Вікіпедыя

Другая бітва за Фалуджу

(Пасля перасылкі з Бітва за Фалуджу (2004, лістапад—снежань))

Другая бітва за Фалуджу— штурм іракскага горада Фалуджа кааліцыйнымі войскамі на чале з ЗША, праведзены ў лістападзе—снежні 2004 года, які праходзіў у рамках амерыканскай аперацыі «Лютасць прывіда» (англ.: Phantom Fury) і іракскай «Аль-Фаджр» (араб. الفجر‎‎ «рассвет»). З’яўляецца самай крывавай бітвай Іракскай вайны і самай крывавай для амерыканскай арміі з заканчэння вайны ў В’етнаме. Па маштабах баёў і разбурэнняў падзеі ў Фалуджы таксама сталі найбуйнейшымі гарадскімі сутыкненнямі ў гісторыі Ірака, саступаючы толькі Масульскай аперацыі 2016—2017 гадоў[2].

Другая бітва за Фалуджу
Асноўны канфлікт: Іракская вайна
Разбурэнні на вуліцах горада, 15 лістапада.
Дата 8 лістапада — 23 снежня 2004
Месца г. Эль-Фалуджа, мухафаза Аль-Анбар, Ірак
Вынік перамога кааліцыі
Праціўнікі
Міжнародная кааліцыя: Іракскія паўстанцы:
Камандуючыя
Злучаныя Штаты Амерыкі Томас Мец
Злучаныя Штаты Амерыкі Рычард Натонскі
Вялікабрытанія Джэймс Коўэн 		Джасім Мухамад Салех
Аль-Каіда Абдула аль-Джанабі
Аль-Каіда Абу Мусаб аз-Заркаві
Аль-Каіда Абу Аюб аль-Масры
Сілы бакоў
13 500—15 000 байцоў 2 000—5 000 байцоў
Страты
па даных кааліцыі: 107—110 забітых, 607—609 параненых
па даных паўстанцаў: 540+ забітых, 264 палонных
іншыя крыніцы[К 1]: больш за 200 забітых 		па даных паўстанцаў: інфармацыя адсутнічае
па даных кааліцыі і іншых крыніц: 1200—2175 забітых, 1500 палонных
Агульныя страты
581—800 мірных грамадзян загінулі
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Падчас баявых дзеянняў паўстанцкім рухам шырока выкарыстоўвалася разгалінаваная сістэма абароны, якая складалася з агнявых кропак, засад, тунеляў, бункераў і мінных загарод, уключаючы замініраваны транспарт. На апошнім этапе інсургенты займаліся адзінкавымі рэйдамі на праціўніка. Тактыка кааліцыйных сіл прадугледжвала паступовую ачыстку гарадскіх кварталаў, выяўленне і знішчэнне варожых пазіцый пасродкам абыхода будынкаў, што меркавала ўзаемадзеянне пяхоты і бранятэхнікі, падтрыманых артылерыяй і авіяцыяй[3]. Падчас баёў апошнімі выкарыстоўваліся забароненыя міжнароднымі канвенцыямі бомбы з белым фосфарам, што пасля негатыўна паўплывала на ўзровень розных захворванняў у рэгіёне[4].

Прадмовы правіць

У 2004 годзе адным з ключавых цэнтраў баевікоў у Іраку стаў горад Фалуджа ў правінцыі Анбар, населенай пераважна сунітамі. На канец сакавіка атрады супраціву фактычна кіравалі горадам. Аднак кааліцыя не спяшалася праводзіць якія-небудзь аперацыі ў гэтым раёне. Толькі інцыдэнт з забойствам чатырох супрацоўнікаў прыватнай ваеннай кампаніі ESS, падштурхнуў замежнікаў да рашучых дзеянняў. Ужо 4 красавіка амерыканская армія пачынае аперацыю «Пільная рашучасць» (англ.: Vigilant Resolve), якая меркавала зачыстку Фалуджы ад партызан[5].

Баевікі, карыстаючыся падтрымкай мясцовых жыхароў, аказалі сур’ёзнае супраціўленне амерыканскім сілам, якія не змаглі заняць нават палову горада. Становішча апошніх пагаршаў міжнародны ціск і шыіцкае паўстанне на поўдні краіны. Тады камандаванне ЗША пачало на перамовы з ворагам. Бакі заключылі паміж сабой пагадненне, па якім амерыканская армія пакідала занятыя кварталы, а замест іх тут фармавалася іракская брыгада (1100 чалавек) для кантролю над горадам і прадухілення пранікнення ў яго найбольш актыўных паўстанцаў. Брыгада была ўзброена амерыканскай зброяй, камандаваў ёю іракскі генерал. Пасля гэтага, з мая па верасень 2004 года, сітуацыя ў раёне Фалуджы заставалася досыць спакойнай, хоць меў месца шэраг узброеных сутыкненняў паміж сіламі ЗША і партызанамі. Эксперымент з Фалуджыйскай брыгадай апынуўся няўдалым: падраздзяленне практычна развалілася, а пастаўленая ёй амерыканская зброя трапіла ў рукі паўстанцаў[6][7].

Восенню 2004 года амерыканскія войскі пачалі маштабную аперацыю супраць баевікоў у суніцкіх раёнах, мэтай якой з’яўлялася знішчэнне асноўных ачагоў паўстанцкага руху для правядзення першых пасля 2003 года парламенцкіх і прэзідэнцкіх выбараў. Ужо ў пачатку кастрычніка пасля трохдзённых баёў быў узяты горад Самара. Пасля гэтага ўсе сілы былі кінуты на захоп гарадоў Фалуджа і Рамадзі. Фалуджа была блакавана, і адначасова па ёй наносіліся масіраваныя бомбавыя ўдары. Амерыканцы ў першую чаргу патрабавалі, каб гарадскія ўлады выдалі ім Абу Мусаба аз-Заркаві, галаву якога Пентагон ацаніў у 25 млн долараў[8].

Падрыхтоўка і сілы бакоў правіць

Кааліцыя правіць

Перш чым пачаць наступленне, амерыканскія войскі і саюзнікі ўсталявалі вакол горада кантрольна-прапускныя пункты, каб перашкодзіць каму-небудзь увайсці ў населены пункт, а таксама перахапіць паўстанцаў. Акрамя таго, праводзіламя паветраная здымка для падрыхтоўкі дакладныя карт горада. Адначасова кааліцыйныя сілы два з паловай тыдня праводзілі авіяцыйныя і артылерыйскія ўдары па Фалуджы[9].

Амерыканскія, іракскія і брытанскія войскі налічвалі ад 13 500 да 15 000 чалавек. ЗША сабралі каля 6500 марскіх пяхотнікаў і 1500 салдат сухапутнай арміі, а таксама каля 2500 вайскоўцаў ВМС, якія выконвалі аператыўныя і дапаможныя функцыі. Усе яны былі згрупаваны ў дзве палкавыя баявыя групы[10]. Сярод сіл новай іракскай арміі налічвалася да 2000 байцоў. Брытанцы падключылі 3-і шатландскі пяхотны батальён (больш вядомы як «Чорны дазор»[11]) і элітны 22-і полк SAS[12]. Гэты кантынгент быў падтрыманы самалётамі ваенна-марскога флоту і ВПС, батальёнамі палявой артылерыі арміі ЗША, снайперскімі групамі USSOCOM (сярод тых быў вядомы амерыканскі стралок Крыс Кайл[13]) і наймітамі з розных прыватных ваенных кампаній[14].

ВПС ЗША знішчалі мэты, якія выяўлялі пяхотнымі падраздзяленнямі. Пры гэтым, баючыся выкарыстання баевікамі ПЗРК, такія ўразлівыя самалёты, як АС-130 дзейнічалі практычна толькі ноччу[15]. Значную ролю ў амерыканскіх войсках гулялі снайперы. Падраздзяленні псіхалагічных аперацый прайгравалі цяжкую рок-музыку гурта Metallica, каб прымусіць ворага пакінуць свае пазіцыі[16].

Паўстанцы правіць

 
Савецкі ППШ-41, захоплены ў паўстанцаў у Фалуджы.

Колькасць баевікоў у горадзе ацэньвалася ў 2000—5000 чалавек[17][18]. Мясцовы супраціў быў прадстаўлена шэрагам суніцкіх груповак, сярод якіх ваенізаванае крыло сацыялістычнай партыі Баас[19] (была кіруючай да 2003 г.), умераныя і радыкальныя ісламісты з арганізацый «Ісламская армія ў Іраку», «Джамаат Ансар аль-Суна», «Рэвалюцыйная брыгада 1920», «Ансар аль-Іслам», прадстаўнікі міжнароднай тэрарыстычнай арганізацыі Аль-Каіда і некаторых дробных атрадаў[20]. Таксама меліся замежныя байцы[1].

За лета і восень члены ўзброеных фарміраванняў стварылі сетку тунэляў, бункераў, наглядальных пазіцый і мінных загарод. У многіх дамах усталёўваліся балоны з газам і бочкі з бензінам, якія можна было падарваць. Вуліцы блакаваліся бетоннымі загародамі. Каб перашкодзіць амерыканскім снайперам займаць пазіцыі на дахах будынкаў, лесвіцы латаліся або абвальваліся, што прымушала салдат карыстацца шляхамі, якія прывядуць іх на міны, «расцяжкі» або ў агнявыя мяшкі. Мініраваліся таксама аўтамашыны, кінутыя на дарогах. Агнявые кропкі знаходзіліся нават у мячэцях і школах[15].

У распараджэнні груповак мелася пераважна стралковая зброя, у асноўным ад былой арміі Садама Хусейна альбо кантрабанды. Практычна кожны баявік меў якую-небудзь мадыфікацыю аўтамата Калашнікава, шырокае распаўсюджванне атрымалі РПГ-7 і ручны кулямёт Калашнікава. Прысутнічаў нязначны запас заходняй стралковай зброі. Частка ўзбраення маральна састарэла, але партызаны паспяхова падтрымлівалі экіпіроўку ў надзейнай стане. Элітныя падраздзяленні і снайперскія групы (у сярэднім былі колькасцю ў пяць чалавек) мелі найлепшыя абразцы, у тым ліку снайперскія вінтоўкі Драгунова[21].

Ход баёў правіць

 
Выбух авіяцыйнай бомбы падчас бамбардзіроўкі Фалуджы, 8 лістапада.

8 лістапада пачынаецца наступленне на Фалуджу. Чатыры ўзмоцненых батальёна марскіх пяхотнікаў ЗША склалі ўдарную групу, якая павінна была прарвацца да цэнтра горада. На іракскую армію легла задача прыкрываць амерыканцам тыл і праводзіць зачыстку будынкаў. Адна група атакавала горад з паўночна-усходу і павінна была ўзяць пад кантроль раён Аскары. Другая група ўзяла пад кантроль вакзал на поўначы і пачала прасоўвацца да цэнтра праз раён Джалан. Аскары ўдалося ўзяць адносна лёгка, але ў Джалане баевікі аказалі адчайны супраціў. Некалькім амерыканскім танкам атрымалася прабіцца да цэнтра Фалуджы, аднак пад ціскам партызан яны вымушаны былі адступіць[1]. Пасля гэтага пачаўся масіраваны абстрэл пазіцый баевікоў з дапамогай авіяцыі, верталётаў, артылерыі і танкаў. Хутка войскі кааліцыі змаглі захапіць асноўныя масты, а таксама шпітальны комплекс, размешчаны на паўвостраве на рацэ Еўфрат. Менавіта туды, як першапачаткова меркавалася, паўстанцы будуць адступаць з цэнтра горада. Пазней высветлілася, што адтуль планавалася весці маштабную прапагандысцкую кампанію аб ліку грамадзянскіх ахвяр з-за дзеянняў замежнікаў і іх саюзнікаў[22].

На наступны дзень, 9 лістапада, аднавіліся паветраныя бамбардзіроўкі. Кааліцыяй у горадзе была адключана уся электрычнасць. Пачалося цяжкае прасоўванне ад будынка да будынка, праверкі памяшканняў, вулічныя баі. Для захавання жыццяў салдат пры ўваходзе ў дамы, часта акружаныя сценамі, выкарыстоўвалася выбухоўка або танкі. Браніраванымі бульдозерамі амаль адразу ж ачышчаліся ад абломкаў вуліцы, важныя для наступлення. У той жа дзень партызаны збілі амерыканскі вайсковы верталёт[15].

10 лістапада амерыканскае камандаванне заявіла аб вызваленні ад паўстанцаў большай часткі горада[1]. Заяўлялася аб захопе 80% горада, у той час як сілы супраціву перайшлі да адзіночных нападаў у шэрагу раёнаў замест поўнамаштабных баявых дзеянняў. Таксама казалася, што пры адступленні яны ўсталёўваюць на дарогах розныя міні-пасткі, што значна абцяжарвае прасоўванне кааліцыі[23].

Відэа з зачысткай амерыканскімі марпехамі вуліц Фалуджы, 10 лістапада.

Як паведамлялася 11 лістапада, амерыканцы страцілі два верталёты «Cobra» і танк Abrams, што падарваўся на самаробнай выбуховай прыладзе, у выніку чаго адзін танкіст загінуў і яшчэ адзін атрымаў раненні[24]. 13 лістапада Узброеныя сілы ЗША абвясцілі аб паспешнай перамоге, калі як у рэальнасці сутыкненні яшчэ працягваліся. Асабліва жорсткія сутычкі адбыліся на наступны дзень[23].

У той жа час, нягледзячы на страту частцы горада, паўстанцы правялі шэраг паспяховых нападаў на сілы праціўніка. У тактыцы кіраўніцтва інсургентаў стала больш аддаваць перавагу рэйдам невялікіх груп у 10 чалавек, узброеных РПГ і стралковай зброяй. Атрады ладзілі засады на кааліцыйныя войскі, імкнучыся пераважна знішчыць амерыканскую бранятэхніку. Так за 2 тыдні ў ходзе рэйдаў малых груп былі знішчаны 4 танкі і 25 вайскоўцаў ЗША[25]. У гэты перыяд амерыканскія ВПС звяртаюцца да бамбардзіроўкаў фосфарнымі бомбамі, што паказалі вялікую эфектыўнасць у справе вызвалення горада ад баевікоў. Амерыканцам атрымалася канчаткова здушыць супраціў на ўскраінах і за межамі Фалуджы, цалкам засяродзіўшыся ў гарадской мяжы[25].

18 лістапада, па заяве катарскага спадарожнікавага тэлеканала al Jazeera, амерыканскія войскі зноў абстрэльвалі горад, а на поўдні і паўднёвым усходзе Эль-Фалуджы былі чутны выбухі і стральба. У небе з’явіліся баявыя верталёты ВПС ЗША. Амерыканскія марскія пяхотнікі раніцай прыступілі да чарговага планавага прачэсвання тэрыторыі. Ператрусу падвяргліся жылыя дамы, а таксама мячэці, якіх у горадзе больш за сто. Камандаванне ЗША называла галоўнымі мэтамі аперацыі знішчэнне ачагоў супраціву і канфіскацыю зброі[26].

20 лістапада амерыканцы зноў абвясцілі аб поўным знішчэнні баевікоў у Фалуджы, аднак і на гэты раз баі не сціхалі[27]. Тым не менш, на той момант партызанскі рух кантраляваў нязначную частку горада і займаўся толькі кропкавымі рэйдамі, страціўшы значную колькасць асабістага складу[25].

У снежні паўстанцы цалкам перайшлі да адзіночных рэйдаў. Пры гэтым, такія атакі былі значна больш эфектыўна класічнай гарадской тактыкі, якая выкарыстоўвалася партызанамі ў пачатку бітвы. Згодна з паўстанцкімі крыніцамі, у гэтым месяцы амерыканцы страцілі 20 танкаў Abrams і 7 БМП Bredley[25]. Аднак сілы баевікоў значна паслабелі ў баях з кааліцыяй. 23 снежня адбыўся канчатковы разгром паўстанцаў[28][29]. Яны больш не былі дзеяздольнымі весці барацьбу, темы тыя, хто выжыў і не трапіў у палон пакінулі горад альбо зышлі ў падполле[25].

Страты правіць

 
Авіяцыйны ўдар па жылым квартале, 10 лістапада.

Паводле інфармацыі міжнароднай кааліцыі, у баях за Фалуджу яна панеслі страты ў 107—110 чалавек забітымі і 607—609 параненымі. Сярод іх, 95 загінулых і 560 параненых байцоў арміі ЗША[30], ад 7 да 10 забітымі і ад 43 да 45 параненымі ў шэрагах новай арміі Ірака[31][32], 4 забітых і 10 параненых вайскоўцаў Вялікабрытаніі[33][34]. Разам з тым былі збіты тры верталёты «Кобра», адзін танк «Абрамс» падарваўся на самаробнай выбуховай прыладзе[24]. Па сцвярджэннях кааліцыі, у Фалуджы загінулі ад 1200[9] да 2175[35] паўстанцаў і яшчэ 1500 баевікоў трапілі ў палон[9].

Кансультатыўны савет маджахедаў Эль-Фалуджы 18 лістапада 2004 г. распаўсюдзіў прэс-рэліз, у якім паведамлялася, што партызанскім атрадам атрымалася збіць два самалёты F-16, 11 баявых верталётаў, пяць беспілотных самалётаў-разведчыкаў, транспартны верталёт Chinook з 60 вайскоўцамі на борце, падбіць 11 танкаў Abrams і 22 ваенных аўтамабіля. У дакуменце таксама сцвярджаецца, што баевікам удалося захапіць у палон 126 амерыканскіх, 123 іракскіх і 15 брытанскіх вайскоўцаў. Паводле звестак савета, амерыканцы страцілі забітымі 400 чалавек, калабаранты — 140. Акрамя таго, у заяве адзначаецца, што адзін амерыканскі афіцэр з падначаленым яму падраздзяленнем перайшоў на бок паўстанцаў. Аднак ніякіх фактычных доказаў прадастаўлена не было[26]. Згодна з крыніцамі ад прабаасісцкіх сіл, у першыя два тыдня амерыканцы страцілі 4 танка Abrams. У снежні былі знішчаны 20 гэтых танкаў і яшчэ 7 БМП Bredley[25].

Паводле розных крыніц, ахвяры сярод мірнага насельніцтва складаюць ад 581[36] да 800[37] загінулых.

Даныя аб стратах наймітаў прыватных ваенных кампаній, калі ахвяры сярод наогул меліся, не публікаваліся[14].

Прымяненне белага фосфару правіць

Было адзначана прымяненне амерыканскімі войскамі белага фосфару ў якасці запальнай[38]/хімічнай[39] зброі, што забаронена ў 1977 годзе дадатковым пратаколам Жэнеўскай канвенцыі аб абароне ахвяр вайны, калі ёсць пагроза для мірных грамадзян. Першапачаткова амерыканскае камандаванне заяўляла, што проста былі няправільна ўжыты фосфарныя асвятляльныя бомбы і называла ўсе паведамленні аб ахвярах «распаўсюджаным міфам»[40]. Пазней пад ціскам журналістаў, якія прадэманстравалі фатаграфіі дзяцей і дарослых з апёкамі характэрнымі для белага фосфару[41], прадстаўнік Пентагона падпалкоўнік Бары Вінэбл (англ.: Barry Venable) прызнаў, што амерыканская армія мэтанакіравана ўжывала белы фосфар супраць «узброенага ворага»[38]. Па сведчаннях відавочцаў, ужытыя боепрыпасы знішчалі ўсё жывое ў радыусе 150 метраў[40]. Кіраўнік Пентагона Дональд Рамсфелд заявіў, што «белы фосфар — законны ваенны інструмент» і армія ЗША будзе ўжываць яго па сваім меркаванні[38]. Выкарыстанне любой запальнай зброі ў месцах засяроджвання грамадзянскага насельніцтва забаронена таксама ААН пратаколам III да Канвенцыі аб звычайным узбраенні[42], аднак ЗША не ратыфікавалі гэты дакумент і фармальна не звязаны абавязацельствамі па яго выкананні[40]. Ужыванне атрутных рэчываў супраць людзей таксама асуджана Канвенцыяй аб забароне хімічнай зброі[43] (смяротная доза белага фосфару для чалавека — 0,1 г[44]).

Паведамленні аб прымяненні фосфарных бомбаў супраць людзей выклікалі негатыўную рэакцыю ў свеце. Італьянскі канал «RAI News 24» па гэтым пытанні зняў фільм «Эль-Фалуджа — схаваная бойня»[45][46]. У верасні 2010 г. дэпутат шатландскага парламента Біл Уілсан унёс на разгляд сваіх калег прапанову аб шырокім асвятленні наступстваў выкарыстання Злучанымі Штатамі і Вялікабрытаніяй зброі масавага паражэння падчас штурму Фалуджы ў 2004 г. Ён заявіў[4]:

  Наступствы адчуваюцца і ў цяперашні час: даследаванні паказалі чатырохразовы рост захворвання рознымі відамі раку, дванаццаціразовы рост захворвання на рак дзецьмі да 14 гадоў і павелічэнне ў 38 разоў захворванняў лейкеміяй. Для параўнання: у тых, хто выжыў пасля бамбёжкі Хірасімы захворванне на лейкемію вырасла ў 17 разоў. А самае галоўнае, з-за гэтага мясцовыя дактары не раяць жанчынам заводзіць дзяцей.  

Інфармацыйнае суправаджэнне правіць

Міжнародная кааліцыя і заходняя супольнасць успрымалі штурм Фалуджы як контртэрарыстычную аперацыю, накіраваную галоўным чынам на Аль-Каіду, якая лічылася на Захадзе рухаючай сілай супраціву, а разам з тым перакрыццю канала паступлення кантрабанднай зброі і замежных наймітаў у Ірак, што прыязджалі ў краіну для барацьбы з акупантамі падчас ажыццяўлення «свяшчэннага джыхаду» супраць «крыжакоў» (сіл кааліцыі)[47].

У першыя дні бітвы адказны за аперацыю амерыканскі генерал-лейтэнант Томас Мец казаў, што цяжкія баі працягнуцца некалькі дзён, але пры гэтым войскі ЗША выконваюць свае задачы з апярэджаннем графіка. Абарончыя лініі паўстанцаў на ўскраінах горада пераадолены, але ў многіх раёнах Фалуджы яшчэ ідуць баі. Генерал таксама выказаў здагадку, што многім лідарам паўстанцаў, уключаючы аль-Заркаві, атрымалася бегчы з горада да пачатку наступлення[1]. Тагачасны міністр абароны ЗША Дональд Рамсфелд заявіў[1]:

  Спусташэнне гнязда тэрарыстаў у Эль-Фалуджы — гэта неабходная мера для дасягнення бяспекі ў краіне і палягчэння правядзення ў Іраку незалежных выбараў у студзені будучага года.  

З пачаткам баявых дзеянняў суніцкая Ісламская партыя Ірака абвясціла аб разрыве супрацоўніцтва з урадам краіны, сфармаваным міжнароднай кааліцыяй[15]. Прадстаўнік іракскага «Камітэта ісламскіх (суніцкіх) улемаў» Харыс ад-Дары заявіў, што амерыканскае камандаванне праводзіць палітыку дэзінфармацыі і хавае сапраўднае становішча спраў у іракскім горадзе Эль-Фалуджа. Ён абверг сцвярджэнні аб тым, што замежнікі па стане на 15-га кастрычніка кантралююць 80% горада[23].

Іншыя назіральнікі, асабліва ў Расіі і на астатняй постсавецкай прасторы, са скептыцызмам ці нават крытыкай ставіліся да пачатку амерыканскай аперацыі. Так, напрыклад, Сяргей Карамаеў з «Lenta.ru»[1] і Аляксандр Цімонін з рэдакцыі «Российская газета»[23] выказвалі здагадкі, што штурм Фалуджы зацягнецца і абернецца цяжкімі стратамі для замежных сіл, а то і зусім будзе правалам. Нават, як гаварылася, у выпадку поспеха кааліцыя не зможа доўга ўтрымліваць горад. Суровай крытыцы амерыканскае камандаванне падвяргалася з-за неаднаразовых паведамленняў аб поўным разгроме баевікоў, якія на справе апынуліся недакладнымі. Некаторыя ўзгадвалі падзеі ў Ум-Касры ў 2003 годзе, калі аб узяцці горада аб’яўлялася чатыры разы[1].

Наступствы правіць

Ваеннае становішча правіць

Кааліцыйныя войскі атрымалі перамогу, разграміўшы буйную групоўку праціўніка на тэрыторыі мухафазы Анбар і захапіўшы адзін з ключавых ачагоў супраціву. Аднак баявыя дзеянні на захадзе Ірака працягваліся. Чарговы ўдар па баевіках быў нанесяны з 8 па 19 мая пад Эль-Каімам, калі корпусам марской пяхоты ЗША праведзена аперацыя «Матадор». Таксама замежнікі паспрабавалі знішчыць перавалачны пункт і транзітны цэнтр кантрабанды зброі з Сірыі, што не было дасягнута[48]. Аднак падраздзяленні зачышчалі тэрыторыю, якая ўтрымлівалася баевікамі, знішчыўшы 125 паўстанцаў і захапіўшы ў палон 39[49]. Яшчэ большы поспех замежныя сілы сілы чакалі падчас аперацыі «Сталёвы заслон», які быў праведзены ў лістападзе таго ж года на паўночным захадзе мухафазы. Амерыканцы змаглі знішчыць шэраг буйных баз паўстанцаў і часова перакрыць іх каналы забеспячэння[50][51][52].

Нягледзячы на паразы, у 2006 годзе баевікі значна актывізавалі сваю дзейнасць. 7 чэрвеня партызаны, звязаныя з Аль-Каідай, здзейснілі ўзброены напад на адміністрацыйны цэнтр Эр-Рамадзі. Пасля гэтага на працягу паўгода амерыкана-іракскія сілы вялі жорсткія баі з праціўнікам і, па выніку, усё ж канчаткова адціснулі паўстанцаў ад горада[53][54]. Аднак на пачатак восені мухафаза амаль не катралявалася ні кааліцыйнымі сіламі, ні новым іракскім урадам[55].

У 2008 годзе амерыканцы вырашылі вярнуць пад кантроль Анбар. У лістападзе войскі ЗША ажыццявілі буйную аперацыю, накіраваную пераважна супраць мясцовых ісламарадыкалаў. Гэтаму папярэднічала ўзмацненне аперацый баевікоў супраць замежнікаў і новага ўрада. Армія ЗША ажыццявіла не толькі атакі на лагеры праціўніка ў правінцыі Анбар, але нават і на тэрыторыі Сірыі ў Абу-Кемале, паспрабаваўшы перакрыць каналы прыбыцця замежнікаў у шэрагі груповак і паставак зброі[56].

Гуманітарнае становішча правіць

Пасля пачатку амерыканскай ваеннай аперацыі горад з насельніцтвам звыш за 300 тысяч жыхароў пакінула большасць людзей. Паведамлялася, што 3,5 тысяч сем’яў знайшлі прытулак у суседнім мястэчку Амірыят-эль-Фалуджа, 1250 — у размешчаным паблізу горадзе Хабанія, яшчэ 400 — у Саклавіі, у 60 км на захад ад Багдаду і 250 — у Халабджы, у 300 км на поўнач ад іракскай сталіцы[26]. Паводле даных Чырвонага Крыжа, у Фалуджы ўсё яшчэ заставаліся каля ста тысяч гараджан[1]. Сам горад, асабліва паўночныя раёны, атрымаў значныя разбурэнні. Пад развалінамі дамоў і на вуліцах некалькі тыдняў ляжалі дзясяткі трупаў, якіх немагчыма было прыбраць з-за бесперапынных перастрэлак. Падчас і пасля ваеннай аперацыі гарадскія бальніцы адчувалі недахоп медыкаментаў і перавязачных матэрыялаў, людзі паміралі нават з-за лёгкіх раненняў, бо ім не маглі аказаць кваліфікаваную дапамогу[23].

У культуры правіць

Гл. таксама правіць

Зноскі правіць

Каментарыі

  1. ↑ Сяргей Карамаеў, Lenta.ru, 11 лiстапада 2004[1]: «Незалежныя назіральнікі [якія менавіта, аўтар не прыводзіць] скептычна ставяцца да афіцыйных заяваў амерыканскага камандавання. Па альтэрнатыўных ацэнак [таксама няма ўдакладненняў], Пентагон амаль у два разы заніжае страты.»

Крыніцы

  1. ↑ а б в г д е ё ж з Бои в Фаллудже не прекращаются // Сергей Карамаев, Lenta.ru, 11 ноября 2004
  2. ↑ Битва за Мосул: как изменился расклад сил в главном сражении в Ираке // Настоящее время, 7 ноября 2016
  3. ↑ Роман Понамаренко. Фаллуджа - "кладбище для американцев" Архівавана 22 студзеня 2021.. Арсенал-Коллекция 2013 № 10 (16)
  4. ↑ а б Иракским женщинам советуют не заводить детей — последствия использования США и Англией оружия массового поражения(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 26 верасня 2010. Праверана 23 верасня 2010.
  5. ↑ Секретный доклад о поражении американской армии в Фаллудже, Ирак // WikiLeaks
  6. ↑ Первый штурм Фаллуджи - операция "Неусыпная решимость" (апрель 2004)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 17 студзеня 2021. Праверана 18 кастрычніка 2020.
  7. ↑ Фаллуджа и законы войны
  8. ↑ Абу Мусаб аз-Заркави вошёл в тройку самых «дорогих» террористов Архівавана 10 чэрвеня 2015.
  9. ↑ а б в From Fallujah to Qaim(недаступная спасылка). Asia Times (13 мая 2005). Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2006. Праверана 8 July 2011.
  10. ↑ Lowry, Richard S. (2010). New Dawn: The Battles for Fallujah. Savas Beatie. pp. 269–279. ISBN 1-932714-77-4.
  11. ↑ "Black Watch ordered to join US cordon for assault on Fallujah". The Independent. London. 22 October 2004. Праверана 1 July 2011.
  12. ↑ Urban, Mark, Task Force Black: The Explosive True Story of the Secret Special Forces War in Iraq , St. Martin's Griffin , 2012 ISBN 1250006961 ISBN 978-1250006967,p.65
  13. ↑ Kyle, Chris, 1974-2013. American sniper : the autobiography of the most lethal sniper in U.S. military history. — 1st ed. — New York: W. Morrow, 2012. — 381 pages, pages of plates с. — ISBN 9780062082350, 0062082353, 9780062376336, 0062376330, 9780062401724, 0062401726.
  14. ↑ а б Операция «Свобода Ираку»: бои за Эль-Фаллуджу
  15. ↑ а б в г Эль-Фаллуджа: борьба за город в условиях господства в воздухе Архівавана 1 ліпеня 2022. // Александр Гелогаев, Belarus Security Blog, 10 октября 2018
  16. ↑ Битва за Фаллуджу. Последний отсчёт (США) 2008 год // Военная хроника, 5 июля 2012
  17. ↑ John Pike. Operation al-Fajr (Dawn) / Phantom Fury Fallujah, Iraq. Globalsecurity.org. Праверана 19 May 2011.
  18. ↑ Karon, Tony (8 November 2004). "The Grim Calculations of Retaking Fallujah". Time. Архівавана з арыгінала 21 лютага 2011. Праверана 8 July 2011. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 21 лютага 2011. Праверана 18 кастрычніка 2020.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 21 лютага 2011. Праверана 18 кастрычніка 2020.
  19. ↑ Martin, Guss, The SAGE Encyclopedia of Terrorism, Second Edition, 2011, SAGE Publications ISBN 141298016X ISBN 978-1412980166
  20. ↑ Nance, Malcolm W., The Terrorists of Iraq: Inside the Strategy and Tactics of the Iraq Insurgency 2003–2014, CRC Press, 2014 ISBN 1498706894 ISBN 978-1498706896
  21. ↑ Вооружение и снаряжение снайперов иракских повстанцев Архівавана 19 кастрычніка 2020. // Современная армия, 6 мая 2013
  22. ↑ Wise p. 75
  23. ↑ а б в г д Операция без наркоза: Эль-Фаллуджа стал мертвым городом // Александр Тимонин, Редакция «Российская газета», 15 октября 2004
  24. ↑ а б О потерях танков Abrams // Военное обозрение, 14 января 2016
  25. ↑ а б в г д е Анти-империалистические войны арабского народа. Иракская война (Часть 3. Иракская война и её значение). // Голос Арабов, 9 октября 2018
  26. ↑ а б в Данные повстанцев: в Эль-Фаллудже американцы потеряли 400 человек, есть перебежчики из армии США
  27. ↑ Who Won the Battle of Fallujah?. Архівавана з першакрыніцы 21 сакавіка 2013. Праверана 23 September 2010.
  28. ↑ Operation Phantom Fury: The Assault and Capture of Fallujah, Iraq. Праверана 4 December 2009.
  29. ↑ November, 2004 – Into the hot zone at the Second Battle of Fallujah
  30. ↑ Fallujah-Iwo Jima Comparison Raises Eyebrows
  31. ↑ Ricks, Thomas E. (2007). Fiasco: The American Military Adventure in Iraq. United States: Penguin Books. p. 400. ISBN 978-0-14-303891-7.
  32. ↑ Mikaberidze, Alexander (2011). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia. United States: ABC-CLIO. p. 304. ISBN 978-1-59884-336-1.
  33. ↑ "Dead Black Watch soldiers named". BBC News. 5 November 2004. Праверана 19 May 2011.
  34. ↑ "Black Watch pays price for backing Fallujah offensive". The Independent. London. 9 November 2004. Архівавана з арыгінала 5 December 2008. Праверана 1 July 2011.{{cite news}}: Папярэджанні CS1: бот: невядомы статус арыгінальнага URL (link)
  35. ↑ Michael Weiss et Hassan Hassan, EI ; au cœur de l'armée de la terreur, p 71.
  36. ↑ Besieged: Living and Dying in Fallujah
  37. ↑ http://content.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1967340_1967350_1967530,00.html
  38. ↑ а б в Рамсфелд заявляет, что белый фосфор — законный военный инструмент(недаступная спасылка)
  39. ↑ Американская армия применяет химическое оружие против иракского населения
  40. ↑ а б в Белый фосфор поражал женщин и детей в Ираке. Свидетельства
  41. ↑ В ходе операции «Ярость призрака» американцы сжигали детей заживо. Белым фосфором. (+ФОТО)
  42. ↑ Конвенция о запрещении или ограничении применения конкретных видов обычного оружия, которые могут считаться наносящими чрезмерные повреждения или имеющими неизбирательное действие ООН
  43. ↑ Конвенция о запрещении разработки, производства, накопления и применения химического оружия и его уничтожении ООН
  44. ↑ А. А. Шидловский. Основы пиротехники § 7. ФОСФОР И ЕГО СОЕДИНЕНИЯ
  45. ↑ The hidden massacre Архівавана 1 снежня 2005. www.rainews24.rai.it
  46. ↑ The hidden massacre Архівавана 10 сакавіка 2010. с русскими субтитрами
  47. ↑ Мусульмане Ирака объявили войну единоверцам
  48. ↑ Knickmeyer, Ellen. Demise of a hard-fighting squad: Marines who survived ambush are killed, wounded in blast. Washington Post (11 мая 2005). Праверана 6 ліпеня 2006.
  49. ↑ Сообщение CNN об операции
  50. ↑ Сообщение Cafe-Syria Архівавана 7 снежня 2005.
  51. ↑ Открытая документация Корпуса морской пехоты
  52. ↑ Fumento, Michael. "Return to Ramadi" (PDF). The Weekly Standard. Архівавана з арыгінала (PDF) 10 чэрвеня 2016. Праверана 18 кастрычніка 2020. {{cite magazine}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка) Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 10 чэрвеня 2016. Праверана 18 кастрычніка 2020.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 10 чэрвеня 2016. Праверана 18 кастрычніка 2020.
  53. ↑ Couch, Dick (2008). The Sheriff of Ramadi: Navy Seals and the Winning of al-Anbar. Naval Institute Press. ISBN 978-1-59114-147-1.
  54. ↑ Thomas Ricks. Situation Called Dire in West Iraq (Washington Post)
  55. ↑ "США "провели спецоперацию" в Сирии". 2008-10-26. Праверана 2008-10-27.

Спасылкі правіць

  Вонкавыя медыяфайлы
Выявы
  Фота марскіх пяхотнікаў з рота «Кіла» 3-га батальёна 1-га палка 1-й дывізіі USMC у баях за Фалуджу. Аўтар — Лучыян Рэд. (руск.)
Відэафайлы
  Відэаматэрыял марской пяхоты ЗША баёў за горад (12—13 лістапада) (англ.)
  Рэпартаж CNN з места падзей (15 лістапада) (англ.)
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Другая_бітва_за_Фалуджу&oldid=4679075"