспанскія Борджыя былі ў фаворы ў кіраванне Філіпа III, з прычыны таго, што яго першы міністр, герцаг Лерма, па маці сам належаў да гэтага роду. Адзін з кузенаў герцага атрымаў прызначэнне віцэ-каралём Перу. Нават бастард Хуан дэ Борха (1564—1628) змог абгрунтавацца ў Паўднёвай Амерыцы, дзе яго нашчадкі займалі важнае становішча на працягу ўсяго каланіяльнага перыяду. Таксама з роду Борха адбывалася Ганна Франсіска — адзіная жанчына, якой давялося кіраваць віцэ-каралеўствам.

Асноўная лінія роду спынілася ў 1740 годзе са смерцю 11-га герцага Гандзіа, які не пакінуў нашчадства. Уладанні і тытулы іспанскіх Борджыя атрымала ў спадчыну нашчадства яго сястры і герцага Бенавентэ. У 1771 г. род герцагаў Бенавентэ згас, а іх тытулы (уключаючы тытул герцага Гандзіа і князя Сквілачэ) атрымалі ў спадчыну герцагі Асуна, у родзе якіх яны застаюцца і дагэтуль.

Борджыя з Велетры

Старонка кодэкса Борджыя

Значна радзей на старонках гісторыі з’яўляецца малодшая лінія роду Борджыя, якая паходзіць ад далёкага сваяка Калікста III, які абгрунтаваўся ў рымскім прыгарадзе Велетры. Яго нашчадкі былі на папскай службе і насілі тытул графаў. Найбольш вядомы сярод іх — кардынал Стэфана Борджыя (1731—1804), які памёр, суправаджаючы Папу ў Парыж на каранацыю Напалеона. Яго каштоўны збор рукапісаў, жамчужынай якога быў ацтэкскі кодэкс Борджыя, пазней стаў асновай для стварэння музея старажытнасцей у Велетры. Апроч Стэфана, гэта галіна роду Борджыя дала каталіцкай царквы яшчэ некалькі кардыналаў.

Знакамітыя прадстаўнікі

• Калікст III (лац.: Callistus PP. III, свецкае імя — Альфонса дзі Борджыя; 1378—1458) — Папа Рымскі з 8 красавіка 1455 года.
• Аляксандр VI (лац.: Alexander PP. VI; у свету — Радрыга Борджыя; 1431—1503) — Папа Рымскі з 12 жніўня 1492 года. Пляменнік Калікста III.
• Францыска дэ Борха (ісп.: Francisco de Borja; 1441—1511) — кардынал-непат, пасвечаны Рымскім Папам Аляксандрам VI.
• Джавані Борджыя (1474—1497) — другі герцаг Гандзіі, герцаг Сеса, сын Папы Рымскага Аляксандра VI і яго палюбоўніцы Ваноцы дэі Катанеі.

  

  Кардынал Борха. Накід Д. Веласкеса

• Чэзарэ Борджыя (італ.: Cesare Borgia; 1475—1507) — палітычны дзеяч, герцаг валанскі і раманьёльскі, прынц Андрыі і Венафра, граф дыёскі, кіраўнік П’ямбіна, Камерына і Урбіна, ганфаланьер і генерал-капітан Святой царквы. Сын Радрыга Борджыя, будучага Папы Аляксандра VI, і Ваноцы дэі Катанеі.
• Лукрэцыя Борджыя (ісп.: Lucrecia Borgia; 1480—1519) — пазашлюбная дачка Папы Рымскага Аляксандра VI і яго палюбоўніцы Ваноцы дэі Катанеі, герцагіня Песара, княгіня Салерна, герцагіня Ферары, Модэны і Рэджыа.
• Джофрэ Борджыя (італ.: Gioffre Borgia; 1481—1517) — князь Сквілачэ, малодшы сын Папы Рымскага Аляксандра VI і яго палюбоўніцы Ваноцы дэі Катанеі.
• Хуан дэ Борха (1494/8? — 1543) — трэці герцаг Гандзіа, герцаг Сеса, канетабль Неапаля; сын Джавані Борджыя;
• Джавані Борджыя (італ.: Giovanni Borgia; 1498—1547/1549) — называўся інфантам Рыма, верагодна быў, незаконнанароджаным дзіцем Лукрэцыі Борджыя.
• Франсіска Борджа (ісп.: San Francisco de Borja; 1510—1572) — каталіцкі святы, трэці генерал Таварыства Ісуса; сын Хуана Борджыя Энрыкеса. Кананізаваны 20 чэрвеня 1670 года.
• Гаспар Борха-і-Веласка (ісп.: Gaspar de Borja y Velasco; 1580—1645) — архібіскуп Севільі і Таледа, кардынал, глава іспанскай царквы; памёр ад гора, прайграўшы выбары на папскі прастол.
• Франсіска дэ Борха-і-Арагон (ісп.: Francisco de Borja y Aragon; 1581—1658) — граф Рэбальеда, князь Сквілачэ, іспанскі пісьменнік, судовы і каланіяльны чыноўнік. Віцэ-кароль Перу з 1615 па 1621.
• Ганна Франсіска дэ Борха-і-Дориа (ісп.: Anna Francisca de Borja y Doria; 1640—1706) — замяшчала свайго мужа графа Лемоса ў якасці кіраўніцы віцэ-каралеўства Перу ў 1668 годзе.
• Стэфана Борджыя (італ.: Stefano Borgia; 1731—1804) — італьянскі кардынал, збіральнік егіпецкіх і іншых старажытнасцей, заснавальнік музея ў Велетры.
• Радрыга Борха Севалас (ісп.: Rodrigo Borja Cevallos; нар. 1935) — прэзідэнт Эквадора з 10 жніўня 1988 года па 10 жніўня 1992 года.

У мастацкіх творах

• «Сямейства Борджа» (фр.: Les Borgia) — твор са зборніка «Знакамітыя злачынствы», Аляксандр Дзюма, 1839—1856.
• «Борджыя» (ісп.: Los Borgia) — іспанская кінастужка, Антоніа Эрнандэс, 2006.
• «Борджыя» (англ.: The Borgias) — англійскі тэлевізійны серыял, BBC, 1981.
• «Борджыя» (англ.: The Borgias) — канадскі тэлевізійны серыял, Showtime, 2011—2013.
• «Кантарэла» (яп.: カンタレラ Кантарэра) — манга, Ю Хігуры, 2001—2010.

Літаратура

• M. Mallet: The Borgias. London 1969.
• S. Schüller-Piroli: Die Borgia-Dynastie. 1982.
• I. Cloulas: Die Borgias. Biographien einer Familiendynastie. Zürich 1993.
• F. Gregorovius: Lucretia Borgia, nach Urkunden und Briefen ihrer eigenen Zeit. Leipzig 1966
• Volker Reinhardt (Hrsg.): Die großen Familien Italiens. Kröner, Stuttgart 1992, ISBN 3-520-48501-X.

Спасылкі

• Радавод роду Борджыя Архівавана 15 ліпеня 2017.
• Борджия, дворянский род // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.