Вестфалія (правінцыя)
Вестфа́лія (ням.: Westfalen) — правінцыя Прусіі (з 1871 года — частка адзінай Германіі). Была створана ў 1815 годзе, галоўным чынам, на тэрыторыях, атрыманых каралеўствам Прусія па выніках Венскага кангрэса, хоць некаторыя ўключаныя ў правінцыю ўладанні, напрыклад, графствы Марк і Равенсберг, належалі Гогенцолернам ужо раней. Сталіца — горад Мюнстэр. Скасавана ў 1946 годзе. Сёння гэта тэрыторыя з’яўляецца часткай ФРГ і ўваходзіць у зямлю Паўночны Рэйн-Вестфалія.
| Вестфалія | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ням.: Westfalen | |||||
|
|||||
| Краіна | |||||
| Статус | Гістарычная правінцыя Прусіі | ||||
| Уваходзіць у | |||||
| Адміністрацыйны цэнтр | Мюнстэр | ||||
| Дата ўтварэння | 30 красавіка 1815 | ||||
| Дата скасавання | 23 жніўня 1946 | ||||
| Насельніцтва |
|
||||
| Плошча |
|
||||
.svg) |
|||||
| Заўвагі: карта ў граніцах 1871 года | |||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||
Гісторыя правіць
Стварэнне правінцыі правіць
У 1815 годзе па выніках Венскага кангрэса пасля заканчэння вызваленчых войнаў тэрыторыя каралеўства Прусія (сіні колер на карце адпавядае граніцам да 1815 года) была значна павялічана (зялёным колерам адзначаны набытыя тэрыторыі). У прыватнасці, Прусіі была перададзена тэрыторыя створанага ў 1807 годзе Напалеонам марыянетачнага Каралеўства Вестфалія (нумар 16 на карце), у якое ўваходзілі ў тым ліку і землі, што раней ужо належалі Прусіі, але былі ёю страчаны па выніках Тыльзіцкага мірнага дагавора 1807 года. У прыватнасці, брандэнбургскім Гогенцолернам, з якіх паходзілі прускія каралі, належалі княства Міндэн, графства Марк, графства Равенсберг, графства Тэкленбург, Мюнстэрскае княства-біскупства, Падэрборнскае княства-біскупства, графства Лімбург і іншыя дробныя ўладанні. Акрамя іх у час Венскага кангрэса да Прусіі адышлі княства Зальм і паўднёвая частка герцагства Арэнберг. Такім чынам, тэрыторыя ўяўляла сабой сукупнасць гістарычна разрозненых зямель з рознымі эканамічнымі асновамі і традыцыямі.
У 1815/1816 гадах для лепшай арганізацыі шматлікіх нованабытых зямель у Прусіі быў уведзена правінцыйны падзел. Правінцыя Вестфалія стала адной з дзесяці створаных правінцый. Сталіцай быў выбраны горад Мюнстэр. У 1816 годзе да тэрыторыі правінцыі былі таксама далучаны землі герцагства Вестфалія, у 1817 годзе — княствы Сайн-Вітгенштэйн і Насау-Зіген.
У 1816 годзе ў правінцыі былі створаны тры адміністрацыйныя акругі:
- Адміністрацыйная акруга Мюнстэр, цэнтр — Мюнстэр
- Адміністрацыйная акруга Міндэн, цэнтр — Міндэн
- Адміністрацыйная акруга Арнсберг, цэнтр — Арнсберг
Пасля 1945 года правіць
Пасля 1945 года тэрыторыя правінцыі ўваходзіла ў брытанскую зону акупацыі. У жніўні 1946 года па рашэнні брытанскай ваеннай адміністрацыі правінцыя Вестфалія была ліквідавана. Адначасова на яе тэрыторыі разам з часткай Рэйнскай правінцыі (Паўночны Рэйн) была створана зямля Паўночны Рэйн-Вестфалія. У 1947 годзе ў склад Паўночнага Рэйна-Вестфаліі была ўключана раней самастойная зямля Ліпэ, у выніку чаго адміністрацыйная акруга Міндэн была пашырана і ператворана ў акругу Дэтмальд. У такім выглядзе зямля Паўночны Рэйн-Вестфалія ў 1949 годзе стала часткай Федэратыўнай Рэспублікі Германія.
Геаграфія і эканоміка правіць
Тэрыторыя правінцыі была пакрыта горнымі ланцугамі, горамі, узгоркамі, і толькі акруга Мюнстэр ляжала на раўніне. Галоўнае багацце Вестфаліі — каменны вугаль і жалеза. Самыя магутныя паклады каменнага вуглю ляжалі па Руры ў Ардэйскіх горах, таксама ў вобласці Брылона, Ольпе і ў графстве Марк. У Вестфаліі здабываліся медная і жалезная руда, серны калчадан, цынк, волава, нікель, сурма, вапняк, гіпс, мармур. Значнае месца займалі чыгунаплавільныя і машынабудаўнічыя заводы і льняная прамысловасць, якая з XIV стагоддзя засяродзілася паміж Ліпэ і Везерам. Горад Білефельд здаўна славіўся сваімі тонкімі палотнамі. Таксама ў Вестфаліі была размешчана вялікая колькасць суконных, баваўняных і шарсцяных фабрыкаў. У акрузе Арнсберг, у графстве Марк і ў Зігене была сканцэнтравана вытворчасць розных сартоў жалеза. Таксама была развіта вытворчасць чыгунных, стальных і медных вырабаў, цынкавых пласцінак і палос, ртуці, сернай кіслаты, меднага і жалезнага купарваса. Акрамя розных фабрыкатаў, з Вестфаліі вывозілі вядомую вестфальскую вяндліну і каўбасы. З гандлёвых гарадоў першае месца займалі Білефельд, Ізерлон і Дортмунд. Галоўным рынкам шэрсці лічыўся Падэрборн. Суднаходныя рэкі і густая сетка чыгунак значна садзейнічалі развіццю гандлю. Насельніцтва правінцыі па перавазе было прамысловым: у 1882 годзе 42,73 % займаліся прамысловасцю, 32,77 % — земляробствам і жывёлагадоўляй, 6,63 % — гандлем і 9,73 % знаходзіліся на асабістай службе ў прыватных асоб[1].
Насельніцтва правіць
Статыстычныя даныя правіць
Тэрыторыя правінцыі ў канцы XIX стагоддзя складала 20.195,5 км². Да 1 снежня 1885 года ў Вестфаліі пражывала 2.202.796 чалавек, сярод якіх пераважную большасць складалі немцы, якія размаўлялі на ніжненямецкай гаворцы. У 1885 годзе ў правінцыі налічвалася 1.035.895 пратэстантаў, 1.145.605 каталікоў, 4.049 прадстаўнікоў іншых хрысціянскіх канфесій і 18.931 яўрэяў. Каталікі пераважалі ў акрузе Мюнстэр, а акруга Міндэн была заселена большай часткай пратэстантамі[1].
Тэрыторыя і насельніцтва правінцыі Вестфалія ў 1900 годзе:[2]
| Адміністрацыйная акруга | Плошча, км² | Насельніцтва, чал. | Колькасць раёнаў | |
|---|---|---|---|---|
| сельскіх | гарадскіх | |||
| Акруга Мюнстэр | 7.253,39 | 699.583 | 10 | 1 |
| Акруга Міндэн | 5.260,56 | 636.875 | 10 | 1 |
| Акруга Арнсберг | 7.696,66 | 1.851.319 | 18 | 5 |
| Усяго па правінцыі | 20.210,61 | 3.187.777 | 38 | 7 |
Тэрыторыя і насельніцтва правінцыі Вестфалія ў 1925 годзе:[3]
| Адміністрацыйная акруга | Плошча, км² | Насельніцтва, чал. | Колькасць раёнаў | |
|---|---|---|---|---|
| сельскіх | гарадскіх | |||
| Акруга Мюнстэр | 7.257 | 1.283.281 | 10 | 6 |
| Акруга Міндэн | 5.266 | 806.571 | 10 | 2 |
| Акруга Арнсберг | 7.686 | 2.721.367 | 12 | 13 |
| Усяго па правінцыі | 20.217 | 4.811.219 | 32 | 21 |
Рэлігійны склад насельніцтва ў 1925 годзе: 49,8 % — каталікі; 47,3 % — пратэстанты; 0,1 % — іншыя хрысціянскія канфесіі; 0,4 % — яўрэі; 2,3 % — іншыя канфесіі[3].
Плошча і колькасць насельніцтва правінцыі і асобных яе адміністрацыйных акруг станам на 17 мая 1939 года ў граніцах на 1 студзеня 1941 года і колькасць раёнаў на 1 студзеня 1941 года:[4]
| Адміністрацыйная акруга | Плошча, км² | Насельніцтва, чал. | Колькасць раёнаў | |
|---|---|---|---|---|
| сельскіх | гарадскіх | |||
| Акруга Мюнстэр | 7.291,85 | 1.602.720 | 10 | 6 |
| Акруга Міндэн | 5.267,84 | 928.655 | 10 | 2 |
| Акруга Арнсберг | 7.655,15 | 2.678.026 | 12 | 13 |
| Усяго па правінцыі | 20.214,84 | 5.209.401 | 32 | 21 |
Гарадское і сельскае насельніцтва правіць
Размеркаванне насельніцтва па розных тыпах населеных пунктаў у залежнасці ад іх велічыні па агульнай колькасці жыхароў, паводле даных перапісу насельніцтва 1925 года[3] і станам на 17 мая 1939 года[4]:
| Год | Доля насельніцтва паводле катэгорый населеных пунктаў па колькасці жыхароў | ||
|---|---|---|---|
| менш за 2.000 жыхароў | 2.000 — 100.000 жыхароў | больш за 100.000 жыхароў | |
| 1925 | 16,5 % | 65,9 % | 17,6 % |
| 1939 | 14,3 % | 55,2 % | 30,5 % |
Найбуйнейшымі гарадамі правінцыі Вестфалія з’яўляліся (паводле даных 1925 года):[3]
- Дортмунд — 321.743 чал.
- Бохум — 211.249 чал.
- Гельзенкірхен — 208.512 чал.
- Мюнстэр — 106.418 чал.
- Гаген — 99.736 чал.
- Бур — 99.058 чал.
- Ванэ-Айкель — 91.024 чал.
- Білефельд — 86.062 чал.
- Рэклінггаўзен — 84.518 чал.
- Ботрап — 77.315 чал.
Горад Бур у 1928 годзе быў уключаны ў межы горада Гельзенкірхен.
Обер-прэзідэнты правіць
Пасада обер-прэзідэнта ўведзена ў Прусіі паводле ўказу ад 30 красавіка 1815 года аб паляпшэнні арганізацыі правінцыйнага кіравання (ням.: Verordnung wegen verbesserter Einrichtung der Provinzial-Behörden).
| Гады | Обер-прэзідэнт | Партыя |
|---|---|---|
| 1816—1844 | Людвіг фон Вінке | |
| 1845—1846 | Эдуард фон Шапер | |
| 1846—1850 | Эдуард фон Флотвел | |
| 1850—1871 | Франц фон Дзюсберг | |
| 1871—1882 | Фрыдрых фон Кюльветэр | |
| 1883—1889 | Роберт Эдуард фон Гагемайстер | |
| 1889—1899 | Конрад фон Штут | |
| 1899—1911 | Эберхард фон дэр Рэке фон дэр Горст | |
| 1911—1919 | Карл Прынц фон Рацібор і Корвей | |
| 1919—1919 | Фелікс фон Мервельт | НННП |
| 1919—1922 | Бернхард Вюрмелінг | Цэнтрум |
| 1922—1922 | Фелікс фон Мервельт | НННП |
| 1922—1933 | Яганес Граноўскі | Цэнтрум |
| 1933—1938 | Фердынанд фон Люнінк | НСАДП |
| 1938—1945 | Альфрэд Маер | НСАДП |
| 1945—1946 | Рудальф Амелюнксен | Цэнтрум |
Зноскі
- ↑ а б Вестфалия, провинция Прусского королевства // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ Provinz Westfalen Архівавана 4 сакавіка 2016. // Gemeindeverzeichnis Deutschland 1900 (ням.)
- ↑ а б в г Die Provinz Westfalen im Überblick Архівавана 23 верасня 2017. (ням.)
- ↑ а б Fläche und Bevölkerung der größeren Verwaltungsbezirke (S. 8), Zahl der Gemeinden und Kreise (S. 21), Bevölkerung nach Gemeindegrößenklassen (S. 22) (ням.). Statistisches Jahrbuch für das Deutsche Reich 1939/40 (Digitalisat). Архівавана з першакрыніцы 8 мая 2019. Праверана 24 жніўня 2017.
Спасылкі правіць
- Westfälische Geschichte: Preußische Provinz Westfalen(недаступная спасылка) (ням.)
- Deutsche Verwaltungsgeschichte: Preußische Provinz Westfalen (ням.)
- Territoriale Veränderungen in Deutschland: Provinz Westfalen (ням.)
- Provinz Westfalen (ням.)