Вікіпедыя

Вільгельм IV (кароль брытанскі)

кароль Вялікабрытаніі і Гановера (1830—1837)

Вільгельм IV (англ.: William IV, ням.: Wilhelm IV; 21 жніўня 1765 — 20 чэрвеня 1837) — кароль Вялікабрытаніі і Гановера з 26 чэрвеня 1830 і да сваёй смерці. Вільгельм быў трэцім сынам Георга III і малодшым братам Георга IV. Ён з’яўляўся апошнім брытанскім каралём Гановерскай дынастыі.

Вільгельм IV
англ.: William IV
ням.: Wilhelm IV
кароль Гановера[d]
26 чэрвеня 1830 — 20 чэрвеня 1837
Папярэднік Георг IV
Пераемнік Эрнст Аўгуст I
манарх Злучанага каралеўства Вялікабрытаніі і Ірландыі[d] (Злучанае каралеўства Вялікабрытаніі і Ірландыі)
26 чэрвеня 1830 — 20 чэрвеня 1837
Папярэднік Георг IV
Пераемнік Вікторыя
Lord High Admiral[d]
17 красавіка 1827 — 19 верасня 1828
Нараджэнне 21 жніўня 1765(1765-08-21)[1][2][…]
Смерць 20 чэрвеня 1837(1837-06-20)[1][2][…] (71 год)
Месца пахавання
Род Гановерская дынастыя
Бацька Георг III[4]
Маці Шарлота Мекленбург-Стрэліцкая[d][4]
Жонка Adelaide of Saxe-Meiningen[d][4][5]
Дзеці George FitzClarence, 1st Earl of Munster[d], Sophia Sidney, Baroness De L'Isle and Dudley[d], Mary Fox[d], Elizabeth Hay, Countess of Erroll[d][4], Augusta FitzClarence Kennedy-Erskine[d], Amelia Cary, Viscountess Falkland[d], Princess Charlotte of Clarence[d][6], Princess Elizabeth of Clarence[d][6], William Henry Courtnay[d][6], Henry FitzClarence[d][6], Lord Frederick FitzClarence[d][6], Lord Adolphus FitzClarence[d][6], Lord Augustus FitzClarence[d][6], stillborn child Hanover[d][6], stillborn son Hanover[d][6], stillborn son Hanover[d][6] і stillborn son Hanover[d][6]
Веравызнанне англіканства
Член у
Аўтограф Выява аўтографа
Манаграма Манаграма
Род войскаў Каралеўскі ваенна-марскі флот Вялікабрытаніі
Званне rear admiral[d], captain[d], vice admiral[d], admiral[d], адмірал-флоту[d][7], Admiral of the Red[d][7], Rear-Admiral of the Red[d][8] і Rear-Admiral of the Blue[d][8]
Бітвы
Узнагароды
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

У маладосці будучы кароль служыў на флоце, пасля насіў мянушку «Кароль-марак». Ён служыў у Паўночнай Амерыцы, але ў ваенных дзеяннях практычна не ўдзельнічаў. Вільгельм атрымаў у спадчыну трон пасля смерці двух старэйшых братоў, не якія пакінулі законных нашчадкаў, ва ўзросце 64 гадоў. За сем гадоў яго кіравання было праведзена некалькі важных рэформ: перагледжана заканадаўства пра бедных, праведзена дэмакратызацыя муніцыпалітэтаў, упершыню абмежаваны дзіцячая праца, а ва ўсёй Брытанскай імперыі адменена рабства. Вільгельм быў апошнім брытанскім манархам, які прызначаў прэм’ер-міністра супраць волі парламента. Каралеўству Гановер ён дараваў ліберальную канстытуцыю.

Абодва законных дзіцяці Вільгельма IV памерлі ў дзяцінстве, таму брытанскі прастол атрымала ў спадчыну яго пляменніца Вікторыя, а каралём Гановера стаў яго малодшы брат Эрнст Аўгуст.

Раннія гады

правіць

Вільгельм, трэцяе дзіця караля Георга III і каралевы Шарлоты, нарадзіўся раніцай 21 жніўня 1765 года ў Бакінгем-хаусе[9]. У яго былі два старэйшыя брата, Георг і Фрэдэрык, таму Вільгельм не разглядаўся як спадчыннікі прастола. Ён быў хрышчоны ў Сент-Джэймскім палацы 20 верасня 1765 года, яго хроснымі былі дзядзькі: герцаг Глостэр і прынц Генрых (пасля герцаг Камберленд), а таксама цётка, прынцэса Аўгуста[10].

 
Прынц Вільгельм ва ўзросце 13 гадоў і яго малодшы брат Эдуард у 1778 годзе

Большую частку дзяцінства прынц Вільгельм правёў у Рычмандзе і палацы К’ю, дзе яго адукацыяй займаліся прыватныя педагогі[11]. У трынаццаць гадоў прынц паступіў у каралеўскі флот мічманам[12], у 1780 годзе ён прысутнічаў пры бітве ля мыса Сент-Вінсент[13][14]. Хоць на борце карабля Вільгельма суправаджаў настаўнік, яго марскі вопыт мала адрозніваўся ад службы іншых мічманаў, так ён нароўні з усімі ўдзельнічаў у гатаванні ежы[15] і нават быў арыштаваны разам з іншымі членамі каманды за п’яную бойку ў Гібралтары (хоць прынца адпусцілі адразу ж, як усталявалі яго асобу)[16].

Падчас вайны за незалежнасць ЗША прынц служыў у Нью-Ёрку. Рэвалюцыянеры з ухвалення Джорджа Вашынгтона планавалі выкрасці прынца, пакуль ён знаходзіўся ў Амерыцы. Аднак брытанцам стала вядома пра гэтыя планы выкрадання, пасля чаго да Вільгельма, які раней перамяшчаўся па Нью-Ёрку без суправаджэння, прыставілі ахову[17][18].

Вільгельм атрымаў званне лейтэнанта ў 1785 годзе, а праз год стаў капітанам фрэгата Pegasus[19]. У канцы 1785 года прынц служыў у Вест-Індыі пад камандаваннем Гарацыа Нэльсана, які высока адклікаўся пра прафесійныя якасці Вільгельма[20]. Вільгельм і Нэльсан сталі добрымі сябрамі, практычна кожны вечар разам вячэралі, прынц быў сведкам на вяселлі Нэльсана[21]. У 1788 годзе Вільгельм стаў капітанам фрэгата Andromeda, а праз год разам са званнем контр-адмірала атрымаў камандаванне над лінейным караблём Valiant[22].

Вільгельм жадаў атрымаць герцагскі тытул, падобны да тых, што мелі яго старэйшыя браты, і, як следства, атрымаць месца ў Палаце лордаў. Аднак кароль Георг III не спяшаўся ўзваодзіць трэцяга сына ў герцагі, асцерагаючыся, што ён далучыцца да парламенцкай апазіцыі[23]. Тады Вільгельм прыстрашыў, што будзе абірацца ў Палату абшчын ад акругі Тотнес у Дэвоне. Пад ціскам Георг здаўся, і 16 мая 1789 года Вільгельм атрымаў тытулы герцага Кларэнса і Сент-Эндрус і эрла Мунстэра[24]. Вільгельм як і яго старэйшыя браты, прынц Уэльскі і герцаг Ёркскі, публічна падтрымліваў апазіцыйную ў адносінах да караля партыю Вігаў, але, як і шматлікіх палітыкаў таго часу, палітычная арыентацыя прынца была вельмі зменлівая, таму нельга адназначна прыпісаць яго да нейкай адной партыі[25].

Служба і палітыка

правіць
 
Вільгельм у мундзіры, партрэт працы Марціна Арчэра Шы, каля 1800 года.

У 1790 годзе Вільгельм пакінуў службу на флоце[26]. Калі ў 1793 годзе Вялікабрытанія ўступіла ў вайну з Францыяй, прынц быў гатовы служыць сваёй краіне і разлічваў прыняць у гэтай вайне ўдзел, але яму не быў дадзены карабель. Магчыма, прычынай таму было падзенне п’янага прынца з лесвіцы, у выніку якога ён зламаў руку, а таксама выступленне перад Палатай лордаў, у якім Вільгельм выступаў супраць вайны[27]. У наступным годзе прынц выказваўся ўжо ў падтрымку вайны, але Адміралцейства праігнаравала яго просьбу пра вяртанне на службу[28]. Вільгельм не пакідаў спроб прыняць актыўны ўдзел у вайне, але нават атрыманае ім у 1798 годзе званне адмірала было чыста фармальным[29]. Падчас Напалеонаўскіх войнаў прынцу таксама не ўдалося дамагчыся каманднай пасады[30]. У 1811 годзе ён атрымаў ганаровае званне адмірала флоту. У 1813 годзе Вільгельм прыбыў з візітам у размяшчэнне брытанскіх войскаў у Паўднёвых Нідэрландах. Назіраючы са званіцы за бамбардзіроўкай Антверпена, прынц сам патрапіў пад абстрэл. Куля прабіла яго мундзір[31].

У Палаце лордаў Вільгельм выступаў супраць адмены рабства, якое, хоць і было незаконным у Вялікабрытаніі, усё яшчэ існавала ў брытанскіх калоніях. Шмат падарожнічаючы, прынц бачыў, што свабодныя людзі на поўначы Шатландыі жывуць горш, чым рабыні ў Вест-Індыі, таму лічыў, што свабода нічога добрага рабам не прынясе[32]. Шматлікія парламентарыі лічыліся з меркаваннем прынца, прымаючы да ўвагі яго вопыт жыцця ў Вест-Індыі[33]. Выступаючы ў Палаце лордаў, Вільгельм заявіў, што ўсе прыхільнікі ідэй абаліцыянізму, і ў прыватнасці Уільям Уілберфорс, з’яўляюцца або фанатыкамі, або крывадушнікамі[34]. У іншых пытаннях прынц часцей за ўсё займаў больш ліберальную пазіцыю.

Кіраванне

правіць

На прастол Вільгельм IV уступіў ва ўзросце без малога 65 гадоў — ён быў самым пажылым брытанскім манархам у момант узыходжання.

Нягледзячы на шаноўны ўзрост і нядоўгае кіраванне, Вільгельм паспеў даволі шмат. Пры ім былі прадпрынятыя важныя рэформы: перагледжана заканадаўства пра бедных, праведзена дэмакратызацыя муніцыпалітэтаў, упершыню абмежаваны дзіцячая праца, а ва ўсёй Брытанскай імперыі адменена рабства. Акрамя таго, па акце 1832 года была зменена электаральная сістэма Брытаніі. Вільгельм быў апошнім каралём, які прызначаў прэм’ер-міністра супраць волі парламента (1834).

Са смерцю Вільгельма спынілася асабістая унія Вялікабрытаніі і Гановера: як брытанскаму манарху яго спадчынніцай стала пляменніца Вікторыя, дачка яго малодшага брата Эдуарда Кенцкага, які памёр у 1820 годзе аднак яна не магла атрымаць у спадчыну яшчэ і каралеўства Гановер, дзе дзейнічаў салічны закон, і наступным гановерскім каралём стаў яшчэ адзін малодшы брат Вільгельма, герцаг Камберлендскі Эрнст Аўгуст.

Сям’я

правіць

У 1791—1811 гадах ён быў у фактычным шлюбе з актрысай Дораці Джордан (1761—1816), ад якой меў нашчадства — 10 дзяцей (па прозвішчы Фіцкларэнс, «фіц» — традыцыйная старафранцузская прыстаўка да імя незаконнанароджаных дзяцей). Пасля ўступлення на прастол Вільгельм прысвоіў свайму старэйшаму сыну Джорджу тытул графа Мунстэра (род згас у 2002 годзе)

Пасля смерці пляменніцы, прынцэсы Шарлоты, у 1817 годзе (што ставіла пад пагрозу будучыня дынастыі), разам з шэрагам іншых сваіх братоў спешна абзавёўся законнай сям’ёй і 11 ліпеня 1818 года ажаніўся з Адэлаідай Саксен-Мейнінгенскай (13 жніўня 1792 — 2 снежня 1849). Ад гэтага шлюбу нарадзіліся дзве дзяўчынкі, але ніводная з іх не выжыла.

Узнагароды

правіць

Крыніцы

правіць
  1. ↑ а б William IV // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. ↑ а б Lundy D. R. William IV Hanover, King of the United Kingdom // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ http://www.independent.co.uk/voices/comment/a-political-life-even-with-the-tories-in-disarray-dont-expect-boris-to-waltz-in-just-like-that-8139869.html
  4. ↑ а б в г Kindred Britain
  5. ↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
  6. ↑ а б в г д е ё ж з і к Lundy D. R. The Peerage
  7. ↑ а б His Royal Highness William Henry Duke of Clarence, Admiral of the Red // The London Gazette 16554 — 1811. — вып. 16554. — С. 2454. Праверана 14 жніўня 2021.
  8. ↑ а б His Royal Highness William Henry, Duke of Clarence // The London Gazette 13498 — 1793. — вып. 13498. — С. 89. Праверана 14 жніўня 2021.
  9. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 12.
  10. ↑ Yvonne Demoskoff.. Yvonne's Royalty Home Page: Royal Christenings (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 6 жніўня 2011. Праверана 28 лютага 2011.
  11. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 13-19.
  12. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 23-31.
  13. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 32.
  14. ↑ Allen, W. Gore. King William IV. — С. 29.
  15. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 29.
  16. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 33.
  17. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 39.
  18. ↑ Allen, W. Gore. King William IV. — С. 32.
  19. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 54-57.
  20. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 59.
  21. ↑ Somerset, Anne. The Life and Times of William IV. — С. 42.
  22. ↑ Ashley, Mike. The Mammoth Book of British Kings and Queens. — London: Robinson, 1998. — С. 686–687. — ISBN 1-84119-096-9.
  23. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 89.
  24. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 70.
  25. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 89-92.
  26. ↑ William IV(недаступная спасылка). Official web site of the British Monarchy. Архівавана з першакрыніцы 4 жніўня 2011. Праверана 28 лютага 2011.
  27. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 91-94.
  28. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 94.
  29. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 95.
  30. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 95-97.
  31. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 115.
  32. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 54.
  33. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 97-99.
  34. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 121.

Літаратура

правіць
  • Allen, W. Gore. King William IV. — London: Cresset Press, 1960. — 255 с.
  • Somerset, Anne. The Life and Times of William IV. — London: Weidenfeld and Nicholson, 1980. — ISBN 0-297-83225-5.
  • Ziegler, Philip. King William IV. — London: Collins, 1971. — ISBN 0-00-211934-X.

Спасылкі

правіць
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Вільгельм_IV_(кароль_брытанскі)&oldid=4847673"