Варняны

Варня́ны (трансліт.: Varniany, руск.: Ворняны) — аграгарадок у Астравецкім раёне Гродзенскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Варнянскага сельсавета. Насельніцтва 1341 чал. (2014).

Аграгарадок Варняны Касцёл Святога Юрыя Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Астравецкі Сельсавет Варнянскі Каардынаты 54°43′43″ пн. ш. 26°00′37″ у. д. Насельніцтва ▼1 128 чал. (2009) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1591 Паштовыя індэксы 231220 Аўтамабільны код 4 Варняны на карце Беларусі ±

Варняны на Вікісховішчы

Геагрфія

Знаходзіцца з 14 км на поўнач ад Астраўца, за 19 км ад чыгуначнай станцыі Гудагай. Адлегласць да Гродна 266 км.

Назва

Назва Варнянаў балцкага паходжання і звязаная з літ. varnas «воран». Непасрэдна каля Варнянаў знаходзяцца таксама Гервяты, Гайголі, Сакалойці, назвы якіх звязаныя з літ. gervė «жораў», gaigalas «вуцяк», sakalas «сокал».

Гісторыя

Сядзіба Абрамовічаў. Н. Орда, XIX ст.

Першы пісьмовы ўспамін пра Варняны датуецца 1391 годам. Пад 1397 годам яны згадваюцца ў ліку паселішчаў, якія Ягайла перадаў Віленскаму капітулу. У 1462 годзе Марыя Сангайлава заснавала тут касцёл. У пачатку XVI стагоддзя маёнткам валодалі Пронскія і Свірскія. Апошнія збудавалі тут новы касцёл. У першай палове XVI стагоддзя часткай Варнянаў валодалі Чыжы (Чыжэвічы), у канцы XVI стагоддзя маёнтак перайшоў у валоданне Абрамовічаў.

Касцёл Св. Юрыя. Н. Орда, XIX ст.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) Варняны ўвайшлі ў склад Віленскага павета Віленскага ваяводства. У канцы XVI стагоддзя ваявода смаленскі Ян Абрамовіч заснаваў тут кальвінскі збор, пры якім да 1654 года дзейнічалі шпіталь і школа. У 1688 годзе Варняны атрымалі статус мястэчка. У другой палове XVIII стагоддзя адбылася рэканструкцыя цэнтральнай часткі паселішча на аснове рэгулярнай ансамблевай забудовы. Аўтарам праекту стаў віленскі архітэктар Аўгуст Касакоўскі.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Варняны апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, у Віленскім павеце Віленскай губерні. У 1880-я гады ў мястэчку было 24 будынкі, касцёл, малітоўны дом, школа, прытулак, 18 крамаў, карчма; праводзіліся штотыднёвыя таргі і 12 рэгулярных кірмашоў. Пры маёнтку працавалі млын, цагельня, бровар. У другой палове XIX — першай палове XX стагоддзяў Варняны знаходзіліся ў валоданні Снядэцкіх і Хамінскіх.

У Першую сусветную вайну ў 1915 годзе мястэчка занялі нямецкія войскі. Цягам 1919—1920 гадоў у Варняны ўваходзілі польскія войскі, бальшавікі. У 1920 годзе мястэчка апынулася ў складзе Сярэдняй Літвы, у 1922 годзе — у складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Ашмянскім павеце Віленскага ваяводства.

У 1939 годзе Варняны ўвайшлі ў БССР, дзе з 1940 года сталі цэнтрам сельсавета Астравецкага раёна. Статус паселішча панізілі да вёскі. З 25 снежня 1962 года да 6 студзеня 1965 года Варнянскі сельсавет уваходзіў у склад Ашмянскага раёна.

• Мястэчка на літаграфіях першай паловы XIX стагоддзя
• 
  Палац
• 
  Палац і касцёл
• 
  Брама
• 
  Фрагмент парку

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1885 год — каля 250 чал.
• XX стагоддзе: 1970 год — 1284 чал., 341 двор; 1992 год — 1310 чал., 445 двароў.
• XXI стагоддзе: 2014 год — 1341 чал.

Інфраструктура

У Варнянах працуюць сярэдняя школа, амбулаторыя, клуб.

Эканоміка

Цэнтр сельскагаспадарчага прадпрыемства «Варняны».

Славутасці

• Гістарычная забудова (канец XVIII — першая палова XX стст.; фрагменты)
• Касцёл Святога Юрыя (1767—1769)
• Сядзіба Абрамовічаў (XIX ст.)
• Могілкі: старыя каталіцкія; ваенныя часоў Першай сусветнай вайны; польскіх салдат, якія загінулі ў 1920 годзе

Страчаная спадчына

• Палац Абрамовічаў (XVIII ст.)

Вядомыя асобы

• Доў Пінхас Каплановіч (1880—1932) — яўрэйскі пісьменнік
• Алесь Юркойць (нар. 1971) — беларускі краязнавец і грамадскі дзеяч.

Літаратура

• Worniany // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn (польск.). — Warszawa, 1895. — S. 940—941.
• Шаблюк В. Варняны // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — С. 222. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 9: Гродзенская вобласць, кн. 1 / рэдкал.: У. У. Андрыевіч (гал. рэд.) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2015. — 656 с.: іл. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-11-0839-4.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Варняны