Брэсцкае гета (16 снежня 1941 — 18 кастрычніка 1942) — месца, куды прымусова былі пераселеныя яўрэі горада Брэста і наваколляў у ходзе пераследу і знішчэння яўрэяў падчас акупацыі тэрыторыі Беларусі немцамі ў Другую сусветную вайну.

Мемарыяльны камень на вуліцы Куйбышава, Брэст

Гісторыя

правіць

Гета было створана 16 снежня 1941 года. У яго ўвайшлі вуліца Маякоўскага, бульвар Касманаўтаў, вуліцы Гогаля, Маскоўская, Дзяржынскага, Кірава (шырокі кут), мяжа паміж былой бальніцай і Мухаўцам. Па стане на снежань 1941 года ў гета пражывала 18 тысяч чалавек.

Маскоўская вуліца (дарога з Варшавы ў Мінск і Маскву) была падзелена на дзве няроўныя часткі: вялікую, размешчаную на поўначы, і меншую, якая ахоплівала паўднёвую частка раёна пражывання яўрэяў . У гета была бальніца і крамы.

У гета сачылі за парадкам 60 супрацоўнікаў юдэнрата[1]. Старшынёй юдэнрата абралі Херша Розэнберга[2].

У студзені 1942 года былі створаны падпольныя арганізацыі Супраціўлення. Адзін з арганізатараў — Міхаіл Амелінскі, афіцэр польскай арміі.

Увосень 1942 года немцы запатрабавалі ўзносы (грошы, каштоўнасці) ад яўрэяў пад пагрозай ліквідацыі гета. Нягледзячы на значныя ўзносы, у перыяд з 15 па 18 кастрычніка гета было ліквідавана. Большасць яўрэяў былі забітыя, а астатняя частка была сагнана на працу ў Германію[3]. У жывых з усіх вязняў гета засталося 19 чалавек[4].

Ушанаванне памяці

правіць
 
Абеліск на месцы расстрэлу вязняў гета, Бронная гара

У памяць аб ахвярах ліквідацыі гета пасля вайны быў усталяваны мемарыял і абеліск[5].

Перапахаванне

правіць

У студзені-сакавіку 2019 года падчас будаўніцтва элітнага квартала ў цэнтры горада, на рагу вуліц Куйбышава і Машэрава былі знойдзеныя парэшткі забітых яўрэяў. На месцы расстрэла беларускія ваенныя пашукавікі працавалі каля двух месяцаў. Чалавечыя косткі знаходзілі на глыбіні 1,5 метра, у многіх чэрапах былі дзіркі ад агнястрэльных раненняў[6]. Парэшткі 1214 вязняў Брэсцкага гета перапахавалі 22 мая. Жалобная цырымонія прайшла ў гэты дзень на Паўночных могілках пад Брэстам ля памятнага знака, дзе раней былі пахаваныя рэшткі 1549 яўрэяў, закатаваных фашыстамі ў гады вайны. Удзел у цырымоніі ўзялі кіраўніцтва горада, прадстаўнікі дыпламатычных місій Германіі, Польшчы, Расіі, ЗША, Украіны, Чэхіі і іншых краін, члены яўрэйскіх грамадскіх аб’яднанняў і іудзейскіх рэлігійных грамад Ізраіля і Беларусі і іншыя[7][8].

Фільмы

правіць
  • «Брэсцкае гета» — дакументальны фільм Ёнас Місявічуса, Алены Якавіч і Іллі Альтмана[9]

Зноскі

  1. Emanuel Joffe pisze z kolei o Judenracie składającym się z 12 osób, zob.: Emanuil Ioffe, «Belorusskie evrei: tragediâ i geroizm: 1941—1945», Mińsk 2003]
  2. Tamże
  3. Informacja na stronach Jewish Genealogy
  4. Розенблат Е. Палачи и жертвы Брестского гетто // Сост. Я. Басин Уроки Холокоста:история и современность : Сборник научных работ. — Минск: Ковчег, 2010. — В. 3. — С. 105. — ISBN 9789856950059.
  5. Grzegorz Rąkowski, «Czar Polesia», Pruszków 2001
  6. news.tut.by Архівавана 2 чэрвеня 2019.
  7. b-g.by
  8. nashaniva.by
  9. Брестское гетто(недаступная спасылка). RTVi (18 апреля). Архівавана з першакрыніцы 8 верасня 2012. Праверана 21 кастрычніка 2010.

Літаратура

правіць

Спасылкі

правіць