Воранава

гарадскі пасёлак у Беларусі

Во́ранава[2] (афіц. транс.: Voranava) — гарадскі пасёлак у Гродзенскай вобласці Беларусі, цэнтр Воранаўскага раёна. За 133 км ад Гродна, 1 км ад чыгуначнай станцыі на лініі Ліда — Вільня, на аўтадарозе Ліда — Вільня. Насельніцтва — 6.427 чал. (2017)[1].

Гарадскі пасёлак
Воранава
Герб Сцяг
Герб Сцяг
Краіна
Вобласць
Раён
Каардынаты
Першая згадка
Гарадскі пасёлак з
Вышыня цэнтра
165 м
Насельніцтва
6 427 чалавек[1] (2017)
Часавы пояс
Тэлефонны код
+375 1594
Паштовы індэкс
231391
Аўтамабільны код
4
СААТА
4213551000
Воранава на карце Беларусі ±
Воранава (Беларусь)
Воранава
Воранава (Гродзенская вобласць)
Воранава

Гісторыя

правіць

Вядома з 16 ст. у ВКЛ. Даўняя назва — Балотна (Блотна, Балотнае) ад ракі Балатнянка (цяпер — ручай), прыватная ўласнасць у Віленскім ваяводстве ВКЛ. У больш позніх польскіх і рускіх крыніцах згадваецца як Werenów, Воронов. У 16—18 ст. належала Гаштольдам, Сцыпіёнам, Зарэцкім.

Паміж 1501—1539 гг. канцлер ВКЛ Альбрэхт Гаштольд фундаваў тут касцёл. У 1536 г. маёнтак Балотнаі — уласнасць драгіцкага намесніка Я. Давойны, потым — полацкага ваяводы С. Давойны, цэнтр каталіцкай парафіі. Касцёл меў 5 сялянскіх дымоў. У 1591 годзе згадваецца як мястэчка Блотнае, уласнасць Гаштольдаў у Лідскім павеце Віленскага ваяв.

На карце Т. Макоўскага (1613) адзначана як мястэчка. У 17 ст. дзейнічаў кляштар каталіцкага ордэна піяраў; у 1690 годзе ў мястэчку 61 двор, карчма, касцёл; у 1694 г. 24 сялянския двары, бровар, пякарня.

На пачатку 18 стагоддзя — уласнасць мсціслаўскага ваяводы Аляксандра Яна Масевіча, які заснаваў тут новы касцёл Святога Тадэвуша (1705). У 1720-х гадах мястэчка перайшло ва ўласнасць Сцыпіёнаў, найперш лідскага старосты Яна Сцыпіёна дэль Кампа; цэнтр староства. Мяркуецца, што сучасная назва пайшла ад імя жонкі сына Сцыпіёна — Вярэны (Верэнова, Воранава). У 1735 г. кашталян смаленскі і староста лідскі Ян Сцыпіён заснаваў тут пры кляштары школу і калегіум піяраў на ўзор езуіцкіх вучылішчаў, дзе выкладалі матэматыку, рыторыку, філасофію, дзейнічала да 1755 г. (пераведеныя ў Ліду). 3 1738 г. Воранава — цэнтр парафіяльнай акругі Радунскага каталіцкага дэканата. 3 1742 г. ўласнасць віленскага біскупа, з 1758 г. стольніка ВКЛ С. Быкоўскага. У 1767 г. ў мястэчку 44 дамы (22 яўрэі). Мяшчане мелі надзелы ад 0,25 да 0,5 га; 2 млыны, каля 300 жыхароў. У 1769 г. ўласнасць Дамініка Александровіча, 60 дамоў. Сяляне адбывалі паншчыну па 3 дні на тыдзень, плацілі чынш па 30 злотых, давалі дзякла.

Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) — у складзе Расійскай імперыі, у Віленскай, з 1797 года — Літоўскай, з 1801 года — Гродзенскай, з 1842 года — Віленскай губернях. У 1846 г. пацверджаны статус мястэчка; у 1865 г. ў Беняконскай вол. Лідскага павета, уласнасць Зарэцкіх, 42 двары, 468 жыхароў, у т.л. 333 яўрэі, 117 католікаў; парафіяльны касцёл, сінагога, яўрэйскі малітоўны дом, 2 гарбарні, вадзяны млын, 2 скурзаводы, 12 крам, 4 кірмашы на год, штотыднёвыя таржкі. 3 1849 г. паштовая станцыя, 29 камплектных і 9 дадатковых коней. Мястэчка славілася выпечкай пернікаў, абаранкаў і інш. Непадалёк аднайменны фальварак, 125 жыхароў (100 католікаў), бровар, касцёл у імя збавіцеля. У 1884 г. з увядзеннем чыгуначнага ўчастка Вільня—Ліда ў Воранаве — чыгуначная станцыя. У 1886 г. 1,1 тыс. жыхароў, мяшчанскае праўленне. У 1897 г. 1574 жыхары, паштовае аддзяленне, урачэбны прыёмны пакой, мануфактурная і 24 малочныя лаўкі, 5 кузняў, 7 корчмаў, штотыднёвы кірмаш; у фальварку 2 двары, 87 жыхароў. Паводле перапісу ў пач. 20 ст. ў мястэчку 500 жыхароў, школа; у фальварку 7 жыхароў, 1076 дзес. зямлі, на хутары 36 жыхароў, 103 дзес. зямлі.

У Першую сусветную вайну з верасня 1915 да 5.1.1919 г. акупіраваны германскімі, з красавіка 1919 г. да ліпеня 1920 г. і з верасня 1920 г. — польскімі войскамі. 3 1.1.1919 года ў БССР. 3 сакавіка 1921 года ў складзе Польшчы, у Беняконскай гміне Лідскага павета Навагрудскага ваяв., у мястэчку 161 двор, 1232 жыхары (1203 палякі, 6 беларусаў); у фальварку 8 двароў, 94 жыхары (палякі); на чыгуначным прыпынку 7 двароў, у 1921 г. 49 жыхароў.

19 верасня 1939 года заняты войскамі Чырвонай Арміі і ўвайшоў у склад БССР. 3 15.1.1940 г. цэнтр Воранаўскага раёна Баранавіцкай вобласці. 3 12.10.1940 г. гарадскі пасёлак, 1850 жыхароў, райбальніца, радзільны дом, райамбулаторыя, дзіцячы сад, Дом культуры, электрастанцыя (75 кВт), хлебапякарня, МТС, 2 школы (у т.л. няпоўная сярэдняя школа), 2 лесапільныя заводы, 3 вадзяныя і 2 паравыя млыны.

23 чэрвеня 1941 года акупіравана нацыстамі. 14 лістапада 1941 года каля чыгуначнага паўстанка яны расстралялі 268 чалавек, у т.л. 16 прафесароў з Вільні. 11 мая 1942 года каля шашы на Ліду загубілі больш за 1.290 чалавек; усяго больш за 2,6 тысяч жыхароў пасёлка і Вільні. Вызвалены 11 ліпеня 1944 года войскамі 3-га Беларускага фронта ў ходзе Віленскай аперацыі. 3 20 верасня 1944 года — у Гродзенскай вобласці.

У 1970 г. 3,6 тыс. жыхароў; хлебакамбінат, малочны завод, камбінат бытавога абслугоўвання, райаб’яднанне «Сельгастэхніка», ПТВ механізацыі сельскай гаспадаркі, сярэдняя, музычная і спартыўная школы, школа-інтэрнат, 2 дашкольныя ўстановы, Дом піянераў, Дом культуры, кінатэатр, бальніца, 2 бібліятэкі і інш.

Насельніцтва

правіць
  • 1865—468 чал.
  • 1886 — 1,1 тыс. чал.
  • 1897 — 1.574 чал.
  • 1921 — 1.232 чал.
  • 1970 — 3,6 тыс. чал.[3]
  • 1995 — 6,6 тыс. чал.[3]
  • 2006 — 6,5 тыс. чал.
  • 2009 — 6,4 тыс. чал.
  • 2014 — 6,3 тыс. чал.
  • 2015 — 6,2 тыс. чал.
  • 2016 — 6.434 чал.[4]
  • 2017 — 6.427 чал.[1]

Эканоміка

правіць

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці. Гасцініца «Воранава».

Дзейнічае мытны пост.

Адукацыя і культура

правіць

Працуюць музеі: з 1986 г. пры Воранаўскай дапаможнай школе-інтэрнаце краязнаўча-этнаграфічны музей; з 2004 г. пры сярэдняй школе музей гісторыі г.п. Воранава, пры ПТВ № 190 музей «Вытокі». Дзейнічаюць пры Доме культуры з 1981 г. народны ансамбль народнай музыкі і песні «Лявоны», з 1995 г. народны вакальны ансамбль «Каляровыя сны», з 1996 г. народны духавы аркестр. Цэнтр пазашкольнай работы.

Рэкрэацыйная сфера

правіць

Зона адпачынку — парк у цэнтры пасёлка і вадасховішча на р. Жыжма.

Славутасці

правіць

Гл. таксама

правіць

Зноскі

правіць

Літаратура

правіць
  • Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 9. Гродзенская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: У. Андрыевіч і інш. — Мн.: БелЭн, 2015. — 656 с. ISBN 978-985-11-0839-4.
  • Во́ранава // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 178. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

правіць