Браніслаў Францавіч Залескі

Браніслаў Францавіч Зале́скі (9 (21) чэрвеня 1820 ці 1819, мяст. Вызна Слуцкага павета Мінскай губерні, цяпер г. п. Чырвоная Слабада Салігорскага раёна Мінскай вобл. або в. Рачкавічы Слуцкага павета Мінскай губерні — 2 студзеня 1880, Ментона, Францыя; Псеўданімы: Lićwin) — беларускі і польскі мастак, празаік. Член-карэспандэнт Кракаўскай акадэміі мастацтваў (1873).

Браніслаў Францавіч Залескі
польск.: Bronisław Zaleski
Браніслаў Залескі, 1875 (?).
Дата нараджэння	1819[…] ці 9 (21) чэрвеня 1820
Месца нараджэння	Вызна, Слуцкі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	2 студзеня 1880(1880-01-02)
Месца смерці	Ментона, дэпартамент Прыморскія Альпы, Францыя
Грамадзянства	Царства Польскае  Расійская імперыя
Бацька	Францішак Залескі[d]
Жонка	Міхаліна з Дзяконскіх[d]
Род дзейнасці	мастак, пісьменнік, журналіст, біёграф
Месца працы	Харкаўскі нацыянальны ўніверсітэт імя В. Н. Каразіна
Вучоба	Імператарскі Дэрпцкі ўніверсітэт
Медыяфайлы на Вікісховішчы

«Панеслі коні» — па карціне Юліуша Косака. Малюнак працы Браніслава Залескага, другая палова ХІХ стагоддзя.

Біяграфія

Злева направа — Браніслаў Залескі, Людвік Турно, Тарас Шаўчэнка. Праца Тараса Шаўчэнкі. Ліпень — жнівень 1851 года.

Дзяцінства

Браніслаў Залескі нарадзіўся ў шляхецкай сям’і. Атрымаў хатнюю адукацыю, прайшоў курс гімназіі. У 1837 годзе паступіў у Дэрпцкі (Тартускі) ўніверсітэт; браў удзел у нелегальных студэнцкіх гуртках. У наступным годзе за ўдзел у гуртку польскіх студэнтаў, звязаным з канспіратыўнай арганізацыяй Шымана Канарскага, быў выключаны і арыштаваны. Пасля двух гадоў зняволення Залескага саслалі ў Чарнігаў. Ссылка працягвалася да 1845 года.

Адбыўшы пакаранне, пасяліўся ў Вільні і наладзіў сувязь з удзельнікамі польскага вызвольнага руху. У 1846 годзе Залескага арыштавалі другі раз і пасля следства паслалі служыць радавым у Асобным Арэнбургскім корпусе.

Ваенная служба

Браніслаў Залескі, 1850.

З 1848 па 1856 год ён служыў у другім, чацвёртым і дзевятым лінейных батальёнах. Тут Залескі пасябраваў з ссыльнымі Зігмунтам Серакоўскім і Аляксеем Пляшчэевым. З Тарасам Шаўчэнкам пазнаёміўся і пасябраваў у лістападзе 1849 года ў Арэнбурзе, яны перапісваліся ў 1853—59. Як мастак Залескі быў прыкамандзіраваны дапамагаць Шаўчэнку завяршаць малюнкі, якія паэт выканаў падчас Аральскай апісальнай экспедыцыі. У 1851 годзе яны разам з Людвігам Турном прынялі ўдзел у Каратаускай экспедыцыі Аляксандра Анціпава.

У гэты час украінскі мастак намаляваў Залескага на карціне «Шаўчэнка сярод таварышаў». Пасля «за выдатна дбайную службу» Залескі атрымаў званне унтэр-афіцэра. У 1853 годзе, вызначыўшыся пад Ак-Мячэццю, ён стаў афіцэрам, а 12 чэрвеня 1856 года звольніўся са службы, маючы званне прапаршчыка. З 1853 года працягвалася перапіска сяброў. Захавалася шаснаццаць лістоў Шаўчэнкі да Залескага і адзінаццаць — Залескага да Шаўчэнкі. Шаўчэнка дасылаў Залескаму свае малюнкі, і той, жадаючы матэрыяльна дапамагчы паэту, прадаваў іх. У апошні раз яны сустрэліся ў 1859 годзе, калі Залескі па справах прыехаў у Пецярбург. Нататкі Залескага да лістоў Шаўчэнка ў 1890 годзе апублікаваў Іван Франко.

Вяртанне на радзіму

Вярнуўшыся ў Мінскую губерню, Браніслаў Залескі жыў у радавым маёнтку Рачкавічы пад Слуцкам, таксама пад Баранавічамі, Мінскам, Гродна, служыў у рэдакцыйных камісіях (у Мінску і Маскве), якія ажыццяўлялі падрыхтоўчую працу для сялянскай рэформы 1861 года.

У эміграцыі

«Пейзаж з будынкам» — па карціне Рэмбранта. Афорт працы Браніслава Залескага, пасля 1863 года.

Зігмунт Серакоўскі ў вязніцы. 1863

У пачатку 1860 года Б. Залескі атрымаў дазвол на выезд за мяжу і ўжо не вярнуўся ў Расію. Жыў у Дрэздэне, Рыме і Парыжы.

За мяжой Залескі падтрымліваў сувязь з рэвалюцыйнымі арганізацыямі. У прыватнасці, у 1863 годзе дапамагаў закупіць зброю для ўдзельнікаў польскага вызвольнага паўстання 1863—1864 гадоў. На працягу многіх гадоў супрацоўнічаў з польскай эмігранцкай прэсай, атрымаў вядомасць як гісторык і мастак. З 1866 года ён быў сакратар Гісторыка-літаратурнага таварыства і рэдактар «Штогоднікаў Гісторыка-літаратурнага таварыства» (польск.: Rocznik Towarzystwа Historyczno-Literackiego). Быў членам Польскай акадэміі ведаў. З 1873 член-карэспандэнт Акадэміі ўмеласці ў Кракаве.

У 1868 годзе Залескі стаў дырэктарам Польскай бібліятэкі ў Парыжы. Быў членам Акадэміі ведаў (папярэдніцы Польскай акадэміі навук), аўтар і выдавец біяграфічных і мемуарных прац, прысвечаных Адаму Ежы Чартарыйскаму, Іераніму Кайсевічу і Людвіку Арпішэўскаму.

Залескі належаў да членаў польскага палітычнага салона «Гатэль Ламбер» у Парыжы, быў сябрам Цыпрыяна Каміля Норвіда.

Памёр ад сухотаў у Ментоне.

Сям’я

У шлюбе з Міхалінай з Дзяконскіх, дачкой Міхаіла. Ёй у спадчыну ад бацькі дастаўся маёнтак Краснік.

Творчасць

«У юрце». З ілюстрацыі да кнігі «Жыццё кіргізскіх стэпаў»

Стварыў шэраг малюнкаў пра паўстанне 1863—1864 гадоў. Выпусціў ілюстраваныя выданні «Жыццё кіргізскіх стэпаў» (на французскай мове, 1865, Парыж), «Польскія выгнаннікі ў Арэнбургу» (польск.: Wygnańcy polscy w Orenburgu, 1866). Таксама стварыў афорты «Калізей у Рыме», «Від Сен-Мало».

Аўтар прац «Адмена прыгонніцтва ў Літве» (1868), «З жыцця літвінкі» (пра мастачку Г. Скірмунт, 1876). Пісаў успаміны.

Бібліяграфія

• (Из заметок о Шевченко) // Т. Г. Шевченко в воспоминаниях современников. М., 1962.
• Michał Bakunin i odezwa jego do przyjaciół rossyjskich i polskich. Księgarnia Polska, 1862
• Ignacy Krasicki, Bronisław Zaleski, Ksawery Pillati. Bajki i przypowieści. Nakładem Bolesława Maurycego Wolffa, 1880
• Michał Zaleski, Bronisław Zaleski. Pamiętniki Michała Zaleskiego, wojskowego wielkiego ksiestwa Litewskiego, posła na Sejm czteroletni, 1879
• Z źycia Litwinki 1827—1874: Z listów i notatek zloźył Bronisław Zaleski. 1876. Беларускі пераклад: «З жыцця літвінкі» (пра Гелену Скірмунт). Мінск, 2009
• La vie des Steppes Kirghizes. Paris, J. B. Vasseur, 1865. Пер. з фр.: Залесский, Бронислав. Қазақ сахарасына саяхат: Алматы: ӨНЕР, 1991.- 131 бет.
• Залеский Б. Ф. Из заметок о Шевченко. (1849—1852. Шевченко в ссылке. Его участие в экспедиции А. И. Бутакова по составлению карты Аральского моря и в поездке на Мангышлак. В тексті — коментарі до листів Шевченка, адресованих автору за 1853—1857 рр. з відомостями про творчість Шевченка в засланні). В кн.: Т. Г. Шевченко в воспоминаниях современников. М., 1962, с. 237—241. Прим.: с. 444—446.
• Залесский Б. Қазақ сахарасына саяхат. Алматы, 1991.- 132 бет.
• Залесский Б. Қазақ даласының өмірі. Астана: Аударма, 2003. — 264 б.

Літаратура

• Wiesław Caban, Z Orenburga do Paryża. Bronisław Zaleski 1820—1880, 2006.
• Александровіч С. Старонкі братняй дружбы. — Мн., 1960. — С. 173—181;
• Грыцкевіч В. Сябар Кабзара па ссылцы // Грыцкевіч В. Нашы славутыя землякі. — Мн., 1984;
• PSB;
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — С. 399. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.;
• АЗБ.
• Wiesław Caban, Z Orenburga do Paryża. Bronisław Zaleski 1820—1880, 2006, 248 s. + 12 s. nlb. + mapa, format B5, ISBN 83-7133-303-X (biografią Bronisława Zaleskiego — jego działalności jako uczestnika spisków niepodległościowych lat 40. XIX wieku na Litwie, ukazującą losy zesłania na linii orenburskiej w latach 1848—1856 na Syberię, a także przedstawiającą postać B. Zaleskiego jako działacza obozu Czartoryskich w dobie powstania styczniowego, a po jego upadku organizatora życia kulturalnego emigracji polskiej w Paryżu)
• Паламарчук Г. П. Матеріали до біографії Шевченка за листами Броніслава Залєського. В кн.: Питання шевченкознавства, в. 1. К., 1958
• Дьяков В. А. Деятели русского и польского освободительного движения. — М., 1967
• Полотай А. Новознайдені автографи листів Т. Г. Шевченка до Броніслава Залеського. — «Радянське літературознавство», 1971, № 6
• Белорусская ССР: крат. энцикл. Т. 5. — Мн., 1982.
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — С. 512. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).
• Пікулік А. М. Залескі Браніслаў Францавіч // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 320. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Зұлхаров Ғ. «Қазақты ат үстінде тану керек» Мәтін: Поляк суретшісі Бронислав Залесскийдің туғанына 180 жыл. // Дидар. 2000
• Joanna Woch. Podróże I ekspedycje naukowe polskich artystów po Sybirze w pierwszej połowie XIX wieku (Jan Damel, Leopold Niemirowski, Bronisław Zaleski) // Sztuka Europy Wschodniej T. 1. Polska — Rosja: Sztuka I historia. Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata & Wydawnictwo Tako. — Warszawa — Torun, 2013. — S. 327—339.
• Joanna Woch. La vues des steppes Kirghizes Bronisława Zaleskiego // Sztuka Europy Wschodniej, t. III: Polscy i rosyjscy artyści i architekci w koloniach artystycznych zagranicą i na emigracji politycznej 1815—1990. Wydawnictwo Tako. — Warszawa — Torun, 2015. — S. 111—118.  ISBN/ISSN 9788362737642

Спасылкі

• Альбом «Жыццё кіргізкіх стэпаў» 1865 г. Поўная версія з тэкстамі і ілюстрацыямі. pdf
• Афорты і літаграфіі Залескага ў калекцыі Нацыянальнага музея ў Варшаве. MNW Cyfrowe
• Стаття «Залеський Броніслав» у «Шевченківському словнику»
• Броніслав Залеський у довідковому виданні «Оренбургская Шевченковская энциклопедия»
• Броніслав Залеський у довідковому виданні «Рэпрэсаваныя лiтаратары, навукоўцы, работнiкi асветы, грамадскiя i культурныя дзеячы Беларусi. 1794—1991. Том I»
• Енциклопедична стаття про Залеського на сайті «Культурна асветнiцкi клуб „Спадчына“»
• Залескі Браніслаў Францавіч на сайце анлайн-энцыклапедыі «Беларусь у асобах і падзеях»