Вільгельм (Кронпрынц Германіі)

Фры́дрых Вільге́льм Ві́ктар Аўгу́ст Э́рнст Пру́скі (ням.: Friedrich Wilhelm Victor August Ernst von Preußen; 6 мая 1882, Патсдам — 20 ліпеня 1951, Хехінген) — кронпрынц Германскі і Прускі. Старэйшы сын імператара Германіі Вільгельм II і яго жонкі імператрыцы Аўгусты Вікторыі.

Фрыдрых Вільгельм Віктар Аўгуст Эрнст Прускі
ням.: Friedrich Wilhelm Victor August Ernst von Preußen
Герб дынастыі Гогенцолернаў
кронпрынц Германскі і Прускі 15 чэрвеня 1888 — 9 лістапада 1918
Манарх	Вільгельм II
Папярэднік	кронпрынц Вільгельм
Пераемнік	пасада скасаваная
Галава дома Гогенцолернаў 4 чэрвеня 1941 — 20 ліпеня 1951
Манарх	Луі Фердынанд
Папярэднік	Вільгельм II
Пераемнік	пасада скасаваная
Нараджэнне	6 мая 1882(1882-05-06)[…] Патсдам, Патсдам, правінцыя Брандэнбург, каралеўства Прусія, Германская імперыя
Смерць	20 ліпеня 1951(1951-07-20)[…] (69 гадоў) Гехінген[d], Цолернальб[d], акруга Цюбінген[d], Германія
Месца пахавання	Замак Гогенцолерн
Род	Гогенцолерны
Бацька	Вільгельм II Гогенцолерн
Маці	Аўгуста Вікторыя
Жонка	Cecilie, Crown Princess of Germany[d]
Дзеці	Prince Wilhelm of Prussia[d], Prince Hubertus of Prussia[d], Prince Frederick of Prussia[d], Louis Ferdinand, Prince of Prussia[d], Princess Alexandrine of Prussia[d] і Princess Cecilie Viktoria of Prussia[d]
Член у	Стальны шлем[d] Corps Borussia Bonn[d] National Socialist Motor Corps[d]
Адукацыя	Бонскі ўніверсітэт
Дзейнасць	афіцэр, палітык
Навуковая дзейнасць
Навуковая сфера	Першая сусветная вайна і ваенная справа
Ваенная служба
Гады службы	1900 — 1918
Прыналежнасць	Германская імперыя
Род войскаў	Пяхота
Званне	Генерал пяхоты Генерал пяхоты (1917)
Камандаваў	5-я армія Група армій кронпрынца
Бітвы	Першая сусветная вайна
Узнагароды	Ордэн Чорнага арла Ордэн Чырвонага арла Вялікі крыж Ордэн «Pour le Mérite» Ордэн Кароны Кавалер Вялікага крыжа Ваеннага ордэна Максіміліяна Іосіфа, Баварыя Ваенны ордэн Святога Генрыха Крыж за ваенныя заслугі, Мекленбург-Шверын Ордэн Падвязкі Кавалер Вялікага крыжа ордэна Святога Олафа Ордэн Святога Андрэя Першазванага
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Апошні наследнік імператарскага трона ў Германіі нарадзіўся 6 мая 1882 года ў Мармуровым палацы Патсдама ў сям’і прынца Вільгельма (1859—1941), будучага апошняга імператара Германіі Вільгельма II з дынастыі Гогенцолернаў. Пасля смерці дзеда, імператара Фрыдрыха III, ва ўзросце шасці гадоў стаў кронпрынцам Германскай імперыі, захаваўшы за сабой гэты тытул больш за 30 гадоў, да падзення імперыі 5 лістапада 1918 года.

Выхаванне і адукацыя

Кайзер Вільгельм I з сынам, унукам, і праўнукам — кронпрынцам Вільгельмам

Кронпрынц Вільгельм навучаўся ў Плёне. Ва ўзросце 10 гадоў у 1892 годзе быў запісаны ў прускую гвардыю. Пазней, вытрымаўшы афіцэрскі экзамен, у 1900 годзе 18-гадовы кронпрынц быў узведзены ў старшыя лейтэнанты 1-га гвардзейскага пяхотнага палка. У 1901—03 гадах кронпрынц вучыўся ў Бонскім універсітэце. У 1906—1908 гадах і з 1913 года служыў у Вялікім Генштабе Германскай імперыі. З кастрычніка 1908 года кронпрынц з’яўляўся камандзірам 1-га батальёна 1-га гвардзейскага пяхотнага палка; а з 1911 года — камандзірам 1-га лейб-гусарскага палка ў Данцыге.

У гады Вялікай вайны

Падчас ліпеньскага крызісу 1914 года, які папярэднічаў пачатку Вялікай вайны 1914—1918 гадоў, Кронпрынц быў праціўнікам знешнепалітычнага курсу канцлера Тэабальда Бэтман-Гольвега (1856—1921).

На Заходнім фронце

Пры мабілізацыі, 2 жніўня 1914 года Вільгельм быў прызначаны камандуючым 5-й арміяй (каля 230 тысяч чалавек і 698 гармат), якая разгортвалася ў раёне Бетэнбург-Дыдзенгофен-Мец-Лебах-Саарбрукен. У склад арміі ўваходзілі V (генерал Г. Штранц), XIII (генерал М. Фабек), XVI (генерал Б. Мудра) армейскія карпусы, V (генерал пяхоты фон Гюндзель) і VI (генерал пяхоты Конрад фон Гёслер) рэзервовыя карпусы, 13-я, 43-я, 45-я, 53-я і 9-я (баварская) ландверные брыгады. У паласе арміі дзейнічаў IV кавалерыйскі корпус генерал-лейтэнанта барона фон Холена (3-я і 6-я кавалерыйскія дывізіі; каля 8500 чалавек і 24 гарматы). На пасаду камандуючага прызначаны ў мэтах дэзінфармацыі — увесці ў зман французскае камандаванне аб месцы галоўнага ўдару. Войскам жа кронпрынца Вільгельма прызначалася дапаможная роля.

Да 20 жніўня армія выйшла на лінію Эталь-Лангв’ю-Афсвейлер. Падчас Пагранічнай бітвы не атрымаў пэўных аператыўных указанняў і павінен быў дзейнічаць па становішчы.

22 жніўня 1914 года ў раёне Лан’ві уступіў у бой з 3-й французскай арміяй, да 25 жніўня разбіў яе і выйшаў на лінію Манмедзі і паўднёвей.

26 жніўня, з прычыны стомленасці войскаў, прыпыніў наступ.

27 жніўня атрымаў дырэктыву наступаць на лінію Шалон-сюр-Марн — Вітры-ле-Франсуа з задачай атачыць крэпасць Вердэн.

Падчас бітвы на Марне атрымаў задачу разам з 3-й і 4-й арміямі працягваць наступ у паўднёвым і паўднёва-ўсходнім напрамках і разам з 6-й арміяй акружыць французскія войскі на поўдзень ад крэпасці Вердэн. Вёў баі без даволі адчувальных вынікаў. Пасля адыходу 1-й, 2-й і 3-й армій 11 верасня армія кронпрынца Вільгельма таксама адведзена ў паўночным накірунку.

Камандуючы арміямі

У ходзе наступлення саюзнікаў у Шампані (верасень-кастрычнік 1915 года) на пазіцыі арміі кронпрынца Вільгельма наступала 3-я французская армія, аднак французы натыкнуліся на моцны супраціў і былі вымушаныя прыпыніць наступ. Але кронпрынц Вільгельм не распачаў спроб контратакі, так як па аператыўным плане ён павінен быў пачаць наступ толькі пасля выхаду 2-й і 4-й армій да Эні.

З 1 жніўня 1915 года камандуючы групай армій «Кронпрынц Вільгельм», якая знаходзілася ў цэнтры германскага Заходняга фронту. Фактычна кіраўніцтва аперацыямі засяродзілася ў руках яго начальніка штаба генерала Фрыдрыха фон дэр Шуленбурга.

22 жніўня 1915 года узнагароджаны ордэнам Pour le Merite.

На пасадзе камандуючага арміяй кронпрынц Вільгельм заставаўся да 25 лістапада 1916 года.

Асаджвая Вердэн

У 1916 годзе на армію кронпрынца Вільгельма было ўскладзена вядзенне Вердэнскай аперацыі (21 лютага — 18 снежня). Перад пачаткам аперацыі армія была ўзмоцнена свежымі карпусамі і артылерыяй.

Кронпрынц Вільгельм і яго штаб вылучылі план прарыву абароны на правым і левым берагах Мааса, аднак генерал Фалькенгайн яго адхіліў. Для правядзення прарыву на ўчастку Каневуа-Орн ударная група (VII рэзервовы корпус, III і XVIII АК) разгорнута ад Мааса да Грэмілі. XV АК наносіў дапаможны ўдар, VI рэзервовы корпус прыкрываў правы фланг. На завяршаючым этапе да аперацыі прыцягвалася група Генрыха фон Штранца (узмоцненая рэзервовым корпусам). Для ўдару па Вердэнам было сканцэнтравана 1204 гарматы (у тым ліку 654 цяжкіх і 29 звышцяжкіх) і 202 мінамёта (у тым ліку 32 цяжкіх).

Для першага ўдару было выдзелена 9 новых адпачнуўшых і добра падрыхтаваных дывізій.

Сустрэча Кронпрынца на чыгуначнай станцыі Манмедзі. 7 верасня 1916 года.

21 лютага 1916 года з 8 гадзін 12 хвілін да 9 гадзін прайшла артылерыйская падрыхтоўка, у 16 гадзіну 45 хвілін у атаку пайшла пяхота. За першыя два дні аперацыі германскія войскі дамагліся нязначных поспехаў: VII рэзервовы корпус заняў населеныя пункты Амап і Самана, III АК — лес Эрбэбуа. 25 лютага 1916 года узяты форт Дуамон, а 27 лютага — Вяўрэйская даліна.

У канцы лютага — пачатку сакавіка 1916 года французскаму камандаванню ўдалося рэзка (амаль у 2 разы) павялічыць колькасць сваіх сіл у раёне наступу, галоўным чынам з дапамогай аўтатранспартных перавозак. З 5 сакавіка кронпрынц Вільгельм перанёс фронт атакі на левы бераг Мааса, перадаўшы кіраўніцтва групе генерала фон Гальвіца. Але распачатая 1 ліпеня бітва на Соме вымусіла германскае камандаванне зняць частку сіл з-пад Вердэна, тым самым, аслабіўшы 5-ю армію.

Са жніўня ініцыятыва перайшла да саюзнікаў.

2 верасня 1916 года загадам Гіндэнбурга Вердэнская аперацыя была спыненая, немцы перайшлі да абароны, а французы, сканцэнтраваўшы людзей і рэсурсы, наадварот, у наступ, які аказаўся паспяховым — ужо 2 лістапада года здадзены былі французам фарты Дуамон і Ва.

Узнагароды і прызначэнні

30 ліпеня 1916 года быў прызначаны шэфам 6-га егерскага батальёна, і 19-га гусарскага палка, а 24 сакавіка 1918 года — камандзірам 1-га грэнадзёрскага палка.

8 верасня 1916 года кронпрынц Вільгельм атрымаў дубовыя галіны да ордэна Pour le Merite, а 27 студзеня 1917 года атрымаў чын генерала пяхоты.

Апошні поспех у абароне

Перад пачаткам Красавіцкага наступлення саюзнікаў ў 1917 годзе група армій кронпрынца Вільгельма ўключала 7-ю, 1-ю і 3-ю арміі і займала фронт ад Суасона да крэпасці Вердэн.

Галоўны ўдар англа-французскія войскі (59 пяхотных і 7 кавалерыйскіх дывізій, 5000 гармат, 1000 самалётаў, 200 танкаў) наносілі на ўчастку 7-й арміі (27 дывізій, 2431 гармата, 640 самалётаў).

16 красавіка 1917 года саюзнікі перайшлі ў атаку, але, патрапіўшы пад загараджальны агонь, былі адкінутыя назад. Няўдалае прымяненне танкаў прывяло да страты больш за паловы іх ліку. Пасля атрымання звестак пра страты аперацыя была прыпыненая 20 красавіка.

Наступленне 1918 года

На пачатак 1918 года група армій кронпрынца Вільгельма (18-я, 7-я, 1-я і 3-я арміі) займала фронт ад Сен-Кантона да Аргон.

18-я армія прыняла ўдзел (выконваючы дапаможную функцыю) у наступе ў Пікардыі (21 сакавіка — 5 красавіка 1918).

27 мая — 13 чэрвеня 1918 года група армій сіламі 18-й, 7-й і 1-й армій правяла наступ на Эне.

27 мая 1918 года сіламі 34 дывізіі, 5263 гармат (у тым ліку 1631 цяжкіх) і 1233 мінамётаў нанесены быў удар па пазіцыях саюзнікаў.

29 мая германскія войскі нанеслі ўдар пад Суасано і да 5 чэрвеня паглыбіліся ў французскія размяшчэнні на 60 км (да Парыжа заставалася каля 70 км). У гэтай аперацыі германскія страты склалі 98 тысяч чалавек (саюзнікаў — 127 тысяч чалавек).

9-13 чэрвеня у ходзе аперацыі 18-я армія правяла наступ на Камп’ен, але была спыненая, страціўшы 25 тысяч чалавек (страты французскай арміі — 40 тысяч чалавек).

У ліпені 1918 года германскае камандаванне перад надыходам у Фландрыі вырашыла правесці наступленне ў раёне Рэймса, вылучыўшы для гэтага 7-ю, 1-ю і 3-ю арміі групы армій кронпрынца Вільгельма.

7-я армія павінна была фарсіраваць Марну ў раёне Дарман і наступаць на ўсход у напрамку на Эпернэ. 1-я і 3-я арміі атрымалі задачу прарываць фронт на ўсход ад Рэймса, фарсіраваць Бо і наступаць на Шалон. На ўчастку Шато-Цьеры-Масаж (88 км) для правядзення наступлення было сканцэнтравана 48 дывізій, 6353 гарматы, 2200 мінамётаў (праціўнік — 4-я, 5-я і 6-я французскія арміі — мелі 36 дывізій і 3080 гармат).

Атрымаўшы інфармацыю аб рыхтуючымся наступе французскае камандаванне ў ноч на 15 ліпеня правяло моцную папераджальную артылерыйскую падрыхтоўку. У той жа дзень 7-я армія пачала фарсіраваць Марну, што ўдалося толькі з вялікімі стратамі. Адначасова 1-я і 3-я арміі, не сустракаючы сур’ёзнага супраціву, пачалі прасоўванне, але неўзабаве былі спыненыя, французскай артылерыяй. Спробы працягнуць наступ 16 і 17 ліпеня поспеху не мелі. 16 ліпеня 1918 года быў спынен наступ 1-й і 3-й армій, а 20 ліпеня 7-я армія адведзена на паўночны бераг Марны.

Выгнанне, палітычная кар’ера і смерць

Кронпрынц Вільгельм і Паўль фон Гіндэнбург на сустрэчы ваеннага саюза «Кіфхойзер»

Пасля падпісання перамір’я 11 лістапада 1918 года кронпрынц Вільгельм вымушаны быў скласці з сябе камандаванне і пасяліцца ў выгнанні ў Остэрландзе на востраве Вірыген у Нідэрландах, дзе тады ж схаваўся і апошні імператар Германіі Вільгельм II.

1 снежня 1918 года кронпрынц Вільгельм канчаткова адрокся ад сваіх правоў на прастол Германіі.

9 лістапада 1923 года кронпрынц Вільгельм атрымаў дазвол жыць у Германіі і пасяліўся ў сваім маёнтку блізу Патсдама.

Сустрэча з Адольфам Гітлерам у 1933 годзе.

У 1932 годзе падчас прэзідэнцкіх выбараў у рэйхстаг ён выступіў у падтрымку Адольфа Гітлера. Пасланы Гітлерам у Нідэрланды Герынг закрануў у гутарцы з Вільгельмам і яго жонкай пытанне аб магчымасці вяртання прастолу Гогенцолернам. Гітлер, несумненна, быў зацікаўлены ў падтрыманні сувязяў і з экс-кронпрынцам, надаваўшым нацысцкай партыі ўсё большае значэнне па меры росту яе папулярнасці сярод выбаршчыкаў. Пацярпеўшы няўдачу са спробай вылучэння уласнай кандыдатуры на выбарах у рэйхстаг 1932, экс-кронпрынц заклікаў выбаршчыкаў аддаць галасы Гітлеру, неаднаразова выступаў у падтрымку нацыянал-сацыялістаў і падахвочваў бацьку заявіць пра сваі прыхільнасці да фюрэру, аднак кронпрынц неўзабаве расчараваўся ў ім, так як Гітлер зусім не збіраўся рэстаўраваць манархію, хоць яшчэ ў 1925 годзе Гітлер пераконваў Вільгельма, што ўгледжвае «ў аднаўленні манархіі вянок сваіх імкненняў». У 1945 годзе кронпрынц Вільгельм быў інтэрнаваны французскімі войскамі, аднак пасля заканчэння Другой сусветнай вайны быў адпушчаны на волю. Кронпрынц Вільгельм з’яўляўся аўтарам мемуараў: «Успаміны аб маім жыцці» (1922) і «Мае ўспаміны аб германскіх ваенных дзеяннях» (1922). Апошні кронпрынц Германскай імперыі памёр на 69-м годзе жыцця 20 ліпеня 1951 года ад сардэчнага прыступу ў Хехінгене у Бадэн-Вюртэмберге.

Літаратура

• Залескі К.А. 100 вялікіх палкаводцаў Першай сусветнай = 100 великих полководцев Первой мировой. — М.: Вече, 2013. — 416 с. — 7 000 экз. — ISBN 978-5-4444-1106-3.
• Залесский К.А. Кто был кто в Первой мировой войне. — М.: АСТ, 2003. — 896 с. — 5 000 экз. — ISBN 5-271-06895-1.