Бхапальская катастрофа

Бхапальская катастрофа — найбуйнейшая па колькасці ахвяр тэхнагенная катастрофа ў сучаснай гісторыі, якая адбылася ў выніку аварыі на хімічным заводзе, які належыць амерыканскай хімічна-прамысловай карпарацыі Union Carbide, у індыйскім горадзе Бхапал (сталіцы штата Мадх’я-Прадэш). Ранняй раніцай 3 снежня 1984 года з рэзервуара для захоўвання метылізацыаната (скарочана — MIC) адбыўся выкід 42 тон гэтага таксічнага злучэння. Воблака пароў MIC пакрыла сабой тэрыторыю ў 40 квадратных кіламетраў, распаўсюдзіўшыся на бліжэйшыя трушчобы і чыгуначны вакзал. Згодна з афіцыйнымі ўрадавымі данымі, у дзень аварыі загінула каля 3000 чалавек. Пасля колькасць загінуўшых было перагледжана ў бок павелічэння — 5295 чалавек. Па іншых крыніцах, катастрофа стала прычынай смерці па меншай меры 18—30 тысяч чалавек, з якіх 7 тысяч загінулі непасрэдна ў дзень аварыі, а каля 25 тысяч — у наступныя гады.

Разбураны рэзервуар, дзе храніўся метылізацыанат. Фотаздымак 2008 года.

Завод

Метылізацыанат

Прадпрыемства было адкрыта ў 1969 годзе. Завод выпускаў пестыцыды для барацьбы з сельскагаспадарчымі шкоднікамі. У вытворчасці выкарыстоўвалася вельмі небяспечнае рэчыва — метылізацыанат. Гэта смяротна атрутная субстанцыя, якая ў стане газу пры трапленні на слізістую імгненна яе выпальвае, ад чаго лёгкія ацякаюць. Калі яна знаходзіцца ў стане вадкасці, то па сваіх якасцях падобная з сернай кіслатой. Таксама яна мае вельмі спецыфічныя фізічныя ўласцівасці. Тэмпература закіпання — 40 градусаў па Цэльсіі. Калі да сумесі дадаць нават невялікая колькасць вады, яна пачынае актыўна грэцца, што запускае ланцуговую рэакцыю, у выніку якой рэчыва распадаецца і вылучаецца цыяністы вадарод, аксіды азоту, угарны газ.

Праблемы і парушэнні

Для Індыі, у многіх рэгіёнах якой сельская гаспадарка несла велізарныя страты ад шкоднікаў, пестыцыды былі вельмі неабходным рэчывам. Таму першыя гады бізнес ішоў добра. Аднак калі ў пачатку 1980-х гадоў намеціўся эканамічны крызіс, то пайшло зніжэнне попыту на прадукцыю завода. Таксама падзенне попыту прывяло да назапашвання запасаў нявыкарыстаных MIC. Галаўны офіс Union Carbide патрабаваў ад даччынай кампаніі Union Carbide India Limited (UCIL) прыняцця мер па зніжэнні выдаткаў. Самым простым рашэннем аказалася скарачэнне заработнай платы супрацоўнікам. У выніку на заводзе ў Бхапале да 1984 года працавала нямала тых, хто меў вельмі нізкія прафесійныя навыкі.

Таксама трэба адзначыць, что хімічны завод ажыццяўляў сваю дзейнасць на жахліва састарэлым абсталяванні. Рабочыя неаднаразова былі сведкамі рэгулярных унутраных уцечак. Пры гэтым прыборы не адлюстроўвалі рэальнага стану ёмістасцяў з небяспечнымі рэчывамі. З мэтай эканоміі на ўтрыманні персаналу нават быў звольнены інспектар па бяспецы.

За некаторы час да катастрофы трубы нейтралізатара прамывалі вадой. Пры гэтым на абсталяванні адсутнічалі спецыяльныя засаўкі, што прывяло да траплення вадкасці з шчолаччу і гідраксідам натрыю наўпрост у бочку з дзесяткамі тон небяспечнага яду. Колькасць метылізацыаната ў ёмістасці перавышала норму ў 42 разы. У момант аварыі на заводзе ўжо даўно не працавала сістэма бяспекі, былі адключаныя газавы нейтралізатар, факельная вежа і брандспойты. Нават выццё сірэны і трывожныя паведамленні з тэрыторыі завода пасля выбуху нічым не адрозніваліся ад звычайных трэніровачных мерапрыемстваў.

Аварыя

Непасрэднай прычынай трагедыі стаў аварыйны выкід пароў небяспечнай рэчывы, які ў завадскім рэзервуары нагрэўся вышэй тэмпературы кіпення (39,5 °C), што прывяло да павышэння ціску і разрыву аварыйнага клапана. У выніку з 0:30 да 2:00 3 снежня 1984 года ў атмасферу было выкінута каля 42 тон атрутных пароў. Воблака метылізацыанаты накрыла бліжэйшыя трушчобы і чыгуначны вакзал,які знаходзіцца ў 2 км ад прадпрыемства.

Метылізацыанат спальваў чалавечыя слізістыя абалонкі, іх вочы і лёгкія. Ахвяры не прачыналіся і паміралі ад ўдушша адразу або ад таксічнага атручвання ў наступныя дні. Цяжкае воблака перасоўвалася прама над паверхняй зямлі, забіваючы ў першую чаргу дзяцей, з прычыны росту. У той жа час Union Carbide адмаўлялася інфармаваць лекараў аб хімічным складзе рэчава, што патрапіла ў атмасферу, спасылаючыся на камерцыйную таямніцу. Таму ўрачы проста не ведалі, ад чаго лячыць пацыентаў.

Наступствы

Ахвяры

Па розных даных, агульная колькасць пацярпелых ацэньваецца ў 150—600 тысяч чалавек, з іх 3 тысячы загінулі непасрэдна ў момант катастрофы, яшчэ 15 тысяч — у наступныя гады ад наступстваў уздзеяння хімічных рэчываў на арганізм. Гэтыя лічбы даюць падставу лічыць бхапальскую трагедыю найбуйнейшай у свеце тэхнагеннай катастрофай па колькасці ахвяр. Да гэтага часу ў Бхапале ў бацькоў, якія пацярпелі ў 1984-м ад таксічнага ўздзеяння, нараджаюцца дзеці з прыроджанымі парокамі і хваробамі. Немалая колькасць ахвяр катастрофы аслеплі.

Судовыя разборы

Пасля катастрофы МУС Індыі пачало расследаванне прычын трагедыі. У ходзе былі выяўлены шматлікія парушэнні кіраўніцтва кампаніі па эксплуатацыі прадпрыемства.

Union Carbide у 1987 годзе ў рамках пазасудовага ўрэгулявання выплаціла ахвярам аварыі 470 млн долараў у абмен на адмову ад далейшых судовых пазоваў.

7 чэрвеня 2010 індыйскі суд прызнаў семярых былых кіраўнікоў Індыйскага аддзялення кампаніі Union Carbide вінаватымі ў халатнасці, якая прывяла да гібелі людзей. Асуджаныя былі прысуджаныя да двух гадоў турэмнага зняволення і штрафу ў памеры 100 тысяч рупій (прыкладна 2100$).

Фейкавая інфармацыя

У 2004 годзе арт-група The Yes Men зладзіла містыфікацыю, у рамках якой па BBC World было абвешчана аб продажы Union Carbide і размеркаванні выручаных 12 млрд долараў на ліквідацыю наступстваў катастрофы, медыцынскую дапамогу і даследаванне магчымай шкоды ад іншых прадуктаў кампаніі. Dow Chemical (паглынула Union Carbide у 2001 годзе) праз два гадзіны выпусціла абвяржэнне, але вынікам гісторыі было сумарная падзенне акцый кампаніі на 2 млрд долараў.

Гл. таксама

• Чарнобыльская катастрофа