Крывічы (Мядзельскі раён)

Крывічы
Краіна	Беларусь
Вобласць	Мінская
Раён	Мядзельскі
Сельсавет	Крывіцкі
Каардынаты	54°42′36″ пн. ш. 27°17′25″ у. д.HGЯO
Першая згадка	1493
Гарадскі пасёлак з	1958
Вышыня цэнтра	173 м
Насельніцтва	▼1 055 чал. (1 студзеня 2024);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1797
Паштовыя індэксы	222376
Аўтамабільны код	5
СААТА	6240857905
	Крывічы на Вікісховішчы

Крывічы́^[3] (трансліт.: Kryvičy, руск.: Кривичи) — гарадскі пасёлак у Мядзельскім раёне Мінскай вобласці, на рацэ Сэрвач. Уваходзіць у склад Крывіцкага сельсавета. Размешчаны за 39 км ад Мядзела, 139 км ад Мінска, 3 км ад чыгуначнай станцыі Крывічы на лініі Маладзечна — Полацк. Насельніцтва 1 219 чал. (2017)^[4].

Гісторыя правіць

Селішча на месцы Крывічаў існавала з XII ст., верагодна, як калонія крывічоў сярод літоўцаў.

Вялікае Княства Літоўскае правіць

Першы пісьмовы ўпамін пра Крывічы як шляхецкую ўласнасць змяшчаецца ў актах Метрыкі Вялікага Княства Літоўскага і датуецца 1493 годам.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) Крывічы ўвайшлі ў склад Ашмянскага павета Віленскага ваяводства. Каля 1640 года ў Крывічах збудавалі царкву Святой Тройцы. У 1659 годзе ў вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай царкву разрабавалі маскоўскія войскі. У 1684 годзе з згоды караля і вялікага князя Яна Сабескага маёнтак перайшоў да нашчадкаў роду Кішкаў на задавальненне крэдытораў у сувязі з смерцю Януша Кішкі — апошняга з роду. Пазней часткі маёнтку належалі Укольскім, Ходзькам, Любанскім, Швыкоўскім. Гэта быў першы выпадак эксдывізіі ў Вялікім Княстве Літоўскім.

Касцёл трынітарыяў, каля 1900

У 1770 годзе ўладальнік Крывічоў Андрэй Укольскі — цівун і падкаморы троцкі — дазволіў пасяліцца тут трынітарыям і выдаў уклад кляштару на землі ў наваколлі. 23 снежня 1776 года ў адпаведнасці з прывілеем караля і вялікага князя Станіслава Аўгуста Крывічы атрымалі статус мястэчка. У 1777 годзе тут збудавалі мураваны касцёл.

Пад уладай Расійскай імперыі правіць

Царква-мураўёўка, каля 1900 года.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай ў 1793 годзе Крывічы апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, у Вілейскім павеце Віленскай губерні. Па здушэнні вызваленчага паўстання (1830—1831) расійскія ўлады ў 1832 годзе гвалтоўна ліквідавалі кляштар трынітарыяў. На 1860 год у мястэчку было 55 двароў.

У сярэдзіне XIX ст. Крывічы знаходзіліся ў валоданні Швыкоўскіх, маёнтак налічваў 37 двароў і 642 дзесяціны зямлі. На 1866 год, паводле звестак Слоўніка геаграфічнага Каралеўства Польскага і іншых краёў славянскіх, у мястэчку было 40 дамоў. У 1884 годзе ў Крывічах заснавалі вінакурню. На 1886 год у мястэчку існавалі валасная ўправа, царква, капліца, касцёл, багадзельня, 3 крамы, 3 заезныя двары, карчма, школа, народнае вучылішча (у 1896/1897 навучальным годзе навучалася 46 хлопчыкаў і 4 дзяўчынкі); двойчы на год праводзіліся кірмашы (на Сёмуху і 6 жніўня).

На 1904 год існавалі мястэчка Крывічы і аднайменны маёнтак, уладанне Госкай, працявала лячэбніца.

Найноўшы час правіць

У час Першай сусветнай вайны ў мястэчку размяшчаліся склады рускіх войск пад камандаваннем генерала П. С. Балуева, якія ўдзельнічалі ў Нарачанскай аперацыі 1916 года. Пасля Лютаўскай рэвалюцыі (1917) пачаў працаваць Савет рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў, які прадстаўляў тры воласці — Крывіцкую, Княгінінскую і Будслаўскую. Адначасова ў мястэчку дзейнічаў валасны Савет рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў. У лютым 1918 года мястэчка акупіравана германскімі войскамі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай тэрыторыя абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 8 снежня 1918 года занята чырвонаармейцамі 2-й акругі пагранічнай аховы. З 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай I з’езда КП(б)Б у складзе БССР, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР.

Пасля польска-савецкай вайны, згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Крывічы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Вілейскага павета Віленскага ваяводства. У гэты час існавалі аднайменныя мястэчка (92 двары), фальварак (2 двары), асада (2 двары) і станцыя. У мястэчку дзейнічаў касцёл, працавалі ўправа гміны, паліцэйскі пастарунак, 4 млыны, бальніца, пошта і аптэка; штосераду праводзіліся таргі. У чэрвені 1923 года група партызанаў у складзе 29 чалавек учыніла ўзброены налёт на паліцэйскі гарнізон. 18 мая 1924 года аддзел у складзе каля 40 чалавек пад камандаю Ваўпшасава раграміў памяшканне пастарунка.

У 1939 годзе Крывічы ўвайшлі ў БССР, дзе 12 студзеня 1940 года сталі цэнтрам раёна і сельсавета Вілейскай (з 20 верасня 1944 года — Маладзечанскай) вобласці. У Вялікую Айчынную вайну 28 красавіка 1942 года нацысты спалілі 470 жыхароў мястэчка, яшчэ 130 расстралялі 13 верасня 1942 года. Агулам за гады акупацыі войскамі Германіі ў Крывічах і раёне загінулі 2189 чалавек.

У снежні 1948 года ў Крывічах створаны калгас імя Жданава. У кастрычніку 1948 года ў мястэчку збудавалі электрастанцыю. 28 чэрвеня 1958 года Крывічы атрымалі афіцыйны статус пасёлка гарадскога тыпу і сталі цэнтрам Крывіцкага гарадскога пасялковага савета^[5]. З 20 студзеня 1960 года Крывічы знаходзяцца ў складзе Мінскай вобласці, з 25 снежня 1962 года — у Мядзельскім раёне. На 1 студзеня 1997 года ў Крывічах было 612 двароў.

Насельніцтва правіць

XIX стагоддзе: 1860 — 485 чал.; 1866 — 200 чал.^[6]; 1883 — 625 чал.; 1897 — 519 чал.
XX стагоддзе: 1904 — 711 чал. у мястэчку Крывічах і 30 чал. у маёнтку Крывічах; 1921 — 623 чал. у мястэчку Крывічах, 13 чал. у фальварку Крывічах, 19 чал. у асада|асадзе Крывічах і 151 чал. на станцыі Крывічах; 1995 — 1,6 тыс. чал.^[7]; 1997 — 1932 чал.
XXI стагоддзе: 2009 — 1298 чал.^[8]; 2015 — 1208 чал.^[9]; 2016 — 1232 чал.^[10]; 2017 — 1219 чал.^[4]

Эканоміка правіць

Працуюць лясніцтва, прадпрыемствы харчовай прамысловасці, філіял Мядзельскага камбіната кааператыўных прадпрыемстваў (хлебазавод), завод вырабаў з металу, участак электрасеткі, вытворчы ўчастак Нарачанскага масласырзавода, участак жылкамгасу, філіял Нарачанскага вытворчага аб’яднання водаправодна-каналізацыйнай гаспадаркі, жывёлагадоўчая ферма.

Інфраструктура правіць

На 1997 год у Крывічах існавалі дом быту, сярэдняя школа, дапаможная школа-інтэрнат, дзіцячы садок, дом культуры, 2 бібліятэкі, музычная школа, бальніца, аддзяленне хуткай медыцынскай дапамогі, аптэка, паліклініка, пошта, банк, гандлёвы цэнтр, 5 крамаў, 2 прыватныя крамы.

Славутасці правіць

Троіцкая царква (ХІХ стагоддзе) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 613Г000435шыфр 613Г000435
Комплекс былога кляштара трынітарыяў: касцёл Андрэя, кляштарны корпус (1776), вул. 17 Верасня — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000436шыфр 612Г000436
Брацкая магiла савецкіх воінаў і партызан (1943—1944), вул. 17 Верасня — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 613Д000437шыфр 613Д000437
Сядзіба Швыйкоўскіх (XVIII—XIX стагоддзі)
Будынак школы (1935)
Дом дырэктара (1935)
Яўрэйскія могілкі
Польскія вайсковыя моглікі
Капліца на могілках на паўднёвай ускраіне пасёлка
Капліца на могілках
Капліца-надмагілле на могілках на паўднёвай ускраіне пасёлка

Касцёл Святога Андрэя
Кляштарны корпус
Свята-Троіцкая царква
Сядзіба. Лядоўня

Вядомыя асобы правіць

З Крывічоў паходзіць род Кішкаў, апошні з якіх — Януш Кішка, ваявода полацкі і гетман Вялікага Княства Літоўскага, жанаты з Хрысцінай Друцкай-Сакалінскай, памёр у Крывічах у 1653 годзе бяздзетным.

Аляксандр Ходзька (1804—1891) — паэт, фалькларыст, усходазнавец
Міхал Ходзька (1808—1879) — паэт, перакладчык, грамадскі дзеяч
Язэп Ходзька (1800—1881) — геадэзіст і тапограф
Ян Ходзька (1777—1851) — грамадскі дзеяч, пісьменнік, тэатразнавец
Язэп Ігнатавіч Васілевіч (1870—1934) — беларускі грамадска-палітычны дзеяч, педагог, археолаг, гісторык, публіцыст.
Мечыслаў Зянонавіч Шаховіч (1933—2008) — беларускі паэт. Член Саюза беларускіх пісьменнікаў.
Сяргей Апанасавіч Максіменка (нар. 1954) — беларускi фiзiк.
Андрэй Скурко — журналіст, рэдактар газеты «Наша Ніва», палітычны зняволены.
Вольга Гронская — беларуская паэтка, перакладчыца.

Зноскі правіць

↑ GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q830106"></a>
↑ Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)
↑ ^а ^б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Аб пераўтварэнні вёскі Крывічы, Крывіцкага раёна, Маладзечанскай вобласці, у гарадскі пасёлак ад 28 чэрвеня 1958 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1958, № 6.
↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno (польск.). — Warszawa, 1883. S. 806.
↑ Беларусь 1995.
↑ Перепись населения — 2009. Минская область (руск.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

Літаратура правіць

Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Мядзельскага раёна. Мінск, «Беларуская Энцыклапедыя» імя Петруся Броўкі, 1998. ISBN 985-11-0107-9
Крывічы́ // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 404. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno (польск.). — Warszawa, 1883.

Спасылкі правіць

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Крывічы

Геаграфічныя звесткі па тэме Крывічы на OpenStreetMap
Крывічы (Мядзельскі раён) на сайце Глобус Беларусі (руск.)
Крывічы (Мядзельскі раён) на сайце Radzima.org
Крывічы Архівавана 20 красавіка 2019. // Інфармацыйна-гістарычны партал Мядзельскага раёна
Крывічы — мястэчка майстроў Архівавана 15 кастрычніка 2014. // «Рэгіянальная газета»

[_2ffe9d5a99ce1c6d-1] GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q830106"></a>

[_aa88f3c606a95088-2] Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>

[NNP-3] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)

[2017-Estimate-4] а ^б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

[5] Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Аб пераўтварэнні вёскі Крывічы, Крывіцкага раёна, Маладзечанскай вобласці, у гарадскі пасёлак ад 28 чэрвеня 1958 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1958, № 6.

[HSKP-6] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno (польск.). — Warszawa, 1883. S. 806.

[FOOTNOTEБеларусь1995-7] Беларусь 1995.

[2009-Census-8] Перепись населения — 2009. Минская область (руск.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2015-Estimate-9] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.

[2016-Estimate-10] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]