Варняны

Варняны
Краіна	Беларусь
Вобласць	Гродзенская
Раён	Астравецкі
Сельсавет	Варнянскі
Каардынаты	54°43′43,20″ пн. ш. 26°00′37,40″ у. д.HGЯO
Насельніцтва	1 341 чалавек (2014)
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1591
Аўтамабільны код	4
	Варняны на Вікісховішчы

Варня́ны^[1] (трансліт.: Varniany, руск.: Ворняны) — аграгарадок у Астравецкім раёне Гродзенскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Варнянскага сельсавета.

Насельніцтва 1310 чал. (1992). Знаходзіцца з 14 км на поўнач ад Астраўца, за 19 км ад чыгуначнай станцыі Гудагай.

НазваПравіць

Назва Варнянаў балцкага паходжання і звязаная з літ. varnas «воран». Непасрэдна каля Гервятаў знаходзяцца таксама Гервяты, Гайголі, Сакалойці, назвы якіх звязаныя з літ. gervė «жораў», gaigalas «вуцяк», sakalas «сокал».

ГісторыяПравіць

Сядзіба Абрамовічаў. Н. Орда, XIX ст.

Першы пісьмовы ўспамін пра Варняны датуецца 1391 годам. Пад 1397 годам яны згадваюцца ў ліку паселішчаў, якія Ягайла перадаў Віленскаму капітулу. У 1462 годзе Марыя Сангайлава заснавала тут касцёл. У паччатку XVI стагоддзя маёнткам валодалі Пронскія і Свірскія. Апошнія збудавалі тут новы касцёл. У першай палове XVI стагоддзя часткай Варнянаў валодалі Чыжы (Чыжэвічы), у канцы XVI стагоддзя маёнтак перайшоў у валоданне Абрамовічаў.

Касцёл Св. Юрыя. Н. Орда, XIX ст.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) Варняны ўвайшлі ў склад Віленскага павета Віленскага ваяводства. У канцы XVI стагоддзя ваявода смаленскі Ян Абрамовіч заснаваў тут кальвінскі збор, пры якім да 1654 года дзейнічалі шпіталь і школа. У 1688 годзе Варняны атрымалі статус мястэчка. У другой палове XVIII стагоддзя адбылася рэканструкцыя цэнтральнай часткі паселішча на аснове рэгулярнай ансамблевай забудовы. Аўтарам праекту стаў віленскі архітэктар Аўгуст Касакоўскі.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Варняны апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, у Віленскім павеце Віленскай губерні. У 1880-я гады ў мястэчку было 24 будынкі, касцёл, малітоўны дом, школа, прытулак, 18 крамаў, карчма; праводзіліся штотыднёвыя таргі і 12 рэгулярных кірмашоў. Пры маёнтку працавалі млын, цагельня, бровар. У другой палове XIX — першай палове XX стагоддзяў Варняны знаходзіліся ў валоданні Снядэцкіх і Хамінскіх.

У Першую сусветную вайну ў 1915 годзе мястэчка занялі нямецкія войскі. Цягам 1919—1920 гадоў у Варняны ўваходзілі польскія войскі, бальшавікі. У 1920 годзе мястэчка апынулася ў складзе Сярэдняй Літвы, у 1922 годзе — у складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Ашмянскім павеце Віленскага ваяводства.

У 1939 годзе Варняны ўвайшлі ў БССР, дзе з 1940 года сталі цэнтрам сельсавета Астравецкага раёна. Статус паселішча панізілі да вёскі. З 25 снежня 1962 года да 6 студзеня 1965 года Варнянскі сельсавет уваходзіў у склад Ашмянскага раёна.

Мястэчка на літаграфіях першай паловы XIX стагоддзя
Палац
Палац і касцёл
Брама
Фрагмент парку

НасельніцтваПравіць

XIX стагоддзе: 1885 год — каля 250 чал.^[2]
XX стагоддзе: 1970 год — 1284 чал., 341 двор; 1992 год — 1310 чал., 445 двароў^[3].

ІнфраструктураПравіць

У Варнянах працуюць сярэдняя школа, амбулаторыя, клуб.

ЭканомікаПравіць

Цэнтр сельскагаспадарчага прадпрыемства «Варняны».

СлавутасціПравіць

Гістарычная забудова (канец XVIII — першая палова XX стст.; фрагменты)
Касцёл Святога Юрыя (1767—1769)
Сядзіба Абрамовічаў (XIX ст.)
Могілкі: старыя каталіцкія; ваенныя часоў Першай сусветнай вайны; польскіх салдат, якія загінулі ў 1920 годзе

Страчаная спадчынаПравіць

Палац Абрамовічаў (XVIII ст.)

Вядомыя асобыПравіць

Доў Пінхас Каплановіч (1880—1932) — яўрэйскі пісьменнік^[4]
Алесь Юркойць (нар. 1971) — беларускі краязнавец і грамадскі дзеяч.

Зноскі

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
↑ Worniany // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895. — S. 940
↑ ЭГБ, 1994
↑ https://www.rujen.ru/index.php/КАПЛАНОВИЧ_Дов-Пинхас

ЛітаратураПравіць

Шаблюк В. Варняны // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — С. 222. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
Worniany // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895. — S. 940—941

СпасылкіПравіць

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Варняны

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).

[2] Worniany // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895. — S. 940

[ЭГБ—1994——-3] ЭГБ, 1994

[4] ttps://www.rujen.ru/index.php/КАПЛАНОВИЧ_Дов-Пинхас

[1]

[2]

[3]

[4]