Камаі

Камаі
Краіна	Беларусь
Вобласць	Віцебская
Раён	Пастаўскі
Сельсавет	Камайскі
Каардынаты	55°03′32″ пн. ш. 26°36′08″ у. д.HGЯO
Насельніцтва	▼773 чал. (2009);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 2155
Паштовыя індэксы	211862
Аўтамабільны код	2
СААТА	2240818166
	Камаі на Вікісховішчы

Кама́і^[2] (трансліт.: Kamai, руск.: Камаи) — аграгарадок у Пастаўскім раёне Віцебскай вобласці. Уваходзіць у склад Камайскага сельсавета.

Знаходзіцца на ўсходнім беразе возера Камаі (малое), якое злучана пратокай з другім возерам (вялікім), а з апошняга выцякае рака Камайка даўжынёй 51,6 км, правы прыток Бірветы.

Назва правіць

Назва Камаяў перанятая ад назвы возера Камаі, або Камайскага возера (Малога, на якім стаяць Камаі, і Вялікага, з якога выцякае рака Камайка), якая балцкага паходжання. Адпачатная форма назвы ракі Камайкі захавалася ў літоўскім ужыванні як Kamojà. Гідранімічны корань Kam- звязаны з літоўскім kamas «камяк, камок» (сціснуты кавалак)^[3]. Далей да індаеўрапейскага *kem- «сціскаць»^[4]. Пашыральнік -oj- вядомы ў літоўскім слова і назваўтварэнні: pupa «боб» — pupojas «бабовае сцябло», aukštas «высокі» — Aukštojis (назва пагорка)^[5]. Камайская назва адлюстроўвала канфігурацыйныя асаблівасці ракі Камайкі або возера Камаі.

Літаратуразнавец Ул. Юрэвіч выводзіў назву Камаяў ад літоўскага kamanas «аброць» або ад фінскага kamai «хлуд, буралом»^[6], што не пацвярджаецца гідранімічнымі сувязямі і назоўным фонам.

Гісторыя правіць

У VII ст. да н.э. — IV ст. н.э. на левым беразе ракі Камайкі на паўднёвым мысе ўзгорка ля вёскі Дзяўгуны існавала гарадзішча. Упершыню згадваецца ў пачатку XVI ст. як маёнтак князя Глеба Юр’евіча Пронскага. У 1513 годзе Глеб Пронскі загінуў пад Мінскам у бітве з татарамі, і маёнтак перайшоў у валоданне яго жонкі, а ў 1533 годзе да сыноў Андрэя і Фрыдрыха (Сямёна) Пронскіх. У 1550 годзе Камаі згадваюцца як мястэчка. Фрыдрых, ваявода кіеўскі, памёр у 1555 годзе. З 1572 года ўладальнікам Камаяў стаў яго сын Аляксандр. Ён распрадаў большасць сваіх маёнткаў, у тым ліку і Камаі, якія набыў Тамаш Рудаміна-Дусяцкі.

З 1592 года Камаі перайшлі да браслаўскага войскага Яна Рудаміны-Дусяцкага, які ў 1603—1606 гадах пабудаваў тут мураваны касцёл Яна Хрысціцеля. З 1643 года пры касцёле існаваў шпіталь на 5 мужчын і 13 жанчын, падараваны П. і М. Рудамінамі. У 1690 годзе ў Ашмянскім павеце; 130 дымоў.

Касцёл. «Tygodnik Ilustrowany», 1878 г.

З 1722 года належалі Сулістроўскім. З 1795 года пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай Камаі ў складзе Вілейскага павета Расійскай імперыі. У 1847 годзе тут існавала яўрэйская абшчына. З 1861 года маёнтак належыць Танскаму. Жыхары маёнтка прымалі ўдзел у паўстанні 1863—1864 гадоў. Паўстанцкі грамадскі начальнік Свянцянскага павета Апалінарый Танскі забяспечваў паўстанцаў грашыма, а ў яго маёнтках Камаі і Бежанцы нарыхтоўвалася харчаванне. Апалінарый Танскі быў арыштаваны царскімі ўладамі 13 кастрычніка 1863 года і высланы на пасяленне ў Пензенскую губерню.

У сярэдзіне 1880-х гадоў Камаі — маёнтак і мястэчка; 366 жыхароў, 50 двароў, касцёл, яўрэйская малітоўная школа, шпіталь, 4 крамы, карчма, вінны бровар, млын, праводзілася 8 кірмашоў у год. З 1886 года — цэнтр Камайскай воласці Свянцянскага павета Віленскай губерні, мястэчка, 28 двароў, 314 жыхароў, валасное праўленне, касцёл, багадзельня, школа, 4 лаўкі, карчма, 7 кірмашоў у год. У 1897 годзе існавала вучылішча. У 1905 годзе ў маёнтку 63 жыхары, 454 дзесяціны зямлі, у мястэчку 431 жыхар, 515 дзесяцін зямлі, прыход Свянцянскага дэканата, народнае вучылішча, крама, паштовае аддзяленне, 7 ярмарак у год. У 1909 годзе — 35 двароў, 378 жыхароў, 298 дзесяцін зямлі. У 1915 годзе ў Камаях быў ксяндзом вядомы паэт пачатку XX стагоддзя Казімір Сваяк (Канстанцін Стаповіч).

З 1921 года ў складзе Польскай Рэспублікі, цэнтр гміны Свянцянскага павета Віленскага ваяводства. У 1937 годзе ў маёнтку 4 двары, 93 жыхары; у мястэчку 79 двароў, 485 жыхароў.

З 1939 года ў складзе БССР, вёска, цэнтр сельсавета ў Гадуцішскім, з 25 лістапада 1940 года — у Пастаўскім раёнах.

У 1945 годзе працаваў механічны млын. У 1971 годзе — 432 жыхары, 164 гаспадаркі; сярэдняя школа, Дом культуры, бібліятэка, бальніца, аптэка, дзіцячы сад, млын, швейная майстэрня, аддзяленне сувязі, сталовая. У 2001 годзе — 294 двары, 779 жыхароў, сярэдняя школа, дзіцячы сад, Дом культуры, бібліятэка, пошта, 2 магазіны, лясніцтва, участковая бальніца^[7].

Мястэчка на старых фотаздымках
Агульны выгляд
Касцёл, 1917 г.
Касцёл, 1930-я гг.
Вуліца

Славутасці правіць

Каменны крыж XV—XVI стагоддзяў

Касцёл Яна Хрысціцеля (1603—1606) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 210Г000593шыфр 210Г000593
Каменны крыж, высечаны з граніту, размяшчаецца за 30 м ад касцёла Іаана Хрысціцеля — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Д000879шыфр 213Д000879
Валун граніта-рапаківі чырвона-бурага колеру, які захаваўся за 1 км ад Камаяў. Даўжыня каменя дасягае 3,4 м і вышыня 1,4 м. Паверхня добра загладжаная і месцамі нават адпаліраваная. Разам з тым частка валуна знішчаная — яго намагаліся ўзарваць^[8].
Брацкая магіла (1941—1944) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Д000594шыфр 213Д000594

Цікавыя факты правіць

На паўночнай ускраіне аграгарадка знаходзіцца найвышэйшы на тэрыторыі Беларусі пункт Свянцянскіх град (228 м над узроўнем мора).

Вядомыя асобы правіць

Браніслаў Рудкоўскі — арганіст.
Юрый Уладзіслававіч Гарбінскі (нар. 1963) — беларускі літаратуразнавец і гісторык.

Заўвагі правіць

↑ http://zip.belpost.by/index/search?name_soato=%CA%E0%EC%E0%E8&street=&btn_seek=%C8%F1%EA%E0%F2%FC
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).
↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 144.
↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München, 1959 / 1969. C. 555.
↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 85—87.
↑ Юрэвіч У. Слова жывое, роднае, гаваркое… Мінск, 1992.
↑ В. У. Мальцоў. Памяць. Пастаўскі раён. Мінск: БЕЛТА, 2001.
↑ Асноўныя археалагічныя помнікі(недаступная спасылка)

Літаратура правіць

Памяць: гіст.-дакум. хроніка Пастаўскага р-на / Рэдкал. Г.К. Кісялёў [і інш.]. — Мн., 2001.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т.. — Мн. : БелЭн
Komaje // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno (польск.). — Warszawa, 1883. — S. 297.

Спасылкі правіць

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Камаі

[_b3e8f06cf94d7938-1] ttp://zip.belpost.by/index/search?name_soato=%CA%E0%EC%E0%E8&street=&btn_seek=%C8%F1%EA%E0%F2%FC

[2] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).

[3] A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 144.

[4] J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München, 1959 / 1969. C. 555.

[5] P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 85—87.

[6] Юрэвіч У. Слова жывое, роднае, гаваркое… Мінск, 1992.

[7] В. У. Мальцоў. Памяць. Пастаўскі раён. Мінск: БЕЛТА, 2001.

[asn-8] Асноўныя археалагічныя помнікі(недаступная спасылка)

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]