Васальныя і данніцкія дзяржавы Асманскай імперыі

Васальныя і данніцкія дзяржавы Асманскай імперыі — агульная назва для шэрагу дзяржаў (галоўным чынам на перыферыі Асманскай імперыі), якія прызнавалі сюзерэнітэт Высокай Порты, але над якімі па тых ці іншых прычынах не быў устаноўлены прамы кантроль.

Функцыі

Некаторыя з гэтых краін з’яўляліся буфернымі дзяржавамі паміж Асманскай імперыяй і хрысціянскімі краінамі Еўропы або шыіцкімі краінамі Азіі. Некаторыя з іх (Крымскае ханства, Княства Валахія, Малдаўскае княства, Княства Трансільванія, курдскія эміраты існавалі самі па сабе, іншыя (Балгарыя, Венгрыя, Сербія, Боснія) былі з часам уключаны ў склад Асманскай дзяржавы. Некаторыя тэрыторыі (Імерэтыя, Мегрэлія, востраў Хіяс, Наксаскае герцагства, Дуброўніцкая рэспубліка) мелі камерцыйную каштоўнасць. Не ўключаліся цалкам у склад Імперыі свяшчэнныя гарады, а таксама такія данніцкія тэрыторыі Венецыянскай рэспублікі, як астравы Кіпр і Закінф. Нарэшце, такія невялікія тэрыторыі, як княства Зэта ці горны Ліван не каштавалі тых высілкаў, якія былі патрэбныя на іх падпарадкаванне.

Формы

• У шэрагу дзяржаў, якія ўваходзяць у эялетную сістэму, санжак-бей прызначаўся з ліку мясцовых жыхароў, або перадавалі сваю пасаду па спадчыне (напрыклад, у Самцхэ-Джавахеці ці некаторых курдскіх санджаках). У некаторых рэгіёнах дазвалялася выбіраць уласных лідараў (да такіх адносіліся, напрыклад, Албанія, Эпір, Марэя, Чарнагорыя), некаторыя тэрыторыі былі дэ-факта незалежнымі (варварскія «рэгенцтвы» Алжыр, Туніс, Трыпалітанія, пазней — Егіпет пад уладай хедываў).
• Па-за эялетнай сістэмай знаходзіліся такія дзяржавы, як княства Валахія, Малдаўскае княства і княства Трансільванія, якія плацілі даніну Асманскай імперыі і ў якіх Порта мела права прызначаць і здымаць кіраўнікоў, трымаць гарнізоны і кантраляваць знешнюю палітыку.
• Такія краіны, як Дуброўніцкая рэспубліка, плацілі даніну за цэласнасць сваёй тэрыторыі і прызнавалі асманскі суверэнітэт.
• Шэрыф Меккі прызнаваў асманскі суверэнітэт, але тут ужо Порта плаціла яму субсідыю.

Меліся таксама васалы, так бы мовіць, «другога парадку» — напрыклад, Нагайская Арда ці чэркесы, якія з’яўляліся васаламі крымскага хана, ці некаторыя берберы і арабы, якія плацілі даніну паўночнаафрыканскім бейлер-беям.

Некаторыя краіны плацілі даніну за тэрыторыі, якія юрыдычна належалі Асманскай імперыі, але не кантраляваліся ёю — напрыклад, Габсбургі за Каралеўскую Венгрыю ці Венецыянская рэспубліка за Закінф.

Іншыя віды даніны — напрыклад, адкупныя грошы за ненапад, званыя «ардынскім выкупам» — плацілі Расія і Рэч Паспалітая. Гэтыя грошы звычайна плаціліся не непасрэдна султану, а яго васалу — крымскаму хану.

Спіс

• Прылепскае каралеўства (1371—1395)
• Вельбуждскае княства (1371—1395)
• Візантыйская імперыя (1373—1394 гг. — васал; 1424—1452 гг. — даннік)
• Балгарскае царства (Тырнава) (1373—1393)
• Дабруджанскае княства (1387—1395)
• Мараўская Сербія (1390—1402)
• Вукава зямля (1392—1412)
• Княства Валахія (1395—1397, 1417—1861 з перапынкамі)
• Балгарскае царства (Відзін) (1396—1422)
• Герцагства Святога Савы (1435—1444, 1469—1483)
• Малдаўскае княства (1456—1457, 1503—1861 з перапынкамі)
• Трапезундская імперыя (1456—1461 гг. — даннік)
• Дуброўніцкая рэспубліка (1458—1808)
• Крымскае ханства (1478—1774)
  • Буджацкая арда (?—1807)
  • Эдзісанская арда (?—1770)
  • Эдзічкульская арда (?—1770)
  • Джамбуйлуцкая арда (?—1770)
  • Чаркескія княствы і плямёны
    • Кабарда (?—1739)
  • Вялікае княства Маскоўскае (1521)
  • Маскоўскае царства (1571—1700 гг. — даннік)
  • Ханская Ўкраіна (1684—1760-я)
• Ліван пад кіраваннем дынастый Маанаў (1516—1697) і Шэхаб (1697—1840)
• Шэрыфат Меккі (1517—1803)
• Княства Трансільванія (1543—1692 з перапынкамі)
• Каралеўства Абдальвадзідаў (1554—1556)
• Імерэцінскае царства (1555—1804)
  • Абхазскае княства (1555—1810)
  • Гурыйскае княства (1555—1804)
  • Мегрэльскае княства (1557—1803)
  • Княства Сванетыя (1555—1833)
• Наксаскае герцагства (1566—1579)
• Казікумухскае шамхальства (1590—XVII стагоддзе)
• Правабярэжная Гетманшчына (Правабярэжная Войска Запарожскае) (1669—1683)
• Княства Верхняя Венгрыя пад кіраваннем Імрэ Цёкёлі (1682—1685)
• Варварскі бераг
  • Бейлік Туніс (1705—1881)
  • Вілает (пашалык) Трыпалітанія пад кіраваннем дынастыі Караманлі (1711—1835)
  • Эялет (дэйлік) Алжыр (1711—1830)
• Рэспубліка Сямі Астравоў (1800—1807)
• Княства Сербія (1817—1830; у новых межах 1833—1878)
• Княства Самас (1832—1912)
• Аб'яднанае княства Валахіі і Малдовы (Romanya Prensligi) (1862—1877)
• Егіпецкі хедыват (1867—1914)
  • Англа-Егіпецкі Судан (1899—1914)
• Дзяржава Катар (1871—1916)
• Эмірат Джэбель-Шамар (1876—1921)
• Княства Балгарыя (Bulgaristan Prensliği) (1878—1908)
• Усходняя Румелія (1878—1908)
• Крыцкая дзяржава (1898—1913)
• Паўночна-Каўказскі эмірат (1919—1920)