Булонская дэкларацыя

Булонская дэкларацыя (эспер. Bulonja Deklaracio) базавы канстытуцыйны дакумент, вызначаюшчы сутнасць эсперанта. напісаны Л. Л. Заменгофам, ён быў прыняты падчас першага Сусветнага кангрэса эсперантыстаў у французскім горадзе Булонь-сюр-Мэр 9 жніўня 1905 года. Дэкларацыя складаецца з пяці пунктаў:

1. Эсперантызм - імкненне распаўсюдзіць ва ўсім свеце ужыванне нейтрална-чалавечай мовы, якая б не прынуждала сабе ва унутраным жыцці народаў і ніколькі б не мела б намер выціснуць існуючыя нацыянальныя мовы:

Выхад з будынка Кангрэса ў Булонь-сюр-Мер, 1905

• даваў бы людзям розных нацый магчымасць узаемапаразумення;
• Мог бы служыць у якасці міжнароднай мовы грамадскіх устаноў у тых краінах, дзе розныя нацыі канфліутуюць паміж сабой з-за мовы;
• на якім могуць публікавацца тыя творы, якія прадстаўляюць асаблівую цікавасць для ўсіх народаў.

1. Міжнароднай мовай можа быць толькі мова штучная. Найбльш падыходзячая для гэтага мова - эсперанта.
2. Матэрыяльным гаспадаром эсперанта з'яўляецца увесь свет. Духоўнымі гаспадарамі - людзі, якія эсперанытсцкім светам будуць прызнавацца лепшымі і найбольш таленавітымі пісьменнікамі на гэтай мове.
3. Адным-адзіным назаўсёды абавязковым для ўсіх эсперантыстаў фундаментам мовы эсперанта з'яўляецца твор "Асновы эсперанта", у які ніхто не мае права уносіць змены.
4. Эсперантыстам называецца любы чалавек, які ведае і ужывае мову эсперанта, без залежнасці ад мэтаў, дзяля якіх ён яго ужывае.

Тэкст дэкларацыі

Падчас першага паседжання першага Сусветнага Кангрэса 7 жніўня 1905 года Заменгоф чытаў сваю дэкларацыю, тэкст якой, трохі эменены, быў прапанаваны удзельнікам кангрэса падчас чацвётрага паседжання ў яго канчатковай форме і прыняты кангрэсам. Вось яе тэкст:

Дэкларацыя аб сутнасці эсперантызма 9-га жніўня 1905 "З-за таго, што аб сутнасці эсперантызма шмат хто мае памылковую ідэю, таму мы падпісаўшыяся, прадстаўнікі эсперантызма ў розных краінах свету, сабраўшыяся на міжнародны кангрэс Эсперантысцкі ў Булонь-сюр-Мэр, палічылі неабходным згодна з прапановай аўтара мовы эсперанта даць наступныя тлумачэнні:

1. Эсперантызм - гэта імкненне распаўсюдзіць ва ўсім свеце ужыванне нейтральна чалавечай мовы, якая б не "навязваючы сабе ва унутранным жыцці народаў і ніколі імкнучыся знішчыць існуючыя нацыянальныя мовы", дала б людзям розных нацый магчымасць узаемапаразумення паміж сабой, якая б магла служыць як міратворчая мова ў публічных установах у тых краінах, дзе розныя народы варагуюць паміж сабой з-за мовы, і пасрэдствам якой могуць быць апублікаваныя тыя творы, якія маюць агульны інтарэс для усіх народаў. Усялякая іншая ідэя альбо надзея, якую той ці іншы эсперантыст звязвае з эсперантызмам, з'яўляецца справай цалкам прыватнай, за якую эсперантызм не адказвае.
2. Паколькі цяпер ніхто з даследчыкаў не сумняваецца, штоміжнароднай мовай можа быцьтолькі мова штучная, і паколькі з усіх шматлікіх спроб, адбыўшыхся на працягу апошніх двух стагоддзяў, былі прапанаваны толькі тэарэтычныя праекты, і мовай сапраўды завершанай, з усіх бакоў іспытанай, беззаганна жыццяздольнай і ва ўсіх адносінах прыгоднай паказалася толькі адзіная мова эсперанта, таму прыхільнікі ідэі міжнароднай мовы, усведамляючы, што тэарэтычныя развагі вядуць у нікуды і што мэта можа быць дасягнута толькі практычнай дзейнасцю, ужо даўно аб'ядналіся вакол адзінай мовы эсперанта і працуюцьнад яе распаўсюджаннем і ўзбагачэннем яе літаратуры.
3. Паколькі аўтар мовы эсперанта з самага пачатку адмовіўся раз і назаўсёды ад усіх асабістых правоў і прывілегіяў у адносінах да гэтай мовы, таму эсперанта не з'яўляецца чыёй небудзь уласнасцю ні ў матэрыяльных ні ў маральных адносінах. Матэрыяльным гаспадаром гэтай мовы з'яўляецца увесь свет, і кожны жадаючы мае магчымасць выдаваць на ці аб гэтай мове ўсе творы, якія ён жадае, і ужываць мову для ўсіх магчымых мэт; як духоўныя гаспадары гэтай мовы будуць заўсёды разглядацца тыя асобы, якіх эсперантысцкі свет прызнае найлепшымі і найбольш таленавітымі пісьменнікамі на гэтай мове.
4. Эсперанта не мае ніякага асабістага заканадаўцу і не залежыць ад якога небудзь асобнага чалавека. Усе меркаванні і творы стваральніка эсперанта маюць, падобна да меркаванняў і твораў усялякага іншага эсперантыста, характар абсалютна асабісты і неабавязковы. Адзіным раз і назаўсёды абавязковым фундаментам мовы эсперанта з'яўляецца твор "Асновы эсперанта", у якім ніхто не мае права рабіць змены. Калі хто небудзь адхіліцца ад правіл і мадэляў дадзеных у гэтым творы, ён ніколі не можа апраўдаць сабе словамі "так жадае альбо раіць аўтар эсперанта". Кожную ідэю, якая не можа быць прама адлюстравана ў "Асновах эсперанта" кожны эсперантыст мае права выразіць у той манеры, якую ён знаходзіць найбольш дакладнай, таксама, як робіцца ў кожнай іншай мове. Але дзяля поўнага адзінства мовы кожнаму эсперанцісту рэкамендавана пераймаць як мага больш той стыль, які знаходзіцца ў творы стваральніка эсперанта, які больш за ўсіх працаваў дзяля і у эсперанта і найлепш ведае яго стыль.
5. Эсперантыстам называецца тая асоба, якая ведае і ужывае мову эсперанта у незалежнасці ад таго, якія мэты ён ставіць. Прыналежнасць да атыўнага эсперантысцкага грамадства з'яўляецца рэкамендуемым, але не абавязковым."