Воцатная кіслата

Воцатная кіслата (этанавая кіслата) — арганічнае рэчыва з формулай CH₃COOH.  Слабая, лімітавая аднаасноўная карбонавая кіслата. Вытворныя воцатнай кіслаты носяць назву «ацэтаты».

Воцатная кіслата
Агульныя
Хім. формула	CH3COOH
Фізічныя ўласцівасці
Стан (ст. ум.)	бясколерная вадкасць
Малярная маса	60,05 г/моль
Шчыльнасць	1,0492 г/см³
Тэрмічныя ўласцівасці
Тэмпература плаўлення	16,75 °C
Тэмпература кіпення	118,1 °C
Крытычны пункт	321,6 °C, 5,79 МПа
Малярная цеплаёмістасць (ст. ум.)	123,4 Дж/(моль·К)
Энтальпія ўтварэння (ст. ум.)	-487 кДж/моль
Хімічныя ўласцівасці
pKa	4,75
Аптычныя ўласцівасці
Паказчык пераламлення	1,372
Структура
Дыпольны момант	1,74 Д
Класіфікацыя
Рэг. нумар CAS	64-19-7
PubChem	176
Рэг. нумар EINECS	200-580-7
SMILES	CC(=O)O
RTECS	AF1225000
ChemSpider	171

Гісторыя

Першыя згадкі аб практычным прымяненні воцатнай кіслаты адносяцца да трэцяга стагоддзя да н. э. Грэчаскі вучоны Тэафраст ўпершыню апісаў дзеянне воцату на металы, якое прыводзіць да ўтварэння некаторых выкарыстоўваемых ў мастацтве пігментаў. Воцат ўжываўся для атрымання «свінцовых бяліл», а таксама яр-мядзянкі (зялёнай сумесі соляў медзі, якая змяшчае акрамя ўсяго ацэтат медзі).

У Старажытным Рыме рыхтавалі спецыяльна пракіслае віно ў свінцовых чыгунах. У выніку атрымліваўся вельмі салодкі напой, які называлі «Сапа». «Сапа» змяшчала вялікую колькасць ацэтату свінцу — вельмі салодкага рэчыва, якое таксама называюць «свінцовым цукрам» або «цукрам Сатурна». Высокая папулярнасць «сапы» была прычынай хранічнага атручвання свінцом, распаўсюджанага сярод рымскай арыстакратыі.

У VIII стагоддзі арабскі алхімік Джабір ібн Хаян упершыню атрымаў канцэнтраваную воцатную кіслату шляхам перагонкі.

Уласцівасці

Бясколерная празрыстая вадкасць з рэзкім пахам. Валодае ўсімі ўласцівасцямі карбонавых кіслот. Добра раствараецца ў вадзе, змешваецца з многім растваральнікамі. Утварае азеатропныя сумесі, у т.л. трайныя з вадой і бензолам і з вадой і бутылацэтатам.

Атрыманне

Завод, які вырабляе воцатную кіслату. 1884 год

У прамысловасці воцатную кіслату атрымліваюць каталітычным акісленнем ацэтальдэгіду і бутану кіслародам, узаемадзеяннем метанолу з монааксідам вугляроду, піролізам драўніны. Воцатная кіслата таксама ўтвараецца ў выніку воцатнакіслага браджэння вадкасцей, змяшчаючых этанол (харчовая воцатная кіслата).

Выкарыстанне

Воцатная кіслата выкарыстоўваецца ў вытворчасці воцатнага ангідрыду, ацэтылхларыду, вінілацэтату, ацэтатаў цэлюлозы, ацэтону, у вытворчасці фарбавальнікаў, растваральнікаў, інсекіыцыдаў, лекавых сродкаў, у харчовай прамысловасці.

Біялагічнае значэнне

Актыўная форма воцатнай кіслаты — ацэтылкафермент А. Утвараецца ў выніку акіслення дэкарбаксіліраванай піравінаграднай кіслаты і акіслення тлустых кіслот. Адыгрывае важную ролю ў абмене рэчываў, удзельнічае ў біясінтэзе тлустых кіслот, стэроідаў, глюкозы ў раслін і інш.

Шкоднае ўздзеянне

Канцэнтраваная воцатная кіслата выклікае апёкі скуры. Пара раздражняе слізістыя абалонкі верхніх дыхальных шляхоў.

Гл. таксама

• Воцатная эсэнцыя

Літаратура

• Хімічны слоўнік навучэнца: Дапам. для вучняў / Б. Н. Качаргін, В. М. Макарэўскі, Л. Я. Гарнастаева, В. С. Аранская. — Мн.: Народная асвета, 2003. — С. 66. — 287 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-12-0621-8.

Спасылкі

• Уксусная кислота // Химический портал ChemPort.Ru (руск.)
• Інфармацыя на сайце ХиМиК.ру (руск.)